Hooglied: Het mooiste lied

De tekst

Dichter bij de tijd

Hoe mooi de liefde is
(Sipke van der Land, De Bijbelverhalen, uitgeverij Lannoo 1977, p. 100)

Er was eens een meisje, dat altijd hard moest werken voor haar grote broers. Ze moest de wijngaarden bewaken en op de geiten passen. Ze was nooit eens vrij. Maar op een dag in het voorjaar kwam er een herdersjongen en die zag dat mooie gebruinde meisje en ze werden verliefd op elkaar. Elke keer als de jongen zou komen, keek het meisje de hele dag naar de heuvels of ze hem al zag. En dan danste ze hem tegemoet en ze zong lieve liedjes voor hem en hij voor haar. De velden waren bezaaid met bloemen en de liefde van die twee begon ook te bloeien.

Ze dacht altijd aan hem, ook als ze ’s avonds thuis was. Op een nacht lag ze heerlijk van hem te dromen. Ze sliep maar haar hart was wakker. Ze hoorde kloppen op de deur en dacht: daar heb je ‘m! Was dat niet zijn stem? Ze stond op en deed gauw open. Ze wilde hem omhelzen maar er was niemand! Had ze te lang gewacht? Was hij de nacht weer ingegaan? Ze liep naar buiten om te kijken waar hij gebleven was. Straat in, straat uit. Ze kwam alleen maar nachtwakers tegen en die sloegen haar bont en blauw en zeiden dat ze zich niet zo moest aanstellen. Dan was het toch een droom geweest! O, wat verlangde ze naar haar vriend in die eenzame nachten. De jongen moest ook altijd aan haar denken. Als hij de golvende kudde zag in het veld, dacht hij: zo is mijn meisje tussen de andere meisjes. Als hij wijn dronk, dacht hij: haar liefde is nog heerlijker. Als hij naar de heuvels keek, dacht hij: als ze daar nou eens aankwam … O, wat verlangde hij naar haar in die eenzame dagen.

En toen is de dag gekomen dat ze gingen trouwen. Toen werden hun dromen werkelijkheid en waren ze voorgoed bij elkaar. Iedereen kwam naar het feest en er werd gezongen en gedronken en gedanst. Ze zonden het hoogste lied van een herderinnetje en een herder, die elkaar gevonden hadden en die elkaar zo innig liefhadden. De vriendinnen van het bruidje zongen in koor en de andere feestgangers lieten de refreinen horen. De bruiloft duurde dàgen en dàgen. Ze konden er maar niet genoeg van krijgen. En ze leefden nog lang en gelukkig die twee, zo sprookjesachtig mooi was hun liefde.

Zoals een jongen van een meisje houdt, en een meisje van een jongen, zo houdt God van de mensen. Maar dan nog veel meer. Hij wil ze voor altijd gelukkig maken. Hij maakt van hun leven een feest dat nooit meer ophoudt. Er worden prachtige liederen gezongen: de psalmen, de liefdesliederen van God en de mensen.

Stilstaan bij ...

Zuster
In de oude Egyptische poëzie heeft het woord ‘zuster’ dezelfde betekenis als: ‘geliefde’, ‘liefste’, ‘lieveling’, … Dit komt omdat het vroeger vaker voorkwam dat broer en zus met elkaar trouwden. (Bijvoorbeeld: de Egyptische farao’s huwden doorgaans met hun eigen zus. Cleopatra trouwde met haar twee jongere broers) Zo kwam het dat in de oude liefdespoëzie de woorden ‘broeder’ en ‘zuster’ hetzelfde betekenden als ‘liefste’ en ‘geliefde’, zelfs ook toen dit soort huwelijken in onbruik raakte.
In de gebruikelijke vertalingen wordt het woord voor ‘zuster’ direct vertaald volgens de betekenis: geliefde, beminde …

Bruid
In de Bijbel wordt het volk Israël vaker symbolisch voorgesteld als bruid. (zie: Jesaja, Hosea, Jeremia)

Sulamitische
(= zij die tot vrede gebracht is)
Vrouwelijke vorm van de naam Salomo. In dit geval zou de bruid uit het Hooglied de vrouw van koning Salomo kunnen zijn.
In haar naam wordt de vrede aangekondigd, die Israël na de ballingschap terugvond, en die een voorbode is van de tijd van de Messias.

Mirre
Een welriekende balsem die bekomen wordt uit verschillende planten. Mirre werd bij bruiloften vaak als parfum gebruikt.

Bij de tekst

Liefdesliederen?

