Matteüs 11, 2-11: Johannes de Doper over de Messias 

De tekst

’Bijbel in gewone taal’

(Deze Bijbeltekst komt uit de Bijbel in Gewone Taal, © Nederlands Bijbelgenootschap 2014, p. 1538)

Johannes de Doper zat in de gevangenis. Hij hoorde over alle dingen die Jezus deed. Hij stuurde een paar van zijn leerlingen naar Jezus toe met een vraag. Ze vroegen: ‘Bent u de Messias die zou komen? Of moeten we wachten op iemand anders?’
Jezus zei tegen hen: ‘Ga terug naar Johannes. En vertel hem alles wat je hier hoort en ziet: Blinde mensen kunnen zien. Mensen die niet konden lopen, lopen rond. Mensen met een huidziekte zijn weer beter. Dove mensen kunnen horen. Dode mensen leven weer. En arme mensen horen het goede nieuws. Het echte geluk is voor iedereen die vertrouwen in mij heeft.’
De leerlingen van Johannes de Doper gingen weer weg. Toen begon Jezus de mensen te vertellen over Johannes. Hij zei: ‘Een tijd geleden gingen jullie naar de woestijn. Waarom gingen jullie daarheen? Toch niet om het riet bij de rivier de Jordaan te bekijken, dat beweegt in de wind? En toch ook niet om iemand met prachtige kleren te zien? Nee, mensen met prachtige kleren vind je in een paleis, niet in de woestijn.
Waarom gingen jullie dan wel naar de woestijn? Jullie gingen erheen om een profeet te zien. En luister goed: Johannes is geen gewone profeet. God zegt over hem in de heilige boeken: 'Ik stuur iemand vooruit. Hij moet de weg vrijmaken.' Luister goed naar mijn woorden: Er is geen mens op aarde zo belangrijk als Johannes de Doper. Maar in Gods nieuwe wereld zijn zelfs de gewoonste mensen nog belangrijker dan hij.’

Dichter bij de tijd

(Bewerking: C. Leterme)

Johannes zat in de gevangenis.
Hij had tegen koning Herodes gezegd:
‘De manier waarop je leeft is helemaal niet goed.’
Dat nam de koning hem heel kwalijk
en daarom liet hij Johannes gevangen nemen.

In de gevangenis hoorde Johannes wat Jezus zei en deed.
Johannes had zelf tegen zijn leerlingen gezegd:
‘Die Jezus is de Messias’
Maar nu twijfelde Johannes.
Hij vond dat Jezus niet handelde
zoals een Messias dat volgens hem zou moeten doen.
Enkele van zijn leerlingen bezochten hem.
Hij zei: ‘Vraag eens aan Jezus of Hij het is die zou komen?
Of moeten we soms een ander verwachten?’

Zijn leerlingen gingen naar Jezus met die vraag.
Jezus zei:
‘Ga tegen jullie meester vertellen wat je hoort en ziet:
Blinden zien weer en mensen met een handicap lopen terug,
melaatsen worden rein en doven horen, doden staan op
en aan armen wordt de blijde boodschap verkondigd.
Gelukkig de mensen die zich daar niet aan ergeren.’

Toen de leerlingen van Johannes vertrokken waren,
zei Jezus tegen de mensen:
‘Waarom gingen jullie naar de woestijn?
Dachten jullie daar een profeet te zien?
Wel ik zeg jullie,
Johannes is meer dan een profeet.
Hij is het over wie men schreef:
Zie, Ik zend mijn bode voor jullie uit,
om voor jullie de weg klaar te maken.
Ik verzeker je,
niemand is belangrijker dan Johannes de Doper.
Maar vergeet niet:
de kleinste in het koninkrijk der hemelen is groter dan hij.’

Stilstaan bij ...

