Matteüs 1, 16.18-21.24a: Een engel verschijnt aan Jozef

De tekst

’Bijbel in gewone taal’

(Deze Bijbeltekst komt uit de Bijbel in Gewone Taal, © Nederlands Bijbelgenootschap 2014, p. 1521-1522)

Jakob was de vader van Jozef. Jozef was de man van Maria, en Maria was de moeder van Jezus. Jezus wordt ook Christus genoemd. (…)

Dit is het verhaal over de geboorte van Jezus Christus.
Maria zou trouwen met Jozef, dat was afgesproken. Maar nog voordat ze getrouwd waren, werd Maria zwanger, door de heilige Geest.
Jozef was een goed mens. Hij dacht: Ik kan niet met Maria trouwen, want ze is zwanger van een ander. Ik moet haar wegsturen. Maar dat zal ik in het geheim doen, anders zullen de mensen haar behandelen als een slechte vrouw.
Toen kreeg Jozef een droom. In die droom zag hij een engel van de Heer, die zei: ‘Jozef, nakomeling van David, luister! Je kunt rustig met Maria trouwen. Want het kind dat zij verwacht, is van de heilige Geest. Maria zal een zoon krijgen. Je moet hem Jezus noemen. Hij zal zijn volk redden, hij zorgt ervoor dat al hun zonden vergeven worden.’(…)

Toen Jozef wakker werd, deed hij wat de engel van de Heer tegen hem gezegd had.

Dichter bij de tijd

(Bewerking: C. Leterme)

Jakob was de vader van Jozef, de man van Maria.
Zij werd de moeder van Jezus die Christus genoemd wordt. (…)

Dit gebeurde bij de geboorte van Jezus Christus.
Jozef wilde met Maria trouwen.
Voordat ze samen gingen wonen,
was Maria zwanger van de Heilige Geest.
Omdat Jozef een rechtvaardig man was
dacht hij erover om in stilte van Maria te scheiden.
Terwijl hij hierover nadacht,
verscheen hem een engel van God in een droom.
Die engel zei: ‘Jozef, zoon van David,
Trouw gerust met Maria
Het kindje dat ze verwacht is van de Heilige Geest.
Het zal een zoon zijn, die je Jezus moet noemen,
want Hij zal de mensen redden uit hun zonden.’ (…)

Toen Jozef wakker werd,
deed hij zoals de engel van God hem vroeg.
Maria werd zijn vrouw.

Stilstaan bij ...

Jozef
In de evangelies wordt zo goed als niet over Jozef gesproken. Dit geeft Matteüs de kans om duidelijker over Jezus als zoon van God te schrijven.

Heilige Geest
Het woord Geest is afkomstig van het Hebreeuwse roeach en betekent 'adem' of 'wind'. Wie vervuld was van Heilige Geest werd gezien als iemand die door JHWH uitverkoren was.
De unieke relatie van Jezus met God, die men in zijn leven kon waarnemen, is ook te lezen in de teksten over zijn eerste levensuren. Jozef wordt voorgesteld als de man van Maria, Jezus als de zoon van de Heilige Geest.

Rechtschapen / rechtvaardig
Wordt gezegd van iemand die leeft volgens Gods wil, zoals die staat in de Wet.

Droom
In de oudheid zag men een droom als de toegangsweg tot het bovennatuurlijke. In de Bijbel is wat in een droom gezegd wordt vaak een manier om te zeggen dat het om een boodschap van God gaat.
‘Dromen’ speelden ook een grote rol in het leven van Jozef, de zoon van Jakob en Rachel (Oude Testament). Misschien schreef Matteüs daarom eerder over dromen dan over engelen, zoals Lucas dat deed.

Engel
(Grieks = boodschapper)
In de Bijbel verwoorden engelen wat God te zeggen heeft. De aanwezigheid van een engel in een tekst functioneert als een soort knipperlicht: mensen hebben in het gebeuren dat verteld wordt, de aanwezigheid van God ervaren.

Jezus
(Hebreeuws: Jesjoe of Jehosjoe = JHWH bevrijdt, JHWH redt)
Matteüs legt de naam ‘Jezus’ verder uit: Hij zal zijn volk redden uit de zonden.

Bij de tekst

Als je dit verhaal vertelt...

... vermeng het dan niet met het verhaal van Lucas. Zo kun je de eigen accenten die Matteüs legt, veel beter tot hun recht laten komen.

Zoon van God

Deze tekst is een geloofsbelijdenis in de vorm van een verhaal: Jezus is de zoon van God, Hij zal de mensen redden uit hun zonden. Hierbij maakt Matteüs duidelijk dat het initiatief voor het nieuwe verbond tussen God en zijn volk, komt vanuit God.

