Inhoudstabel
…page…
Exodus 32, 15-24.30-34: Een stierenbeeld van goud
De tekst
’Bijbel in gewone taal’
(Deze Bijbeltekst komt uit de Bijbel in Gewone Taal, © Nederlands Bijbelgenootschap 2014, p. 131-132)
Mozes draaide zich om en ging de berg af. Hij had de twee stenen platen met de wet in zijn handen. Er was aan twee kanten op geschreven, aan de voorkant en aan de achterkant. God had de platen gemaakt, en God had er zelf op geschreven.
Jozua, die bij Mozes was, hoorde het lawaai van de Israëlieten. Hij zei: ‘Ik hoor geschreeuw in het kamp. Het lijkt wel of er oorlog is.’ Mozes zei: ‘Het klinkt niet als juichen omdat ze gewonnen hebben. En ook niet als klagen omdat ze verloren hebben. Ze zijn hard aan het zingen, dat hoor ik.’
Toen Mozes dichter bij het kamp was, zag hij het stierenbeeld. En hij zag de Israëlieten dansen. Hij werd woedend, en onder aan de berg gooide hij de stenen platen kapot. Daarna verbrandde hij het stierenbeeld. De resten sloeg hij kapot, en de as strooide hij op het water. Dat water moesten de Israëlieten drinken.
Mozes zei tegen Aäron: ‘Hoe kon zoiets verschrikkelijks gebeuren? Wat heeft het volk met je gedaan dat je dit goedvond?’
Aäron antwoordde: ‘Wees alsjeblieft niet boos! Je weet hoe dit volk is. Ze willen altijd verkeerde dingen doen. Ze zeiden tegen mij: ‘Maak een god voor ons. Dan kan die ons door de woestijn leiden. Want we weten niet wat er met Mozes gebeurd is, die ons uit Egypte heeft weggehaald.’ Ik zei toen dat ik goud nodig had voor zo’n beeld. Meteen deden ze al hun sieraden af en gaven die aan mij. Ik heb het goud in het vuur gegooid, en toen werd het die stier.’ (…)
De volgende ochtend zei Mozes tegen de Israëlieten: ‘Jullie hebben verschrikkelijke dingen gedaan. Daarom zal ik de berg op gaan om met de Heer te spreken. Misschien wil hij jullie vergeven, als ik het vraag.’
En Mozes ging terug naar de Heer. Hij zei: ‘Ach, Heer! De Israëlieten hebben iets verschrikkelijks gedaan. Ze hebben een god van goud gemaakt. Maar ik vraag u om hen te vergeven. En als u dat niet wilt, wilt u mij dan straffen in plaats van hen?’
De Heer antwoordde: ‘Alleen de mensen die iets verkeerds gedaan hebben, zal ik straffen. Zij mogen niet meer bij mij horen. Reis nu maar verder met het volk. Ga naar de plaats die ik je genoemd heb. Mijn engel zal vooropgaan en jullie de weg wijzen. Maar ooit zal ik de Israëlieten straffen voor wat ze gedaan hebben.’
Dichter bij de tijd
(Bewerking: C. Leterme)
Mozes ging op weg en daalde de berg af.
Hij had de twee platen met de tekst van het verbond bij zich.
Ze waren aan beide kanten beschreven:
aan de voorkant en aan de achterkant.
De platen waren het eigen werk van God.
Het schrift was het eigen schrift van god: Hij had het er zelf ingegrift.
Toen Jozua het gejoel in het kamp hoorde zei hij tegen Mozes:
'Dat lijkt wel het lawaai van een veldslag in het kamp.'
Mozes zei: 'Dat zijn geen juichkreten van overwinnaars,
en dat is ook niet het gejammer van overwonnenen ...
ze zijn aan het zingen!'
Toen Mozes dichter bij het kamp kwam
zag hij het stierenbeeld en het dansen.
Hij werd razend en gooide de platen stuk tegen de voet van de berg.