Johannes
(= ‘God is genadig’)
Zoon van de priester Zacharias en zijn vrouw Elisabet, volgens de evangelist Lucas een nicht van Maria.
Johannes was een leeftijdsgenoot van Jezus.
Hij droeg een kameelharen kleed zoals de profeet Elia. Een ‘beeldende’ manier om hem als Elia te typeren. Hij was een prediker die leerlingen om zich heen verzamelde en mensen doopte die zijn volgeling werden.
Volgens de Bijbel werd hij gevangen genomen en gedood, omdat hij kritiek had op de levenswijze van koning Herodes Antipas, een zoon van koning Herodes de Grote die leefde tijdens de geboorte van Jezus.

Messias
(Hebreeuws = gezalfde)
Vroeger werden de koningen van Israël gezalfd. Hiermee toonde men dat ze hun zending van God kregen. Het woord ‘Messias’ wil hetzelfde zeggen als ‘Christus’. Christenen gebruiken dat woord voor Jezus omdat ze geloven dat Hij door God werd gezonden om de mensen te redden. Later is men deze titel als een eigennaam beginnen te gebruiken: Jezus Christus.

Leerlingen
Johannes de Doper had leerlingen om zich zoals de meeste rabbi’s uit die tijd. Men vermoedt dat een aantal van hen, leerling van Jezus werden.
De manier waarover de Bijbel daarover schrijft, doet vermoeden dat er spanningen waren tussen de leerlingen van Jezus en die van Johannes.

Bent U het of moeten we een ander verwachten?
Deze vraag doet een twijfel vermoeden bij Johannes, want Jezus' optreden kwam niet overeen met zijn verwachtingen. Hij had verwacht dat de Messias krachtiger zou optreden.

Horen en zien
‘Horen’ en 'zien' heeft te maken met oren en ogen, maar nog meer met bewust worden en inzien, met verstaan en begrijpen. Het gaat dus niet alleen om zieken en doden in letterlijke zin, maar ook om zieke en dode situaties waarin mensen vastgeraakt zijn.

Aanstoot nemen / Ergeren
De manier waarop Jezus Messias is, kan ergernis veroorzaken.

Profeet
Het Griekse woord voor ‘profeet’ betekent: ‘spreken voor of namens een ander’. Een profeet is iemand die spreekt in naam van God. Als hij goed nieuws brengt, verwoordt hij Gods beloften van zegen en geluk. Maar hij kan ook een concrete situatie aanklagen en oproepen om ze te veranderen, om ze om te keren vanuit Gods droom over de wereld. Heel wat profeten werden niet graag gezien omdat ze dingen zegden die de mensen niet graag hoorden.

Weg banen
Als een Oosters koning vroeger een deel van zijn land wilde bezoeken, werd hij voorafgegaan door een heraut, zodat zijn onderdanen tijdig de vaak onbegaanbare weg konden effenen.

Koninkrijk der hemelen
(= rijk Gods)
Dit rijk wordt gerealiseerd wanneer mensen naar het woord van God leven.
Volgens het toenmalig joods gebruik gebruikt Matteüs uit eerbied voor God ‘Rijk der hemelen’ wanneer hij het rijk van God bedoelt.
In dit rijk is iedereen welkom: armen, gebrekkigen, kreupelen, blinden, zondaars, wie ‘verdwaald’ is ...
Dit rijk heeft te maken met een levensstijl waarbij men ruimte geeft aan het woord van God. Dit rijk heeft niets te maken met het materiële noch met succes, of met werelds machtsvertoon. Op dit punt botste Jezus op onbegrip en verzet bij zijn leerlingen en bij de mensen. Want die dachten dat bij de komst van het rijk van God de Romeinse bezetter verdreven zou worden.

Bij de tekst

Spreken met beelden

Een riethalm door de wind bewogen	= iemand die met alle winden meewaait
Iemand in verfijnde kleding	= iemand die in grote luxe leeft

'Wie is die Jezus?'

