Waarom uit de Bijbel vertellen voor kinderen?

Als je de Bijbel uitsluitend ziet als een literair werk, dan is het niet geschikt voor kinderen. Het is bovendien een oud boek dat komt uit een geheel andere cultuur.
Wanneer je ziet naar de inhoud van het boek, dan vind je er heel belangrijke menselijke waarden die ook voor kinderen herkenbaar zijn en waarde hebben.
Maar verhalen uit de Bijbel laten toe gebeurtenissen waar te nemen die men anders niet ziet. Men leest er hoe mensen omgaan met God (of Jezus) en hoe God (of Jezus) omgaat met mensen. Iemand die met deze verhalen vertrouwd is, bouwt zich zo een referentieraam op, waarmee hij in alledaagse ervaringen Gods nabijheid kan zien.
Wanneer kinderen de kans krijgen zich in te leven in de rol van een persoon uit de Bijbel, kan het gebeuren dat ze de werkelijkheid om zich heen gaan waarnemen zoals die persoon.
Bijvoorbeeld
Kinderen ontdekken dat het verhaal van Abraham niet alleen een verhaal is van lang geleden, maar ook het verhaal van ieder van ons nu.

Bijbelverhalen bieden ook een woordenschat aan.
Bijvoorbeeld:
Je kunt over God spreken als:
Schepper (scheppingsverhaal)
Bevrijder (Uittocht uit Egypte)
Zachte wind (Elia)
Vader (Jezus Christus)
Burcht / Schild (Psalmen)

Je kunt over geloven spreken als:
Op weg gaan (Abraham)
Ingaan op de noden van anderen (Mozes)
Eigen leven kritisch benaderen (Profeten)
Van de medemens houden (Christus)
Rechtvaardig zijn (Profeten)

Omdat de Bijbel een eigen taal spreekt, is het belangrijk dat kinderen voeling krijgen met die taal. Daarom schrapt men best niet te vlug moeilijke of minder vanzelfsprekende woorden en zinswendingen in de tekst.

Maar hoe belangrijk het lezen uit de Bijbel ook is, toch moeten niet alle verhalen voor alle leeftijden aan bod komen. Hou hierbij rekening met de specifieke mogelijkheden van de kinderen.

Wanneer is een kinderbijbel goed?

Een goede kinderbijbel ligt in het verlengde van dé Bijbel. Door het lezen of beluisteren ervan, bouwen kinderen hun geloofsovertuiging uit in de lijn van de gedachtegang, de geest en de inhoud ervan.

Een goede kinderbijbel houdt ook rekening met de kinderen voor wie de tekst bedoeld is.
Ze respecteert hun eigenheid en mogelijkheden en dringt geen boodschap op doorheen het verhaal (= moraliseren).

INHOUD

Respecteert de schrijver de oorspronkelijke tekst?

Respecteert hij het soort verhaal dat hij schrijft?
. een scheppingsverhaal is een verhalend nadenken over het leven: hoe is het begonnen met God en de aarde? Waarom handelen de mensen fout?
. een verhaal over de geboorte van een belangrijk figuur in de Bijbel onderstreept het typische van die persoon
. een wonderverhaal is een verhaal waarbij de betekenis van het verhaal belangrijker is dan de feiten die erin vermeld worden.
. een parabel is een verhaal dat doet nadenken en van levenshouding veranderen. Het vertelt dus geen historische gebeurtenissen.

Respecteert hij de bedoeling van de oorspronkelijke auteur?
Zijn de weglatingen verantwoord?
Liggen de omschrijvingen, de toegevoegde details in de lijn van de tekst in de Bijbel?
Zorgen ze ervoor dat de inhoud beter kan begrepen worden?

Zorgt hij ervoor dat de religieuze boodschap van de Bijbel aan bod komt?
Bijvoorbeeld:
. Hoe spreekt de auteur over God? Is Hij de straffende God van het volk Israël? De goede God die voor alle brave kindjes zorgt? Of is God zoals de Bijbel Hem laat kennen: een trouwe God die verborgen is en er toch is.
. Is Jezus een tovenaar, een alweter, iemand die alles kan? Is Hij het slachtoffer van zijn blinde gehoorzaamheid aan God? Of is Hij iemand die leeft vanuit zijn unieke relatie tot God, zodat men doorheen Jezus God beter leert kennen. ("Wie Mij ziet, ziet de Vader.")

