Wat?

Een theater in de oudheid was een indrukwekkend gebouw dat werd ontworpen om duizenden toeschouwers tegelijk te laten kijken en luisteren naar een voorstelling in de open lucht.
Van bovenaf is zo’n theater meestal halfrond van bovenaf gezien, met concentrische rijen stenen zitplaatsen voor de toeschouwers.
Griekse theaters werden vaak tegen een helling gebouwd (natuurlijk reliëf) en zagen daardoor uit op het landschap.
Romeinse theaters waren vrijstaand dankzij hun bouwtechniek (gebruik van boogconstructies en beton).
Zichtlijnen en akoestiek waren zo goed dat men: zelfs fluisterende acteurs kon horen op de bovenste rijen van de toeschouwers.

 Functies

Religieus

De oorsprong van het Griekse theater lag in religieuze rituelen ter ere van Dionysos, de god van wijn, vruchtbaarheid en extase.

Toneelstukken (vooral tragedies) bevatten vaak een morele of godsdienstige boodschap, die de toeschouwers liet nadenken over schuld, lotsbestemming en goddelijke rechtvaardigheid.

Politiek

Omdat theaters vaak een plek waren van maatschappelijk debat, gebruikten schrijvers van toneelstukken komedies om politici en maatschappelijke kwesties kritisch te benaderen.

Romeinse keizers en rijke burgers organiseerden theatervoorstellingen als politiek prestigeproject: hoe groter, hoe spectaculairder, hoe meer populariteit. Zo werd het theater een middel voor massa-entertainment en propaganda.

Educatief

Tragedies en komedies behandelden filosofische, morele en historische thema’s, waardoor burgers konden leren over hun geschiedenis, plichten, sociale normen en identiteit.
Kinderen en jongeren leerden via toneelstudie en -beoefening ook spreken en retorica.

Sociaal

Theaters brachten de hele gemeenschap samen, ongeacht sociale klasse (al zaten de rijken wel beter).
Vooral in Griekenland versterkten ze de stedelijke identiteit, omdat elke stad haar eigen theater had.
Tijdens festivals waren theatervoorstellingen een plek om te ontmoeten, te praten, te vieren of te rouwen.

Vermaak

Vooral in Rome waren theaters plaatsen voor vermaak (mime, pantomime, komedie, acrobatie, zangvoorstellingen.

De Bijbel over theaters

Letterlijk

De Bijbel spreekt alleen in het Nieuwe Testament over theaters, omdat zo'n gebouwen pas in de Hellenistische en Romeinse tijd gebouwd werden.

Handelingen 19: Het theater in Efeze

"De hele stad raakte in rep en roer. Ze stormden eensgezind naar het theater en sleurden Gajus en Aristarchus mee, die met Paulus waren meegereisd uit Macedonië."

Dit is de enige keer dat de Bijbel een theatergebouw vermeldt. Het gaat om het Romeinse theater van Efeze, dat plaats bood aan ongeveer 24.000 mensen.
Tijdens een opstand van zilversmeden, die hun inkomsten bedreigd zagen door de prediking van Paulus tegen afgoderij (minder verkoop van Artemis-beelden) werd het theater bestormd.
In de tekst functioneert het theater dus niet als een plaats waar theatervoorstellingen worden gegeven, maar als forum voor een massaal protest.

Figuurlijk

"Want ik meen, dat God ons, de apostelen, de laatsten, heeft tentoongesteld, als ter dood veroordeeld; want wij zijn een theater geworden voor de wereld, voor engelen en mensen."

Paulus zegt zo dat het leven van de apostelen openlijk bekeken wordt, als in een toneelvoorstelling, met lijden, vernedering en offers.