Wanneer Johannes de komst van de Messias aankondigt, zegt hij dat de Messias zal oordelen in vuur, dat hij de bijl in de rotte boomstam zal slaan en het waardeloze onkruid zonder pardon zal verbranden (Matteüs 3, 10)

Intussen werd Johannes gevangen genomen omdat hij kritiek had op de levenswijze van koning Herodes Antipas, die samenleefde met Herodias, de vrouw van zijn broer. In de gevangenis begon Johannes te twijfelen over Jezus. Zijn beeld over de Messias klopte niet met wat hij bij Jezus hoorde en zag.
Nl. In plaats van ...
… geweld - kondigde Jezus barmhartigheid aan
… zondaars te veroordelen - zat Hij met hen aan tafel
… mensen te vernietigen - bracht Hij hen tot nieuw leven
… een strenge rechter - was Hij een herder op zoek naar wat verloren is.

Daarom stuurde Johannes zijn leerlingen naar Jezus met de vraag: ‘Ben Jij de komende, of hebben we een ander te verwachten?’ Jezus antwoordde met woorden die gebaseerd waren op teksten van Jesaja.

Dan worden de ogen van de blinden geopend
en de oren van de doven geopend.
Dan danst de kreupele als een hert
en juicht de tong van de stomme.
En water welt op in de woestijn,
rivieren in het dorre land.
(Jesaja 35, 5-6)

De geest van de Heer God rust op mij,
want de Heer heeft mij gezalfd.
Hij heeft mij gezonden
om de armen het blijde nieuws te brengen,
om gebroken harten te verbinden,
om de gevangenen vrijlating te melden,
en de geketenden de terugkeer naar het licht.
(Jesaja 61, 1)

Zo kreeg Johannes via zijn leerlingen, het hele evangelie in een notendop.

Bijbel en kunst

G. DI PAOLO

Johannes de Doper in de gevangenis (1455)

Giovanni Di Paolo (1399 – 1482) was een belangrijk kunstschilder in Siena (Italië) gedurende het tweede en derde kwart van de 15e eeuw.

J. F. NAVARRETE

Johannes de Doper in de gevangenis, 1565-1570

De Spaanse schilder Juan Fernández Navarette (1526 – 1579) werd doofstom toen hij drie jaar oud was. Hij was een leerling van de Italiaanse schilder Titiaan. Terug in Spanje werd hij de schilder van koning Filips II. Hij wekte bijna uitsluitend voor het Escoriaal.

Suggestie
Laat je door dit werk inspireren om een bladzijde te schrijven uit het dagboek van Johannes de Doper de dag waarop hij werd afgebeeld op een schilderij.
Laat je hierbij ook inspireren door de tekst die Matteüs schreef in het elfde hoofdstuk van zijn evangelie over de Doper.

Suggesties

Grote kinderen

VERDIEPEN

Dromen

Zoek uit wat God zoal voor de mens 'droomt'. Gezien God onze handen nodig heeft om die droom te kunnen realiseren, gaan we op zoek naar hoe we dat kunnen doen. Er zijn hiervoor twee grote pistes:
- als persoon, in de onmiddellijke omgeving
- als groep, voor mensen verderaf

SPREKEN MET BEELDEN

Woorden met twee betekenissen

Kinderen beginnen vanaf ongeveer tien jaar al iets meer de dubbele betekenis van sommige woorden door te hebben.
Bijvoorbeeld:
- 'Wat baten kaars en bril als de uil niet zien en wil.'
- 'Geen harder doven dan die die niet horen wil.'
Zien en horen zijn in die uitdrukkingen niet alleen een vorm van waarnemen, ze zeggen ook iets over: inzien, kunnen/willen luisteren.
Al wat Jezus zegt aan de leerlingen van Johannes kan men in die dubbele betekenis lezen: men kan iets niet meer zien zitten, en iemand biedt je een uitweg. Men kan verlamd zijn door een situatie, en door iemand terug 'op de been' geholpen worden.
Leg de volgende situaties aan de kinderen voor.
Daarna zeggen ze op welke manier iemand 'blind' kan zijn.

Het is belangrijk dat kinderen regelmatig dit soort activiteiten doen, om zo vertrouwd te raken met de heel eigen manier van spreken in de Bijbel.

