Leven

Feiten

Margaretha / Margriet werd rond 1207 geboren als kind van arme ouders. Ze werkte in de Sint-Jorisherberg (Muntstraat te Leuven), die volgens de traditie van haar oom was, een zekere Amandus of Aubert.
Amandus wilde zijn bezittingen verkopen en samen met zijn vrouw zijn oude dag doorbrengen in een klooster. Margaretha zelf wilde intreden in de Abdij van Villers.
Op de avond voor hun vertrek kwamen zes reizigers naar de herberg. Omdat ze geen klanten meer verwachtten en Amandus geen drank meer had, vroeg hij aan Margriet om een kruik wijn te halen in de stad. Na haar vertrek vermoordden en beroofden de reizigers Amandus en zijn vrouw. Toen Margriet terugkeerde en de overvallers en de lijken aantrof in de herberg, werd ze overmeesterd. Omdat ze getuige was van het gebeurde, namen de overvallers haar mee buiten de stad. Aan de oever van de Dijle, bij Wilsele (dorp ten noorden van Leuven), probeerden ze haar te verkrachten. Omdat Margriet hevig weerstand bood, vermoordden de overvallers haar op 2 september 1225. Ze staken haar neer met een priem of een mes en gooiden haar in de Dijle. Enkele dagen later vonden vissers haar, die haar daar begroeven aan de oever van de Dijle. Ze durfden die moord niet te melden uit angst er zelf beschuldigd van te worden.

Uiteindelijk werd haar lichaam begraven in een houten kapel op de begraafplaats van de Sint-Pieterkerk te Leuven.
In 1535 werd tussen twee kranskapellen in het koor van de Sint-Pieterskerk te Leuven een kleine stenen kapel toegevoegd en aan Fiere Margriet opgedragen. (Nog steeds te zien tussen de Grote Markt en het Rector De Somerplein)

In 1540 werd met Leuven-kermis haar stoffelijk overschot naar die kapel overgebracht.

Legendes

. Rond haar graf kon men een licht waarnemen. In de nabijheid van haar graf gebeurden er mirakels.

. Fiere Margriet werd vermoord door rovers en in de Dijle gegooid. Maar haar lichaam zonk niet en dreef tegen de stroom in terug naar Leuven, tot bij Hendrik I, hertog van Brabant, die de moordenaars liet vangen en bestraffen.

. Haar lichaam werd door vissen omhooggehouden en dreef stroomopwaarts naar Leuven.

Naam

Margaretha van Leuven is ook bekend als Margaretha de Trotse, Fiere Margriet of fier Margrietje.
Ze werd zo genoemd omdat ze hevig weerstand bood tegen de verkrachting door de rovers.

Lied

Antwerps Liedboek (1544)

Het soude een fier Margrietelijn,
des avonts also spade,
met haren canneken gaen om wijn;
si was daer toe verraden.

Wat vantse in haren weghe staen,
eenen ruyter stille:
‘nu segt mi, fier Margrietelijn,
doet nu mijnen wille.’

‘Uwen wille en doen ic niet,
mijn moerken soude mi schelden;
storte ic dan mijnen coelen wijn,
alleyne soude ic hem ghelden.’

‘En sorghet niet voor den coelen wijn,
mer sorghet voor u selven:
die waert is onser beyder vrient,
hi sal ons noch wel borghen.’

Hi namse in sinen witten armen
heymelick al stille,
al in een duyster camerken,
daer schafte hi doe sinen wille.

Smorghens, ontrent der middernacht,
si ghinc haer kanneken soecken,
daer lach die moeyaert ende hi loech:
‘het staet daer teynden mijn voeten.’

‘Mer dat daer teynden u voeten staet,
dat sal u noch lange berouwen:
ic hebbe noch drie ghebroeders stout,
si sullen u dat hooft af houwen.’

‘Alle u ghebroeders stout,
die sette ick in mijn deeren,
ic sal alle dese somer lanck
met Grietken houden mijn scheeren.’

Ende hi nam eenen snee witten bal
hi stackse al in haer kele,
hi schootse tot eenderen veynsteren,
hi schootse al in die Dijle.

Teghen stroom quam si gedreven wt
aen sint Jans capelle (1),
dat sach so menich fijn edel man,
so menich ionc gheselle.

(1) De kapel op de keizersberg (woonplaats van de hertog) te Leuven was eerst van de Tempeliers en daarna van de hospitaalridders van Sint-Jan (Johannieters) die ze noemden naar Johannes de Doper: de Sint-Janskapel.

