1 Koningen 21, 1-16: Elia en de wijngaard van Nabot

De tekst

’Bijbel in gewone taal’

(Deze Bijbeltekst komt uit de Bijbel in Gewone Taal, © Nederlands Bijbelgenootschap 2014, p. 537-538)

Korte tijd later gebeurde het volgende. Koning Achab woonde in Samaria, maar hij had ook een paleis in de stad Jizreël. Naast dat paleis lag een wijngaard. Die was van een man die Nabot heette.
Achab ging naar Nabot toe en zei tegen hem: ‘Wilt u die wijngaard misschien aan mij geven? Hij ligt naast mijn paleis, ik kan hem goed gebruiken als groentetuin. Ik zal u er een andere wijngaard voor geven, die nog mooier is. Of ik zal u ervoor betalen, als u dat liever wilt.’
Maar Nabot antwoordde: ‘Dat kan ik echt niet doen. Want die grond is al heel lang in het bezit van mijn familie!’

Somber ging Achab naar huis terug. Hij was kwaad omdat hij de grond van Nabots familie niet kon krijgen.
Thuis ging Achab op zijn bed liggen met zijn gezicht naar de muur, en hij wilde niets eten. Toen kwam zijn vrouw Izebel naar hem toe. Ze vroeg: ‘Wat is er met jou aan de hand? Waarom ben je zo somber en wil je niet eten?’
Achab antwoordde: ‘Ik heb in Jizreël met Nabot gesproken. Ik heb hem gevraagd om zijn wijngaard aan mij te verkopen. Of te ruilen voor een andere, als hij dat liever wilde. Maar dat heeft hij geweigerd.’
‘Wat een onzin!’ zei Izebel. ‘Jij bent toch zeker de koning van Israël? Sta op en eet wat, dan zul je je vast beter voelen. Ik zorg er wel voor dat jij de wijngaard van die Nabot krijgt.’
Izebel stuurt een brief naar Jizreël
Izebel schreef namens Achab een brief aan de leiders van de stad Jizreël, waar Nabot woonde. Ze zette er het stempel van de koning op.
In die brief stond: ‘Kies een dag uit waarop het hele volk bij elkaar moet komen. Niemand mag op die dag iets eten of drinken. En zorg dat Nabot vooraan komt te zitten. Tegenover Nabot moeten twee mannen gaan zitten die bereid zijn om hem te beschuldigen. Zij moeten plechtig verklaren dat hij God en de koning vervloekt heeft. Dan moeten jullie hem naar een plek buiten de stad brengen en hem met stenen doodgooien.

De leiders van Jizreël deden wat er in de brief van Izebel stond. Ze kozen een dag uit waarop iedereen moest vasten. Ze lieten het volk bij elkaar komen en zorgden ervoor dat Nabot vooraan kwam te zitten. Twee slechte mannen gingen tegenover hem zitten en beschuldigden hem waar iedereen bij was. Ze verklaarden plechtig dat hij God en de koning vervloekt had.
Daarna werd Nabot naar een plek buiten de stad gebracht en met stenen doodgegooid.
De leiders stuurden aan Izebel het bericht dat Nabot dood was. Toen Izebel dat hoorde, ging ze naar Achab toe en zei tegen hem: ‘Nabot wilde zijn wijngaard niet verkopen, maar nu kun je die toch in bezit gaan nemen. Want Nabot leeft niet meer, hij is dood.’
Toen Achab dat hoorde, ging hij meteen naar de stad Jizreël om de wijngaard van Nabot in bezit te nemen.