Het gebeurt vaker in de Bijbel dat er beeldend duidelijk gemaakt wordt dat het initiatief bij God ligt.
Heel veel vrouwen die onvruchtbaar waren, blijken uiteindelijk de moeder te worden van kinderen die op een bijzondere manier de beloften van God realiseren of zijn woordvoerder worden:
. Sara, de moeder van Isaak
. de moeder van Simson
. Hanna, de moeder van de profeet Samuel
. Elisabet, de moeder van Johannes de Doper.
Bijzondere mensen blijken door God op een bijzondere manier in het leven geroepen te zijn. Dat is dé betekenis van geboorteverhalen in de Bijbel.

Bedoeling van Matteüs

Jezus Christus is de beloofde Messias
Dat Jezus de Messias is die door de schriften werd beloofd, toonde Matteüs aan met:
de vervulling van verschillende profetieën:
- geboorte uit een maagd
- geboorte te Betlehem van een leidsman
- de komst uit Egypte
- de kindermoord
- de vestiging te Nazaret
Matteüs wil met deze stukjes Oude Testament zeggen: Jezus is de vervulling van alle verwachtingen van de joden in hun geschiedenis.
Hij toont dat ook aan met een stamboom:
die plaatst de geboorte van Jezus in de lijn van de heilsgeschiedenis (= geschiedenis gezien vanuit de relatie God/mens).
Matteüs rondde deze lijst af op 6 x 7 geslachten. De voorbereiding was voltooid. Met Jezus Christus begint het zevende tijdperk. Wie de geschiedenis van Israël kent, weet dat dit betekent dat vanaf dat moment de beloften van een Messias uit het Oude Testament vervuld werden.
Zo zegt Matteüs dat de gehele geschiedenis zijn eindpunt vindt in de komst van de Messias.

Jezus Christus is de nieuwe Mozes
Al wat Mozes overkwam, werd door Jezus opnieuw beleefd. (Zie: kindermoord, Egypte) Daarom vond Matteüs dat de joden de eerbied en de achting die ze voor de stichter van hun godsdienst hebben, moesten overdragen op Jezus.

Jezus Christus is de nieuwe David
Jezus is voor de christenen de ideale ‘koning’ (= Messias, Christus, Gezalfde) net zoals David er een was. Daarom schreef Matteüs dat Jezus in Betlehem, de stad van David, geboren was. Daarom vermeldde hij ook David in de stamboom van Jezus en werd hij getypeerd als een ‘zoon ‘ van David.

Vergelijking met Lucas

Matteüs schreef over de geboorte van Jezus veel beknopter dan Lucas en besteedde daarbij meer aandacht aan Jozef dan aan Maria.
Het verhaal van Lucas komt alleen overeen met dat van Matteüs wat betreft de hoofdpersonen, de betekenis van God in het leven van Jezus en de relatie tussen Jezus en David.

Bijbel en kunst

Meester van het perikopenboek van Hendrik II

De droom dan Jozef (voor 1014)

(Wikipedia)

Georges DE LA TOUR

Een engel verschijnt aan de heilige Jozef

Suggesties

Kleine kinderen

KENNISMAKING MET DE TEKST UIT DE BIJBEL

De kerstdoos

Materiaal
Schoendoos waarin: beeldjes voor de kerststal: Maria, Jozef, Kind Jezus, eventueel: herders, schapen, koningen, kamelen.
Wie niet over beeldjes beschikt kan afbeeldingen gebruiken die op karton gekleefd worden. Deze afbeeldingen kunnen 'rechtstaan' door onderaan wasknijpers te gebruiken.
In de doos zit ook:
papier dat verkreukeld kan worden en geschikt bovenop de doos de indruk wekt van een grot.
Of: karton dat bovenop de doos past, zodat men een soort stal kan suggereren.
Versier de binnenkant van de schoendoos zo, dat die de binnenkant van een huis (indien grot) of de binnenkant van een schuur (indien stal) oproept.

Verloop
Haal één voor één de beelden / afbeeldingen uit de schoendoos en vraag aan de kinderen wat zij erover weten:
- Wie is dit? Wat weet je erover? Vertel.
Als alle figuren gepresenteerd zijn, maak je de grot of de stal.
Vertel dan het kerstverhaal, terwijl je de beelden op hun plaats zet.

TIP
Laat de kinderen zoveel mogelijk zelf aan het woord komen als ze iets weten over een van de figuren.
Indien hun inbreng fout is, verbeter dan door het zelf goed te vertellen.

VERTELLEN

Kerstversiering

Uit: C. LETERME e.a., 'Zes kruiken wijn voorleesverhalen uit het evangelie', Standaard Educatieve Uitgeverij 1994 p. 28-29

Lien en Sam zijn samen met mama in de stad.
Het wordt donker. De winkels in de stad zijn mooi versierd.
In de straten hangen lichtjes. Er klinkt kerstmuziek en het is erg druk.
De meeste mensen haasten zich om voor iedereen thuis
nog een geschenkje te vinden.