Zalig

Margaretha van Leuven werd in 1902 zalig verklaard door paus Leo XIII (1810–1903).

Haar schedel wordt tot op de dag van vandaag bewaard in een schrijn in de Sint-Pieterskerk.

In de Sint-Pieterskerk te Leuven worden elk jaar tijdens Leuven-kermis in september, haar relieken aan de mensen getoond.

Fiere Margriet en kunst

Voorstelling

Fiere Margriet wordt meestal afgebeeld als een dienstmeisje (met schort).
In haar hand houdt ze een kan of een kruik vast .
Vaak steekt een priem of een mes in haar borst.

Street art

S. DE ROECK en L. FALTER

Fiere Margriet
(Op de twee muren van het viaduct op het Artoisplein in Leuven)

Stina De Roeck zorgde voor de tekeningen; woordkunstenares Lotte Falter (artiestennaam Warsnoes) voor de poëzie.

Zoals de tijd, verglijdt ook jouw lijf
kwetsbaar, maar sterk op onze Dijle
En alles verandert, niets blijft
de rivier, jouw maagdelijkheid, de mythe, wat overblijft
In de bast van je lichaam
schuilt jouw levensgloed
Je klimt stroomopwaarts
tegen een onrechtvaardige vloed
De stad ontpopt zich dag na dag
en wat er ook geschiedt
Zij blijft immer in ons midden
onze Fiere Margriet

Beeldhouwwerk

ANONIEM

Fiere Margriet

Beeld in een gevelnis van het stadhuis te Leuven (middelste rij - standbeeld aan de rechterkant van de zuidwestelijke toren van het stadhuis te Leuven)

Fiere Margriet

Dit beeld stond oorspronkelijk in een van de gevelnissen van het stadhuis op de Grote Markt te Leuven. Margriet is te herkennen aan haar attribuut: een wijnkruik. Zonder oor, want dat zou zijn afgebroken tijdens de schermutseling met haar belagers.

W. MEYSMANS

Fiere Margriet

Dit standbeeld van Margaretha van Leuven, een geschenk van het Handelaarsverbond van Leuven aan de stad Leuven in 1982, is te zien op de linkeroever van de Dijle te Leuven (de Dijleterrassen aan de Dirk Boutslaan).
Het beeld stelt Margaretha voor als een naakte vrouw die op het water drijft gedragen door vissen.

Schrijn

In 1902 werd, omwille van haar zaligverklaring, het gebeente van Fiere Margriet in een nieuw schrijn geplaatst van verguld koper en versierd met halfedelstenen, gemaakt en mee gefinancierd door giften van parochianen en dienstmeiden die Fiere Margriet eren als hun patroonheilige. Op het zijn verschillende panelen te zien, die taferelen uit het leven van Margriet afbeelden:

. De devotie van Margriet.
. Haar pleegouders verwelkomen de reizigers in hun herberg.
. De hertog van Leuven knielt bij het lichaam van Margriet.
. De begrafenisstoet van Margriet.
. Afbeelding van de marteldood van Margriet.
. Een soldaat ziet het lijk van Margriet in de Dijle drijven.
. Margriet wordt gekroond door engelen.
. De verering van Margriet te Leuven.

Eens per jaar wordt tijdens Leuven-Kermis in september, het reliekschrijn in de Sint-Pieterskerk opengesteld en ziet men er het gebeente en de schedel – met zilveren kroontje.

Schilderkunst

P.J.VERHAGHEN

Reeks over Fiere Margriet (1760)
(81 x 123 cm), olieverf op canvas
Sint-Pieterskerk te Leuven

Een reeks van vijf schilderijen brengt de legende van Fiere Margriet in beeld. Een werk van Pieter Jozef Verhaghen (1728–1811), een kunstschilder Aarschot die een hele tijd in Leuven actief was. Verhaghen was in zijn tijd erg succesvol: in 1773 werd hij benoemd tot hofschilder van de Oostenrijkse keizerin Maria-Theresia.

Scènes uit de legende van Fiere Margriet:
De dood van Fiere Margriet
Het opgebaarde lichaam van Fiere Margriet (81 x 123 cm),
De uitvaart van Fiere Margriet
Fiere Margriet aanbeden door gelovigen

Volkse kunst

Reuzin ‘Fiere Margriet’