Dichter bij de tijd

(Bewerking: C. Leterme)

Nabot had een wijngaard.
Die lag naast het paleis van koning Achab.
Op een dag zei de koning: ‘Nabot, geef mij je wijngaard,
ik wil er een groentetuin van maken.
Ik zal je er een betere wijngaard voor in de plaats geven,
of misschien krijgt je er liever geld voor.’
‘Koning, ik kan je onmogelijk mijn wijngaard geven’, zei Nabot,
‘want deze wijngaard is nog van mijn vader
en is al een hele tijd in onze familie.
Het is grond die God aan ons gegeven heeft.’
Koning Achab ging kwaad terug naar zijn paleis.
Hij ging op zijn bed liggen en wilde niets eten.
Zijn vrouw Izebel kwam bij hem en vroeg:
‘Waarom ben je zo kwaad en wil je niets eten?’
Hij antwoordde: ‘Ik heb aan Nabot gevraagd
om mij zijn wijngaard te verkopen
of als hij dat liever heeft die te ruilen voor een andere.
Maar hij zei me: ‘Ik sta je mijn wijngaard niet af.’
Toen zei Izebel: ‘Ben jij nu de koning of niet?
Sta op, eet wat, dan knap je weer op.
Ik zal ervoor zorgen dat je die wijngaard krijgt.’

Ze schreef een brief in naam van de koning
en zond die naar de belangrijke mannen van de stad.
Ze schreef: ‘Zeg dat de mensen moeten vasten.
en zet Nabot bij de vergadering van het volk vooraan.
Laat dan een paar kerels hem ervan beschuldigen
dat hij God en de koning heeft vervloekt.
Breng hem dan buiten de stad en doodt hem met stenen.’
De mensen deden wat Izebel vroeg.
Ze zeiden dat de mensen moesten vasten
en lieten Nabot bij de vergadering vooraan plaatsnemen.
Dan gingen twee kerels tegenover Nabot zitten.
‘Nabot heeft God en de koning vervloekt,’
zeiden ze luid, zodat iedereen het kon horen.
Zij brachten Nabot buiten de stad
en gooiden stenen op hem tot hij dood was.
Dan stuurden ze een bericht naar Izebel: ‘Nabot is dood.’
Toen Izebel dat hoorde, zei ze tegen Achab:
‘Sta op. De wijngaard van Nabot is van jou, want Nabot is dood.’
Toen Achab dat hoorde,
ging hij naar de wijngaard om die in bezit te nemen.

Stilstaan bij ...

Jizreël
Stad aan de voet van de berg Gilboa, in het oosten van een vruchtbare vlakte met dezelfde naam. Daar lag het zomerpaleis van de koningen van Israël. Opgravingen brachten steenmetselwerk aan het licht dat typisch is voor bouwprojecten van Achab op andere locaties. Het gebied was productief voor wijnbouw: recente opgravingen legden tientallen wijnpersen bloot. De meeste langs de rotsachtige hellingen ten oosten van Tel Jizreël.

Samaria
Hoofdstad van het Noordrijk Israël. Het is vreemd dat een ‘koning van Israël’ de titel ‘koning van Samaria’ krijgt. Misschien wil de schrijver van deze tekst zo de hebzucht van koning Achab scherper onder ogen brengen: de hele stad Samaria was zijn eigendom (een erfdeel van de vaderen van Achab) en toch wil hij de wijngaard van Nabot (een erfdeel van de vaderen van Nabot).

Verzoek
Het verzoek van Achab is redelijk. Deze tekst gaat dan ook over de vrijheid van Nabot om te doen wat hij wil, en over een koninklijke familie die hem daarin niet respecteert.

Izebel
Dochter van de koning van de stadstaat Tyrus. Haar huwelijk met Achab droeg bij tot de welvaart van Israël. Maar Izebel bracht ook haar godsdienst mee: de verering van de Baäls, Kanaänitische vruchtbaarheidsgoden.

Vasten / niets eten
Het was in Israël de gewoonte om een vasten uit te roepen bij een noodsituatie (bijvoorbeeld: droogte).
Vasten was een teken van inkeer en bezinning.

Paar
De wet eiste dat er minstens twee getuigen moesten zijn als een feit ten laste gelegd werd.

Dood
Op godslastering en majesteitsschennis stond de doodstraf. De aanwezigheid van twee getuigen en de oudsten geven de indruk van een rechtvaardig oordeel.

Merk op

.
Nabot heeft het over ‘het erfdeel van mijn vaderen’. Achab maakt daarvan: ‘mijn wijngaard’.