In het Hebreeuws wordt het Hooglied het 'lied der liederen' genoemd. Het is een verzameling liefdesliederen / bruiloftsliederen, die veel overeenkomsten vertoont met Egyptische teksten, met Soemerische en Akkadische hymnen uit het Tweestromenland en met Ugaritische literatuur uit Noord-Syrië.

Men heeft er heel lang over gediscussieerd of zo'n boek wel in de Bijbel thuishoorde. Uiteindelijk werd het in het begin van onze jaartelling opgenomen in de TeNaCh, omdat men er een beeld zag van de liefde van God voor zijn volk (standpunt van rabbi Akiva). Het was trouwens niet zo ongewoon om het verbond tussen God en zijn volk te beschrijven als een liefdesrelatie. (Zie de geschriften van Hosea)

Later zagen christenen in het Hooglied de liefde van Christus voor zijn Kerk.

In 1693 merkte de Franse bisschop Bossuet op dat er in het Hooglied zeven gezangen voorkomen. Die zouden kunnen overeenkomen met de zeven dagen die een huwelijksfeest duurde.

Naam van het boek

De Hebreeuwse naam voor dit lied is in vertaling: 'Het allermooiste lied'.
De Nederlandse naam 'Hooglied' is afgeleid van de Duitse naam voor dit lied: 'Das Hohelied' waarmee bedoeld wordt: het hoogste, het mooiste lied.

Schrijver

Volgens de traditie zou koning Salomo dit lied geschreven hebben (10e eeuw voor Christus) - maar exegeten trekken dit al een hele tijd in twijfel. Dé dichter van het boek is dus onbekend. Sommigen vragen zich ook af of de dichter soms een vrouw was, omdat in het lied vaak een vrouw aan het woord is.
Op taalkundige gronden denkt men dat het lied geschreven werd in de 3e of de 2e eeuw voor Christus, na de ballingschap of in de Hellenistische periode.

Hoe lezen?

Van in het begin van het christendom vindt men twee grote strekkingen over de manier waarop men de Bijbel kan lezen:

Letterlijk
Men zweert bij de letter van de tekst: aan de tekst man men niet raken.
Bijvoorbeeld: het Hooglied handelt over de liefde tussen man en vrouw.

Allegorisch (figuurlijk)
Het woord van God kan onmogelijk alledaags zijn. Achter de letter van de tekst schuilt een diepere religieuze betekenis die verborgen blijft voor de oppervlakkige lezer.
Bijvoorbeeld: in het Hooglied is de liefde van een man en een vrouw het beeld van de liefde tussen God en zijn volk.

Feestrol

Voor de joden is het Hooglied een 'feestrol'. Dit betekent dat dit boek in de synagoge wordt voorgelezen op een grote joodse feestdag. Voor het Hooglied is dat Pesach, want de joden hebben de liefde van God bijzonder ervaren bij hun bevrijding uit Egypte.

Andere feestrollen zijn:
. Ruth (Pinksteren)
. Prediker (Loofhuttenfeest)
. Klaagliederen (gedenkdag van de verwoesting van Jeruzalem)
. Ester (Poerim)

Bijbel en Kunst

Muziek

O. LASSUS

Osculetur me

Klik hier om dit werk te beluisteren.

Werk van de componist Orlandus Lassus (1532 - 1594) op basis van de eerste zin uit het Hooglied .

G.P. PALESTRINA

Canticum Canticorum (1584)

Klik hier om dit werk te beluisteren.

De Italiaanse componist Giovanni Pierluigi Sante da Palestrina (ca. 1525-1594) bundelde 29 motetten die gebaseerd zijn op tekstfragmenten uit het Hooglied.

D. LANG

Just (naar het Hooglied) (2014)

Klik hier om dit werk te beluisteren.

Voor dit werk verzamelde de Amerikaanse componist David Lang alle woorden in het Hooglied met betrekking tot de geliefden. Hij lijstte die op en plaatste er telkens het woord ‘just’ voor.

Suggesties

EVEN TESTEN

Spreken met beelden

Waarmee vergelijkt de dichter het meisje?
... en waarmee vergelijkt hij de jongen?

Dit spreken met beelden was in de oudheid niet ongewoon.
Getuige dit oud Egyptisch gedicht waarvan slechts fragmenten bewaard zijn:

BELEVEN

Zelf dichten

Maak een gedicht over iemand van wie je heel veel houdt.
Gebruik een van de volgende zinnen als eerste zin van je gedicht:

. Zoals jij is er maar één ...

. De liefde is als een vuur vol vlammen ...

. Jouw liefde is ...