Lien, Sam en mam willen nog wat kopen om het huis te versieren.
Gisterenavond hebben ze samen met papa
de kerstboom neergezet met het stalletje eronder.
Dat hadden ze vorig jaar gemaakt
met allerlei blokjes hout en oude sigarenkistjes.
Nu zijn ze op zoek naar plastic beeldjes van schapen.
Eindelijk vinden ze wat ze zoeken... net zo groot als ze willen.

In de auto zegt Sam: 'Mama, ik vindt het toch maar erg hoor...!'
Wat vind je erg, Sam?'
'... Dat Jezus in een stal geboren is!
Een stal, dat is toch een schuilplaats voor de dieren!'
'Ja, Sam... dat is waar, maar weet je... God houdt van alle mensen
en het meest van hen die niets hebben.
Daarom vertellen de mensen dat Jezus in een stal is geboren.'
'Is dat zo, mama?'
'Jazeker, wie je ook bent, rijk of arm,
voor God is iedereen even belangrijk.
Dat heeft Jezus ons laten zien.'

's Avonds legt mama Sam in bed.
'Mama, is dat echt waar dat God van alle mensen houdt?
'Ja, Sam.'
'Dan vind ik hem toch wel heel lief hoor.'

Dit verhaal wil kinderen attent maken op de situatie waarin Jezus ter wereld kwam en wil duidelijk maken dat mensen, wie ze ook zijn, bij Jezus geborgenheid kunnen vinden. Omdat Jezus solidair is met eenvoudige mensen, worden de armoedige omstandigheden van zijn geboorte beklemtoond.

Grote kinderen

REFLECTEREN

Engel

Laat de kinderen nadenken over:
- Waarom schrijft Matteüs over die engel?
B.v. Stel dat Matteüs helemaal niets zegt over die engel, wat zou dat dan veranderen aan Jezus?
- Als je mama bij je verjaardag vertelt over de periode rond jouw geboorte, vertelt ze dan ook over een engel die jouw geboorte heeft aangekondigd? Waarom?
Voer dit gesprek als een 'filosofisch gesprek'. Dit wil zeggen dat je de kinderen stimuleert om hun standpunt / keuze te verantwoorden.

Het zou mooi zijn mochten kinderen in dit proces van nadenken ertoe komen de aanwezigheid van de engel in deze tekst te zien als een middel om te zeggen:
. dat Jezus een bijzondere persoon is
. dat het bijzondere van Jezus te maken heeft met zijn relatie tot God.

Een naam geven

- Kennen de kinderen de betekenis van hun naam?
- Verandert er iets in hun leven als ze de betekenis van hun naam kennen of zouden kennen?
Laat de kinderen hierover doordenken.

Toen Jezus leefde, besteedde men veel aandacht aan de betekenis van een eigennaam. Men zag er een opdracht in voor het leven. De meeste eigennamen in de bijbel kan men vertalen. Zo merk je dat die namen iets te zeggen hebben: een mededeling, een opdracht, een overtuiging, een geloof ...

Bijvoorbeeld:
. De naam JEzus betekent: GOD redt;
. De naam EmmanuEL betekent: GOD met ons
(Je, Jo, Ja in joodse namen verwijst naar Jahweh, God.
El in joodse namen verwijst naar Elohim, een ander woord voor God in de bijbel)

Laat de kinderen zoeken naar een nieuwe naam voor zichzelf. Dit kan een dier, een bloem, een eigenschap ... zijn, waarmee ze willen zeggen: dit is belangrijk voor mij. Dit wil ik zijn, of dit wil ik worden.

De betekenis van mijn naam

Als je met een vaste groep kinderen werkt, kun je de betekenis van hun naam opzoeken en bij het begin van de activiteit meedelen.

Geef elk kind een stuk tekenpapier (formaat van een postkaart). In een techniek naar keuze tekenen de kinderen in het groot de eerste letter van hun voornaam. Onderaan of er tussenin noteren ze de eventuele oorspronkelijke naam met haar betekenis.