INLEVEN

Bevrijd worden

Zorg voor een voldoende aantal kaartjes waarop staat:
BLIND, DOOF, VERLAMD ...
Elk kind krijgt zo'n kaartje en maakt met hulpmiddelen duidelijk welke handicap hij heeft.

blinde	doek voor de ogen
gevangene	handen gebonden op de rug
verlamde	ligt of zit op de grond
stomme	doek voor de mond

Wanneer elk kind zijn rol kent, vraag je ze om naar een andere hoek van de ruimte te gaan, in het volle besef van hun handicap.
Bijvoorbeeld:
De blinde, de verlamde, zal iemand roepen om hem te helpen.
De dove zal niets horen.
De gevangenis blijft opgesloten
En wat doet de stomme?
Kijk goed hoe de kinderen het aanpakken om in de andere hoek te komen.

Lees daarna het evangelie van deze zondag en 'bevrijd' daarna elk kind van zijn handicap.

Laat de kinderen daarna nadenken of ze zich in hun leven een situatie herinneren waarbij ze in moeilijkheden waren, in de onmogelijkheid waren om te handelen, en hoe ze daaruit bevrijd raakten.
Ze verwoorden hierover hun ervaringen.
Kunnen ze daaruit ook iets besluiten?

Overwegingen

Frans Mistiaen s.j.

De twijfel van Johannes de Doper: God, rechter of redder?

Vorige week hoorden wij hoe de ascetische Johannes de Doper
een strenge, veroordelende Messias aankondigde:
"Elke boom die geen goede vruchten draagt,
zal Hij omhakken en in het vuur werpen!
Hij zal Zijn dorsvloer grondig zuiveren
en het kaf verbranden in het onblusbaar vuur!"
In sommige teksten van het Oude Testament
werd de komst van de Messias inderdaad beschreven
als een verschijning met schrikwekkende macht.
Vele joden - en ook Johannes -
schijnen in het begin de Messias te hebben verwacht
als een oordelende, dreigende en veroordelende Rechter.

Vandaag horen wij Johannes opnieuw,
maar nu nadat Jezus reeds een hele tijd als Messias was opgetreden.
En hoe had Jezus dat gedaan?
Hij had zieken genezen, arme vissers tot leerlingen gekozen,
gegeten met tollenaars, zondaars en slechte vrouwen.
Hij had zelfs verklaard
dat men zijn leven moest verliezen om het te redden.
Jezus had Zich dus helemaal niet gedragen
als een veroordelende Rechter,
zoals Johannes dat van Hem eerst verwachtte,
maar als een aanmoedigende en liefhebbende Redder.
Het is dan ook begrijpelijk dat Johannes in een crisis geraakt.
Zelf in de gevangenis geworpen, vraagt hij zich af
of hij zich niet in Jezus heeft vergist.
Hij stuurt daarom leerlingen om Hem te vragen:
"Zijt Gij wel de echte Messias,
Gij, die geen geweld gebruikt en geen veroordelingen uitspreekt,
maar integendeel geduldig en barmhartig zijt?"

Wij kunnen ons vandaag wel herkennen
in die Johannes met zijn twijfels over Jezus.
Soms - vooral in crisismomenten dan -
roepen ook wij nog naar een
god die alles ondersteboven zou kunnen gooien, maar het niet doet:
"Waarom, God, bliksemt Gij de slechteriken niet neer,
wanneer zij op het punt staan anderen kwaad of pijn te doen?
Waarom, God, gebruikt Gij toch
Uw “macht” niet om eens en voorgoed al het kwaad en het lijden
dat op onze wereld bestaat, te verdelgen?"
Naar zo'n almachtige afgod verlangen wij soms nog.

In Zijn antwoord aan Johannes wijst Jezus resoluut
die verkeerde opvatting over God en Zijn Messias af.
Jezus wil ons en Johannes duidelijk maken
dat God onder de mensen komt,
niet als een machthebber die dreigt, oordeelt en veroordeelt,
maar als een Redder die geneest, die aanmoedigt en vreugde brengt.
En Hij wijst er Johannes op dat dit aspect van de Messias
ook reeds in de oude teksten vermeld stond:
nl. bij Jesaja: "Hij zal blinden laten zien,
doven laten horen, armen blij maken!"
Hierover gaat het evangelie van vandaag dus:
over het nieuwe godsbeeld,
over het nieuwe inzicht aangaande de Messias,
die niet op de eerste plaats een Rechter en een Veroordeler is,
maar een Vader voor allen, dus ook voor de armen en de zwakken.
Jezus leert ons geen God kennen van vuur en oordeel,
maar een God van liefde, zachtheid en geduld.