VERTELLEN

Hoe kwam het boek Hooglied in de Bijbel?

Heel lang geleden zat er een groep rabbi's bij elkaar.
Deze leraars hadden maar één vak: Bijbel.
Ze probeerden te begrijpen wat er in stond.
Voor hen was de Bijbel het belangrijkste boek ter wereld,
een boek dat leert hoe je kunt leven.
Nu wilden ze met elkaar afspreken welke verhalen precies in de Bijbel mogen staan,
en welke niet.
Voor de meeste boeken was dat duidelijk:
de vijf boeken van Mozes, de boeken van de Profeten en boeken als de Psalmen en de Spreuken.
Op deze vergadering wilden ze beslissen over één klein boekje: het Hooglied.
Dat betekent: lied der liederen. Nu zouden we zeggen: het mooiste lied.

- Dat Hooglied kan gewoon niet in de Bijbel:
de naam van God komt er niet eens in voor.
Ze zeggen wel dat onze koning Salomo het heeft geschreven.
Maar koning Salomo kon ook wel fouten maken. Niet alles wat hij deed was goed.
- Hooglied is het mooiste boek van allemaal, zei rabbi Akiva (1),
de dag dat God ons dit boek gaf is de mooiste dag van alle tijden.
- Het is wel een prachtig boek, onze zangers zingen het op bruiloften,
maar daarom is het nog geen heilig boek.
Laat het gewoon een boek zijn waarmee we feesten.
- Nee! Ik vind het juist erg dat mensen dit prachtig lied zingen
met hun dronken hoofd op een bruiloft of in een café.
Stel je voor: ze zingen over het mooiste wat er is,
namelijk over de liefde tussen God en mensen,
en daarna zingen ze weer een dronkenmanslied.
Een oude rabbi keek rabbi Akiva met grote ogen aan.
- Gaat Hooglied dan over hoe God ons mensen liefheeft?
- Ja! Daarom vind ik het ook zo'n heel mooi boek.
Het gaat niet alleen over hoe zeer God mensen liefheeft,
maar ook over hoe wij God liefhebben.

Alle geleerden lazen het boek nog eens.
- Prachtig. Als je dit leest, is het heel even of je in het paradijs bent. Zo mooi is het.
- Toch gaat het volgens mij gewoon over de verliefdheid tussen een jongen en een meisje,
maar wel veel mooier dan ik het ooit ergens anders heb gelezen of gehoord.
- Precies! zei rabbi Akiva.
Zoals twee verliefde mensen van elkaar kunnen houden, zoveel houdt God van mensen.
Dat vertelt het Hooglied. Gods liefde is net zo heerlijk, zo bijzonder, zo...
Rabbi Akiva vond geen woorden meer. De geleerden knikten.

Ze lazen het Hooglied nog een keer en gaven rabbi Akiva toen gelijk:
het Hooglied hoort beslist in de Bijbel.

(1)
Rabbi Akiva ben Joseef (ca 40 - 137) was een groot Joods geleerde en mysticus. Hij had veel sympathie voor Bar Kochba, die zich verzette tegen de Romeinen die het land bezetten. Daarom werd de rabbi gevangen genomen en doodgemarteld.

Overweging

Bernardus van Clairvaux

Afwateringskanaal of waterbekken

(Uit: Bernardus van Clairvaux, 18e toespraak over het Hooglied,
geschreven rond het jaar 1136)
Vertaling: Lode Aerts & Dirk Boone.

Wees verstandig en maak jezelf tot een waterbekken
en niet tot een afwateringskanaal.
Kijk maar eens naar een afwateringskanaal.
Een afwateringskanaal loost het water zodra het water binnenkomt.

Bij een waterbekken is dat anders.
Een waterbekken wacht tot het geheel vol is.
Dan pas begint een waterbekken over te lopen.
Een waterbekken deelt uit van eigen volheid terwijl het zelf gevuld blijft.

Liefde vloeit over.
Ze houdt voor zichzelf wat ze zelf nodig heeft.
En wàt ze heeft wil ze in overvloed hebben,
om rijk te kunnen zijn ook voor anderen.

Kijk naar de bron! Kijk naar de bron zelf van het leven.
Laat eerst jezelf vullen.
Laat daarna wat de bron je nog méér geeft
overvloeien naar anderen.

Liefde stroomt over.
Je leeg laten lopen is niet wat liefde vraagt
Voor wie kun je goed zijn
als je voor jezelf slecht bent?

Zie naar de bron van het leven.
Vul eerst jezelf zoveel dat je overvloeit naar anderen.
Dan zal ik graag genieten
van je overvloed.