Een naam met opdrachten

Indien in de groep veel kinderen zijn met voornamen uit alle hoeken van de wereld, waarvan de betekenis en de afkomst niet zomaar te vinden zijn, kun je het volgende doen:
Elk kind noteert de voornaam van diegene die naast hem / haar zit in drukletters onder elkaar.
Zo kan elke letter de eerste worden van een woord dat iets zegt over wie naast hen zit.
B.v.
S lim
Ijdel
M oedig
O pen
Natuurliefhebber

Eventueel mogen kinderen gebruik maken van een woordenboek, of er een schuifraadsel van maken. B.v.
Sluw
VrI endelijk
Meelevend
sOciaal
aa N dachtig

Een nieuwe naam

(C. LETERME in Simon plus, uitgeverij Averbode, 2003, nr 3)

Aan elk van de kinderen in de groep wordt een nieuwe naam gegeven. B.v. een naam van een dier (vergelijk met de 'totem' bij Indianen, scouts). Dit gebeurt niet lukraak: het dier van wie de naam gekozen wordt, vertoont in zijn gedrag kenmerken van de persoon aan wie de naam gegeven wordt. Eventueel kunnen de dieren uit de axenroos hierbij een opstap vormen.
Bijvoorbeeld:
- poes (genieter)
- steenbok (wie koppig is)
- bieke / bij (wie actief, dynamisch is)

Jongeren

REFLECTEREN

Over Jezus

Materiaal
Evangelietekst (zie hoger)

Verloop
In deze tekst van Matteüs wordt het volgende over Jezus gezegd:

Verdeel de groep jongeren in vier kleinere groepen. Elk van die groepen gaat dieper in op één van bovenstaande woorden.

1. 'zoon van David'
Wat weet je van David?
Waarom was hij zo geliefd bij de joden?
Wat zou men willen zeggen met: 'zoon van David'?

2. Heilige Geest
Als christenen een kruisteken maken, doen ze dat in de naam van de Vader, de zoon en de heilige Geest. Ze vieren op met Pinksteren dat de 'geest' neerdaalde op de leerlingen van Jezus.
In het Engels is geest: 'spirit'
Probeer in eigen woorden te omschrijven wat die Geest kan zijn.
En ook wat de relatie is tussen die Geest en Jezus.

3. Jezus, God zal redden
Als Matteüs het heeft over de betekenis van de naam Jezus, dan zegt hij dat Jezus zal redden uit de zonden.
Hoe zou jij 'zonde' omschrijven?
Wat is volgens jou het verschil tussen 'zonde' en 'iets verkeerd doen'?
Op welke manier, denk jij, kan Jezus 'redden uit zonde'?

4. Emmanuel, God is met ons
Hoe denk jij over God?
Waarom, denk je, hebben mensen in Jezus de aanwezigheid van God ervaren?

Uitwisseling
Alle jongeren vormen terug een groep. Alle namen worden besproken: de groepen die erover nadachten komen aan het woord. De anderen stellen mogelijke vragen om meer verduidelijking.

Overwegingen

Johan Verschueren s.j.

Jozef ging slapen toen Maria zwanger bleek

(Ignis webmagazine, 25 dec 2019 - licht bewerkt)

De laatste tijd kreeg ik meer oog voor de figuur van Jozef en ontwikkelde ik steeds meer sympathie voor hem. Lange tijd vond ik hem maar een grote nul. Iemand waarvoor ik eerder plaatsvervangende gêne dan bewondering voor voelde. Zijn jonge verloofde niet de laan uitsturen omdat ze zwanger werd – én niet van hem – kon ik moeilijk als heldendaad of daad van liefde zien. En vervolgens met haar geen betrekkingen hebben, zoals het verhaal delicaat aangeeft, was al helemaal onbegrijpelijk.

Nee, Jozef was voor mij lange tijd een symbool van zwakte en naïviteit. Dat zegt natuurlijk meer over mij dan over Jozef. Ik betrap me erop dat ik kind ben van mijn eigen tijd; té postmodern én liberaal om voor Jozef spontaan veel begrip te kunnen koesteren.

En toch kantelde dit in de laatste jaren. Dat heeft te maken met Jozefs slaappatroon en met zijn dromen. Dankzij het evangelie van Matteüs krijgen we zicht op Jozef: Hij is een slaper. En in zijn slaap gebeuren allerlei belangwekkende dingen. Als er crisis is in zijn leven, ligt hij er niet wakker van. Eerder treedt hij in een onrustige slaap, waarin engelen hem onderhoudend bezighouden. Tot viermaal toe in die eerste twee hoofdstukken van Matteüs’ evangelie.

Dankzij de eindverantwoordelijkheden die ik de laatste jaren droeg, leerde ik dat het omgaan met crisissen op de wijze van Jozef, een voortreffelijke manier van werken is. Afstand nemen van het probleem. Niet hals over kop of impulsief reageren. Gaan slapen. Als ik dat doe, vallen veel puzzelstukjes op hun plaats. Er komen vaak onverwachte, creatieve oplossingen aanvliegen, die achteraf hout blijken te snijden.

De heilige Jozef is voor mij een leiderschapsmodel geworden. Met grote bewondering koester ik hem. In zijn overwegingen kiest hij steeds voor het grotere goed, steeds voor anderen, nooit voor zijn particuliere eigenbelang, en zijn oplossingen zijn steeds creatief.