Het vraagt van ons - zoals van Johannes - een hele bekering:
te aanvaarden dat onze God nooit de weg kiest
van de overdonderende machtsontplooiing
die mensen zou dwingen of verplichten,
maar altijd en steeds opnieuw de weg van de weerloze liefde
die mensen uitnodigt tot wederliefde uit vrije wil.

En kijk, deze God, deze Liefde, kan ook dit jaar opnieuw
in onze wereld geboren worden,
niet als wij erop uit zijn
onze medemensen streng te beoordelen en te veroordelen,
wel als wij integendeel meewerken
om de zachtheid, het geduld en de liefde meer kansen te geven.
Als wij wat meer hoop laten zien aan de blinden
en aan alle verblinde zwartkijkers rondom ons,
als wij wat meer moed bieden aan de lammen
en alle verlamde futlozen rondom ons,
als wij wat meer vreugde schenken aan de armen
en al wie kansarm is rondom ons.
En dat is reeds aan het gebeuren!
Overal waar mensen zich daadwerkelijk ten dienste stellen
van de zieken, de zwakken,
de eenzamen, de onrechtvaardig behandelden.
Het is een zegen dat in onze parochie
enkele vrijwilligers van ‘Onderlinge Hulp’
een kerstpakket aan armen bezorgen,
dat in onze gemeente een goed werkend OCMW bestaat
waar dagelijks mensen worden geholpen,
dat de adventsactie ‘Welzijnszorg’ ook dit jaar wil ijveren
om de “armoede weg te werken” door initiatieven te steunen
die “ook in kleinere gemeenten en dorpen op den buiten”
een toekomst zonder armoede willen verzekeren.
Het zijn allemaal tekens van daadwerkelijke zorg
voor de kansarmen en de vreemdelingen in onze omgeving
in naam van onze God, die niet veroordeelt, maar redt.
Zijn Rijk van liefde groeit! Ziet gij het niet?

Op deze derde zondag van de Advent
willen wij christenen ons aansluiten bij diegenen
die meewerken aan de nieuwe komst,
niet van een veroordelende Rechter,
maar van een barmhartige en liefdevolle Redder.

Marc Gallant, trappist (Orval)

Veel verwachtingen (2013)

Johannes de Doper heeft de Messias aangekondigd, en hij verwacht Hem. Maar hij zit in de gevangenis. Hij had immers Herodes verweten dat hij leefde met de vrouw van zijn broer Filippus (Matteüs 14,3). Zijn leerlingen houden hem echter op de hoogte van de gebeurtenissen. De verwachting van de Messias gaat immers wat alle kanten uit.

Vòòr hem had de profeet Micha de geboorte aangekondigd, te Betlehem, van een bevrijder van Israël (5, 1-5). Die voorzegging was levendig in het geheugen, zowel in dat van de officiële joodse instanties (Matteüs 2,5-6), als bij het volk (Johannes 7,40-42).

Er waren ook Zeloten - men vindt er zelfs in Jezus’ omgeving - die een soort 'Bevrijdingsfront' van Israël vormden. De Joodse geschiedschrijver Flavius Josephus stelt ze voor als 'lieden die menen dat God de enige heer en meester is' (Antiquitates XVIII, 23). De psalmen van Salomo (apocriefen van rond 50 vòòr Christus), drukten hun verwachting uit: 'Heer, doe een koning opstaan, die zoon van David die Gij, God, voorbestemt om uw rijk over Israël te vestigen. Geef hem uw kracht om de goddeloze tirannen te verpletteren en Jeruzalem te zuiveren van de heidenen' (Psalmen van Salomo 17, 5, 23, 36).