Respecteert de schrijver de kinderen voor wie het boek bedoeld is?

Houdt hij rekening met de leeftijd van de kinderen?
Maken die kinderen voor het eerst kennis met de Bijbel of zijn ze reeds met Bijbelteksten vertrouwd.

Zijn taal en stijl toegankelijk voor kinderen?
. Actieve zinnen lezen gemakkelijker dan passieve zinnen.
Bijvoorbeeld:
Keizer Tiberius regeerde al vijftien jaar over het Romeinse Rijk
i.p.v.:
Het Romeinse Rijk werd al vijftien jaar geregeerd door keizer Tiberius.

. Ontkenningen in een zin bemoeilijken het lezen.
Bijvoorbeeld:
Vraag genoeg geld.
i.p.v.:
Vraag niet meer geld dan is afgesproken.

. Vage termen en ingewikkelde woorden vertragen het lezen
Bijvoorbeeld:
Pontius Pilatus was gouverneur van Judea, terwijl Herodes Antipas regeerde over Galilea
i.p.v.:
In het rijksgebied waar de joden woonden, was Pontius Pilatus gouverneur van het landsdeel Judea en Herodes Antipas viervorst van het andere landsdeel, Galilea.

. Korte zinnen lezen vlotter dan lange zinnen.

Geeft de schrijver info over woorden en/of gebruiken waarmee de kinderen niet vertrouwd zijn, zonder te moraliseren?
Bijvoorbeeld: Rijk Gods, Messias ...
Toch is het niet goed systematisch woorden als Farizeeër, schriftgeleerde ... systematisch door andere te vervangen omdat die woorden vroeg of laat toch opduiken in eucharistievieringen enz.

Bereidt de schrijver de kinderen voor op het zelf lezen van de Bijbel?
Bijvoorbeeld door het aangeven van verwijzingen naar de precieze vindplaatsen.

ILLUSTRATIES

Zijn ze ondergeschikt aan de hoofdbedoeling van het verhaal?
De tekeningen mogen geen aandacht opeisen voor details die niet helpen de betekenis van het verhaal te vatten. Het gaat hier niet om een sprookjesboek voor kinderen.

Hebben ze een zekere artistieke waarde?
Voor de jongste kinderen zijn de illustraties liefst concreet en niet te symbolisch.

Overdrijven ze niet met het aantal kinderen op een illustratie?
Dat er meer kinderen op de illustraties voorkomen dan in het verhaal is normaal: ze kunnen het identificatieproces vlotter laten verlopen. Maar het aantal kinderen mag niet zo groot zijn dat men de indruk krijgt dat de Bijbel een grote speeltuin is.

Zijn ze suggestief?
Tekeningen/illustraties die suggereren dat alles precies gebeurde zoals het in de Bijbel staat, zetten het kind op een dwaalspoor. Ze maken het onmogelijk oog te hebben voor de betekenis van de teksten. Ze moeten op de eerste plaats de boodschap ontsluiten. Tekeningen / illustraties die 'oproepen' zijn beter dan precieze tekeningen omdat ze ruimte laten aan de verbeelding van het kind en het verhaal niet belemmeren in zijn betekenis.

Vertellen uit de Bijbel

De verteller

Hoe belangrijk de inhoudelijke kwaliteit van een kinderbijbel ook is, de kwaliteit van de verteller ervan is belangrijker. Die bepaalt de betekenis en de interpretaties die kinderen geven aan hun levenservaringen en aan de verhalen die zij beluisteren. Daarom is het voor de verteller belangrijk steeds opnieuw de originele tekst te lezen en zich af te vragen: Wat staat hier eigenlijk? en: Welk accent van de betekenis in de tekst is geschikt voor de kinderen voor wie ik vertel?