.
In het verloop van de tekst wordt een uitspraak telkens opnieuw hernomen met een kleine wijziging. Uiteindelijk wordt een beslissing genomen op basis van een vervalste mededeling.
. JHWH verhoede mij dat ik het erfdeel van mijn vaderen aan u afsta.
. Ik sta u het erfdeel van mijn vaderen niet af.
. Ik sta u mijn wijngaard niet af.

.
In 1 Koningen 21, 13-16 komt het woord dood en variaties ervan opvallend veel aan bod. De schrijver lijkt ermee te willen inprenten dat elke relatie met Izebel en door haar met Baäl, DOOD betekent.

Bij de tekst

Juridische achtergrond

Grondrecht
- De koning baseerde zich op het Kanaänitische bodemrecht: daar zag men een stuk grond als ruilmiddel en kreeg de koning voorrang in alle landeigendomskwesties: hij mocht doen wat hij wilde en moest nergens rekenschap van geven.

- Nabot baseerde zich op het Oud-Israëlitische bodemrecht: men zag het land als een geschenk van God aan bepaalde families. Dit sloot elke beslaglegging uit, want God was de blijvende eigenaar van het land. Bovendien stonden de koningen in Israël onder het gezag van God.

Beginsel van wederkerigheid
Op de plaats waar de honden het bloed van Nabot opgelikt hebben, zullen ze ook uw bloed oplikken.'
vgl. 'oog om oog, tand om tand.'
Deze wetgeving die barbaars overkomt, was bedoeld als een bescherming tegen oeverloze wraak: men mag niet verder gaan dan het kwaad dat werd aangericht.

Betekenis

In God geloven en rechtvaardig handelen (ethiek) gaan samen. Dit hele verhaal is een oproep tot rechtvaardigheid, barmhartigheid en trouw tegenover alle mensen.

Kiezen tussen Jahweh en Baal is niet louter een religieuze keuze. Het is een keuze die ook gevolgen heeft op het sociaaleconomische vlak. Kiezen voor Jahweh betekent in dit geval: kiezen voor een samenleving die opkomt voor de waardigheid van de kleine man.

Bijbel en kunst

R. VON EMS

Steniging van Nabot

Deze miniatuur van Rudolf Von Ems (14e eeuw) bestaat uit twee delen:
Links: de steniging van Nabot
Rechts: de wijngaard van Nabot

Suggesties

Kleine kinderen

DOEN

Om te kleuren

Vertel eerst het verhaal. Bespreek nadien de kleurplaat:
- Wie zijn die personen?
- Wat hebben ze gezegd?
- Wat hebben ze gedaan?

TIP
Voor een groepje van drie kinderen:
Twee kinderen krijgen elk een figuur die op de kleurplaat staat. Ze kleuren die in en knippen die uit.
Een derde kind krijgt een blanco blad waarop het een wijngaard tekent.
Nadien worden de twee figuren op het blad gekleefd met de wijngaard op.

Grote kinderen

EVEN TESTEN

Wie is wie?

Wie zijn de verschillende figuren op de illustraties?

- Wat zou er op de illustratie moeten komen tussen de tweede en de derde illustratie?
(Nabot wordt gedood)

- Vertel de tekst uit het Oude Testament opnieuw met behulp van de illustraties.

VERDIEPEN

De woordvoerder van God

Wat is een woordvoerder?
(iemand die spreekt in naam van iemand anders. Bijvoorbeeld: de woordvoerder van de president van Amerika)
Elia is zo'n woordvoerder, niet van een president, maar van God. Zo'n woordvoerders worden profeten genoemd.
Elia zegt wat God van de mensen wil.
- Wat zegt God eigenlijk, via Elia, aan koning Achab?

INLEVEN

Een brief schrijven

Schrijf een brief naar koning Achab. Schrijft daarin:
- Wat je vindt van wat koning Achab gedaan heeft.
- Hoe jij je voelt bij wat je gehoord hebt.
- Wat de koning nu moet doen.