De Essenen, die in de woestijn bleven om zich niet te bezoedelen door het contact met de heidense bezetter, baden van hun kant in de verwachting van een wonderbare tussenkomst van de Eeuwige om de Romeinen te verjagen.

Eenzelfde verwachting van de vervulling der beloften van de profeten doet de menigte jubelen op de dag der Palmen ('Hosanna, Zoon van David'), en het was ook de verwachting geweest van de Emmaüsgangers ('Wij verwachtten dat hij het was die Israël zou verlossen', Lucas 24.21). Zelfs de apostelen koesteren nog deze verwachting op de dag van de Hemelvaart ('Heer, is het in deze dagen dat gij het Rijk van Israël zult herstellen?' Handelingen 1,6).

'Sommige Joden verwachtten ook dat die Bevrijder een mens zou zijn, verheven tot een goddelijke status, terwijl anderen een godheid verwachtten die op aarde een menselijke gedaante zou aannemen …' (Daniel Boyarin, Le Christ Juif, p.45).

Maar komen we terug naar ons evangelie. Nu verneemt Johannes van zijn leerlingen 'de werken van de Christus' (Matteüs 11, 2), en hoe Jezus in zijn stad Nazaret het messiaanse programma volgens de profeet Jesaja tot het zijne heeft gemaakt: “De Geest van de Heer rust op mij, want hij heeft mij gezalfd. Om aan armen het goede nieuws te brengen heeft hij mij gezonden, om aan gevangenen hun vrijlating aan te kondigen en aan blinden het herstel van hun zicht, om onderdrukten hun vrijheid te geven (Lucas 4,18, cf. Jesaja 61,1-2).
Deze Messias, een en al mildheid, strookt echt niet met al die verwachtingen, en ook niet met wat Johannes zelf heeft aangekondigd. Jezus spreekt niet over oordeel, bijl en onblusbaar vuur (Matteüs 3, 7,10,12). Hij heeft het wel over de vrijlating van gevangenen. Is Jezus de Messias die hem zal bevrijden uit de gevangenis, of moet hij iemand anders verwachten? De vraag is dramatisch.

De twijfel van Johannes: 'Bent u degene die komen zou of moeten we een ander verwachten?', heeft een zekere grond. Om Jezus als Messias te erkennen is het nodig over een schandaal heen te kunnen, het schandaal van een arme Messias, weerloos in deze wereld. Hij zal niet noodzakelijk vermogen Johannes uit zijn gevangenis te bevrijden. 'Gelukkig is degene die aan mij geen aanstoot neemt', voegt Jezus daar nog aan toe. Jezus plaatst Johannes in alle duidelijkheid voor de mogelijkheid aanstoot te nemen aan een Messias die komt met de zachtheid en het respect voor de vrijheid die hem kwetsbaar maakt zoals God.

Het geeft Jezus de gelegenheid om zijn zending te bepalen ten aanzien van Johannes. Johannes is meer dan een profeet, hij is de gezant die de weg voor Hem baant. Er is dan ook niemand groter opgetreden dan Johannes. Groter mens is niet denkbaar. Het Rijk Gods is echter van een ander gehalte. De maateenheid is er die van de Liefde. Niet die van de menselijke liefde die altijd een wortel van zelfbehoud in zich draagt, maar die van Gods liefde die in staat is alles te geven. Want “de Liefde is geduldig en vol goedheid. De liefde kent geen afgunst, geen ijdel vertoon en geen zelfgenoegzaamheid. Ze is niet grof en niet zelfzuchtig, ze laat zich niet boos maken en rekent het kwaad niet aan, ze verheugt zich niet over het onrecht maar vindt vreugde in de waarheid. Alles verdraagt ze, alles gelooft ze, alles hoopt ze, in alles volhardt ze” (1 Korintiërs 13, 4-7). Om in die liefde te leven moet je je heel klein maken en weten dat die liefde, op een totaal ander peil dan geboden te onderhouden, ons te boven gaat. We hebben ze deemoedig uit Gods handen te ontvangen.