Een verhaal wordt goed verteld ...
- wanneer in het verhaal ruimte is voor de eigen invulling van het kind
- wanneer er iets doorklinkt van dat waardoor de verteller zelf geraakt is. Zo wordt iets duidelijk van de relevantie van Bijbelteksten voor het eigen leven.
- wanneer het kind iets kan voelen van het geloof van de mensen toen en van de verteller nu
- wanneer het kind in het verhaal zijn eigen vragen en ervaringen over God, Jezus en de belangrijke dingen in het leven herkent.

Belangrijk
- Het omgaan met een kinderbijbel zonder verwijzing naar dé Bijbel kan erg onbijbels worden.
- Het vergelijken van een tekst in verschillende kinderbijbels, kan de uitdieping ervan verrijken.

De kinderen

Het is goed dat kinderen de verhalen uit de Bijbel horen, zien en lezen, tussen andere verhalen door. Bijbelverhalen fungeren verschillend voor kinderen, naargelang hun leeftijd.

Peuters (2-4 jaar)

vinden het prettig om samen te lezen. Zelfs al kunnen ze een verhaal niet helemaal volgen en hebben ze weinig oog voor het verband tussen gebeurtenissen of voor de opbouw ervan. Hoe leuk ze het verhaal ook vinden, hun enthousiasme is vaak van korte duur omdat ze zich nog niet lang kunnen concentreren.

Voorlezen voor peuters betekent:
. bekijken van platen en benoemen van dingen en mensen die erop te zien zijn.
. nieuwe woorden leren
. wennen aan een boek. Ze moeten bladzijden omslaan om verder te gaan, ze merken dat er een verband is tussen wat verteld wordt en wat ze zien.

Kleuters (4-6 jaar)

houden van het herhalen van bekende verhalen. De volgorde van de gebeurtenissen begint een rol te spelen. Ze krijgen door dat een verhaal een begin en een einde heeft en merken wanneer men iets overslaat.
Ze herkennen de platen en hun volgorde. Ze weten welke tekeningen bij het verhaal horen. Wie woorden gebruikt die ze nog niet kennen, kan ze best omschrijven en toelichten. Door het herhalen van verhalen kennen ze soms hele stukken uit het hoofd en willen ze dat er precies gelezen wordt wat er staat.

Voor kleuters is een kinderbijbel met duidelijke en levendige illustraties het meest geschikt. De illustraties ondersteunen de tekst en kan eventueel dienen als een leidraad voor de verteller.
De grootte van het lettertype is voor deze kinderen niet zo belangrijk, omdat ze nog niet kunnen lezen. Maar omdat nogal wat kleuterbijbels ook voor grotere kinderen gebruikt worden, kun je er beter aandacht voor hebben. Om ervoor te zorgen dat het boek kinderhanden overleeft, heeft de kleuterbijbel best een harde kaft, is die ingebonden en is het papier voldoende stevig.
Let er ook op dat de religieuze dimensie van de Bijbel voldoende aan bod komt, zodat de Bijbel niet herleid wordt tot een gezellige kindertuin, of een alternatief sprookjesboek.

Kinderen (7-8 jaar)

Als kinderen op school leren lezen, beginnen sommigen al stukken uit een kinderbijbel te lezen. Voor hen komt er een nieuwe uitdaging bij: het ontdekken van de Bijbel zelf. Het is belangrijk dat je ze duidelijk maakt dat de verhalen in een kinderbijbel ook in de 'grote Bijbel' staan, maar met andere woorden.
Zoek daarom voor deze kinderen een kinderbijbel die voldoende groot geschreven is zodat ze die redelijk gemakkelijk kunnen lezen. Om hen niet te ontmoedigen staat nog er niet teveel tekst in. Die tekst is eenvoudig en aangepast aan het niveau van de kinderen. De illustraties blijven belangrijk. Ze zijn het liefst in kleur.

Kinderen (9-10 jaar)

Deze kinderen kunnen reeds vrij goed lezen. Ze worden geboeid door verhalen met veel actie. Kinderbijbels voor kleine kinderen zijn voor hen te eenvoudig, er mag best wat rond verhaald worden.
Zoek voor deze kinderen daarom een kinderbijbel met veel illustraties, een kindvriendelijke taal en een ruimer uitgeschreven tekst. Het is ook goed dat ze verschillende kinderbijbels te zien krijgen. Door de confrontatie met de verscheidenheid in tekst en illustratie worden ze gestimuleerd om zelf na te denken. Veel kinderen beginnen zelf de vraag te stellen: wat staat er nu echt in de Bijbel?

