Wat?

Een schilderwerk of beeldhouwwerk dat bestaat uit een aantal panelen die een geheel vormen en geplaatst wordt achter het altaar (= retro tabula / achter het altaar).
Het middelste deel van een retabel kan verborgen worden door twee andere panelen ervoor te draaien.
Een retabel werd opengedraaid bij belangrijke feesten.

Soms spreekt men van een triptiek. Zo'n schilderwerk bestaat dan uit drie luiken of drie panelen: een centraal en meestal groter paneel en twee luiken die dat paneel kunnen bedekken, en open te maken zijn als een raam.

Ontstaan

Triptieken

(Het woord 'triptiek' komt van het Griekse 'trip-tychon' (= drie vouwen))
Eigen aan een triptiek is dat die kan dich
Drieluiken (triptieken) dateren al van in de Byzantijnse kunst.

Op klein formaat dienden ze voor persoonlijk gebruik, of als reisaltaar. Op groot formaat werden ze gebruikt in kerken, waarbij ze meestal alleen geopend werden op belangrijke feestdagen.

Retabels

Retabels kwamen in de loop van de 12e/13e eeuw tot ontwikkeling. Doordat men het altaar tegen een muur begon te plaatsen, verkreeg men een vrije wand boven het altaar, die men kon versieren. Dit gebeurde met schilderwerken of gebeeldhouwde taferelen.
Antwerpen, Brussel en Mechelen waren in de 15e en 16e eeuw zeer belangrijke centra waar retabels gemaakt werden, die van daaruit over de hele westerse wereld verspreid werden.

Retabels in ‘bijbelin1000seconden.be’

ANONIEM	Retabel van de Heilige Nicolaas
VAN EYCK	Het lam Gods
VAN DER WEYDEN	De zeven sacramenten

Suggestie

DOEN

Een retabel maken

Vooraf
Kies een onderwerp dat in verschillende taferelen kan uitgebeeld worden.
Bijvoorbeeld
facetten uit het leven van: Mozes, Jezus, Petrus, Paulus, Maria, Franciscus ...
de zeven sacramenten waarbij de eucharistie centraal staat.

De manier van werken
Je kunt ervoor kiezen om te tekenen en/of te schilderen. In dat geval wordt het ‘retabel’ uitgebouwd met stukken tekenpapier.

Wie over meer tijd beschikt kan de taferelen laten uitwerken in klei of papier maché. In dit geval worden de figuren op de zijkant van houten kistjes (bijvoorbeeld van mandarijnen) geschikt.

Wie met kistjes werkt kan beide manieren van werken in hetzelfde werk aan bod laten komen. Dit kan door de kistjes op twee manieren te gebruiken: de ene keer wordt in de binnenkant van het kistje een tafereel opgebouwd met klei of papier maché. De andere keer wordt het kistje aan de buitenkant gebruikt en brengt men daar een tekening op aan.

Het nieuwe ‘retabel’
Creëer zelf een eigen basisstructuur (zeker als je werkt met kistjes) of laat je inspireren door de opbouw van een bestaand retabel.

Vertrek vanuit het centrale gedeelte en bepaal zo hoe de twee zijluiken er kunnen uitzien. Verdeel dan het centrale deel en de twee zijluiken (voor en achterkant) in verschillende taferelen.

TIPS
. Laat je inspireren door bestaande retabels, zowel naar opbouw als naar inhoud.

. In een kleine groep werk je alleen het ‘retabel’ uit in geopende toestand.
In een grote groep kan er ook aandacht zijn voor de buitenpanelen van het ‘retabel’.

. Is er weinig tijd of zijn de deelnemers jong, bepaal dan zelf hoe het onderwerp in verschillende taferelen verdeeld wordt over het retabel.

. Zorg ervoor dat de hoofdgedachte steeds centraal wordt afgebeeld. De andere taferelen worden er rond geschikt.

. Voor wie met kistjes werkt ... minder creatieve deelnemers kun je de kistjes laten beschilderen. Dat kan dezelfde kleur zijn voor alle kistjes. Durf hierbij gerust felle kleuren gebruiken. Elk kistje kan ook een andere kleur krijgen die de sfeer onderstreept van het tafereel.