Kinderen (11-12 jaar)

Deze kinderen kunnen zelf een kinderbijbel lezen. Voor sommigen blijven de illustraties belangrijk, anderen ervaren vinden het fijn zelf te fantaseren hoe het er aan toe ging. De teksten blijven eenvoudig van taal, maar leunen dichter bij de Bijbel zelf. Soms kunnen kinderen al teksten uit de Bijbel zelf lezen. Want al gaat het om oude teksten, ze worden regelmatig opnieuw vertaald.
Een kinderbijbel mag daarom voor deze kinderen dichter aanleunen bij dé Bijbel en bevat ook achtergrondinfo die beantwoordt aan hun weetgierigheid: informatie over geografie, geschiedenis, cultuur... in kaarten, foto's en illustraties. Meestal is het lettertype van zo'n kinderbijbel kleiner dan voor andere leeftijden.

Samengevat

Kinderbijbels beoordelen

Bijbel of kinderbijbel?

De meest recente teksten van de Bijbel zijn ongeveer 1900 jaar oud, de oudste ongeveer 3000 jaar. Ze ademen de sfeer van een Oosters land aan de Middellandse zee. Om die redenen zijn het geen teksten om zomaar aan kinderen te brengen.
Maar Bijbelverhalen worden sinds eeuwen in onze streken verteld en ze hebben zodanig het leven van de mensen beïnvloed, dat ze tot ons erfgoed behoren.
Om tegemoet te komen aan de noden van kinderen, die niet vertrouwd zijn met die wereld en haar gebruiken, noch met die eigen taal, verschijnen er regelmatig kinderbijbels.
Sommigen ogen als sprookjesboeken, anderen vertellen de oude verhalen zo moraliserend dat ze meer kwaad dan goed doen. Er zijn ook goede kinderbijbels...
Jammer genoeg bestaat er geen recept om in een oogopslag te zien of een kinderbijbel goed is of niet. Maar als je een uurtje vrij neemt, dan kun je voor één verhaal reeds een verantwoorde beoordeling maken.

Een kinderbijbel beoordelen in 60 minuten?

Jammer genoeg bestaat er geen recept om in een oogopslag te zien of een kinderbijbel goed is of niet. Maar op een uur tijd, kun je voor één verhaal reeds een verantwoorde beoordeling maken.

Wat heb je nodig?

. De Bijbel
. De kinderbijbel(s) die je wenst te beoordelen
. De kopie van de tekst uit de kinderbijbel die je wilt bestuderen
. Een markeerstift

Hoe ga je te werk?

Kennismaking met de tekst in de Bijbel

Lees eerst de tekst die je wilt bestuderen in de Bijbel, want het is belangrijk dat je vertrouwd raakt met de tekst zoals je die in de Bijbel kunt lezen, zodat je er van binnenuit en zelfstandig mee kunt omgaan.

Probeer de structuur van de tekst bloot te leggen. Het gemakkelijkste is het de tekst in te delen in paragrafen en die dan te groeperen in: inleiding, midden, slot
Doorgaans worden in de inleiding de personages voorgesteld en de hoofdhandeling ingeleid.

Onderzoek welk personage in het verhaal het initiatief neemt en wie de personages zijn die er onmiddellijk bij betrokken zijn. Hou er rekening mee dat in de Bijbel ook God in sommige verhalen het hoofdpersonage is.

Zoek de hoofdgedachte van de tekst (meestal in het midden of op het einde ervan). Soms vind je twee hoofdgedachten in een tekst, afhankelijk van de manier waarop je de tekst leest.
B.v. Samuël zalft David
Als je de tekst op zichzelf leest, dan komt 1 Sam. 16, 7 als hoofdgedachte naar voren.
Lees je de tekst in het geheel van het boek, dan is 1 Sam. 16, 13 de belangrijkste zin.

Kennismaking met de tekst in een kinderbijbel

Lees daarna dezelfde tekst in een kinderbijbel en houd ze tegen het licht van de volgende criteria:

Twee belangrijke criteria!

Een kinderbijbel moet recht doen aan de Bijbel

. Vind je bij de titel of onderaan in de tekst een verwijzing naar de Bijbel? of vind je die in de inhoudstafel?
Indien de kinderbijbel na 1980 werd uitgegeven en je vindt nergens een verwijzing naar de bijbel, dan kun je dit als een ernstig tekort zien. Hoewel de auteur dit wellicht niet zo bedoelt, toch kan dit overkomen alsof die te weinig recht doet aan de Bijbel zelf.

. Onderzoek in hoeverre je de structuur van de tekst uit de Bijbel in de kinderbijbel terugvindt.
Kijk ook na of het hoofdpersonage hetzelfde is en of de hoofdidee overeenkomt met de Bijbel.
Nu heb je al een eerste zicht op de manier waarop de auteur de Bijbel respecteert.

. Onderzoek nu de tekst woord voor woord.
Markeer met een stift de woorden/zinnen in de kinderbijbel, die woordelijk dezelfde zijn als die in de Bijbel.

Onderstreep met de markeerstift die woorden / zinnen die anders zijn, maar inhoudelijk overeenkomen met de Bijbel.
Bijvoorbeeld:
God > Heer
tollenaar > belastingontvanger
Probeer te achterhalen waarom die woorden werden veranderd (B.v. toegankelijker voor kinderen, onbekend woord ...) en spreek er je oordeel over uit.
B.v. Als de auteur van een kinderbijbel schrijft over Zacheüs als hoofdtolpachter, dan vindt hij 'hoofd van de tollenaars' wellicht onbegrijpelijk voor kinderen... maar is 'hoofdtolpachter' dan begrijpelijker?

Ga nu dieper in op de stukken tekst die niet gemarkeerd zijn.
Waarom heeft de auteur ze toegevoegd?
- Wilde hij zo de kinderen aanspreken en boeien?
- Wilde hij de kinderen een rol laten spelen in het verhaal?
- Wou hij vertrekken vanuit de ervaring van de kinderen?
- Wilde hij de boodschap van het verhaal actualiseren?
- Wilde hij het verhaal situeren op de historische achtergrond?
- Wou hij inzicht geven in het ontstaan van de Bijbelteksten?

Sommige schrijvers gaan zo ver in hun uitleg en verklaring, dat ze niet langer de Bijbelse boodschap doorgeven, maar hun eigen verhaal, waarin ze Bijbelse elementen verwerkten.

Een kinderbijbel moet recht doen aan het kind

Houdt de auteur rekening met het taalniveau van het kind? Is de tekst sober?
Geeft de auteur informatie om de gebeurtenissen in het verhaal te begrijpen?

Voor kinderen jonger dan 10 jaar
- Zijn de zinnen kort en eenvoudig?
- Komen er veel dialogen voor die de tekst toegankelijker maken?
- Is de tekst geschreven in de tegenwoordige tijd? (Maakt het verhaal dynamischer)
- Worden de personen benoemd met hun naam, en niet met verwijswoorden (hem, Hij...)
- Zijn er details die het verhaal visueel ondersteunen?

Voor kinderen ouder dan 10 jaar
- Staat het taalgebruik reeds dichter bij dat van de bijbel?
- Wordt het kind geholpen om het verhaal in zijn historische context te plaatsen?
- Wordt het kind vertrouwd gemaakt met de verschillende literatuurvormen, Bijbelse begrippen en beelden?

- Zijn de illustraties aantrekkelijk? Esthetisch verzorgd? Levendig?
- Werden ze functioneel gekozen, ondersteunen ze de tekst
(B.v. uitbeelding van de hoofdgedachte)

Voor kinderen ouder dan 10 jaar
Zijn er kaarten, een tijdsband... die helpen het verhaal in zijn historische context te plaatsen.
Zijn er foto's die de plaats van het gebeuren kunnen oproepen?