Toen nam hij het beeld dat ze gemaakt hadden,
gooide het in het vuur, verpulverde het, strooide de as in het water
en liet dat de Israëlieten drinken.
Toen vroeg Mozes aan Aäron: `Wat heeft het volk toch met je gedaan,
dat je het tot zo'n zware zonde liet komen?'
Aäron zei: `Mijn heer moet niet kwaad zijn.
Je weet zelf hoe dit volk tot kwaad geneigd is.
Ze vroegen me: Maak een god die voor ons uittrekt.
Want die Mozes, de man die ons uit Egypte leidde,
we weten niet wat er met hem aan de hand is.
Ik zei: Laat iedereen die goud draagt dit afdoen.
Toen brachten ze me het goud, ik wierp het in het vuur
en zo kwamen we aan dit stierenbeeld.' (…)
De volgende dag zei Mozes tegen het volk:
'Jullie hebben zwaar gezondigd.
Maar ik zal weer de berg opgaan, naar God.
Misschien bekom ik verzoening voor jullie zonden.'
Mozes ging weer naar God en zei:
'Ach, dit volk heeft zwaar tegen Je gezondigd
door een god van goud te maken. Kun Je hun dat vergeven?
Maar als dat niet gaat, schrap me dan uit het boek dat Je schreef.'
God zei tegen Mozes:
'Ik schrap uit mijn boek alleen wie tegen Me zondigt.
Breng het volk maar naar de plaats die Ik je toonde.
Mijn engel zal je voorgaan.
Maar de dag van vergelding komt en dan zal Ik hun zonden vergelden.'
Stilstaan bij …
Stierenbeeld
In de antieke wereld werden veel goden afgebeeld als een stier of samen met een stier. Stieren stonden bekend om hun kracht en moed en werden gezien als symbolen van vruchtbaarheid en sterkte. Zo werd ook de Kanaänitische god Baäl vaak als stier afgebeeld.
As
Dit 'gouden kalf' was wellicht - zoals nogal wat godenbeelden in de Oudheid - van hout, bedekt met bladgoud. Later strooide Mozes de as van het beeld in water en liet het volk van dit water drinken. Zo benadrukte hij de nietigheid van dit beeld tegenover God.
Boek
Men veronderstelde dat God in een boek de namen opschreef van alle mensen. Wie uit dat boek geschrapt werd, stierf. Mozes vroeg God om vergiffenis voor de handelswijze van het volk Israël. Als God hen niet wilde vergeven, dan mocht Hij de naam ‘Mozes’ uit dat boek schrappen.
Zo wordt Mozes voorgesteld als een echte profeet: hij is niet geïnteresseerd in eigen gewin en komt op voor de mensen die hij leidt.
Zo wist Mozes het verbond met God te herstellen.
Bij de tekst
Betekenis
. God wil niet ruimtelijk of beeldend vastgelegd worden. Een gegeven dat later heel nadrukkelijk in de islam voorkomt.
. 'Dingen' en 'hebben' worden tot een god gemaakt: men verlaat de weg die leidt naar kwaliteitsverbetering van het leven om te kiezen voor het 'pakbare', het gemakkelijk toegangbare.
. Het traditionele godsbeeld, waarbij straft God wie Hem ontrouw is, maakt plaats voor een meer milde visie op God.
. De gebroken stenen tafels illustreren het verbreken van het verbond.
Een gouden beeld van God?!?
Het 'gouden kalf' was de minachtende naam voor het stierenbeeld dat de Israëlieten meer hulp scheen te beloven dan de onzichtbare God van de Sinaï.
Dit gouden kalf zou Apis kunnen geweest zijn, een Egyptische stiergod.
In het Oude Oosten werden meerdere goden geassocieerd met een stier (als rijdier):
. de maangod Sin
. Mardoek van Babylon
. Osiris in Egypte
El in Fenicië
. (H)adad (Baäl) in Kanaän
De Kanaänitische god Hadad / Baäl werd vaak afgebeeld, staande op een stier met in beide handen een bundel van drie bliksemschichten.
Jahwe afgebeeld als een stier?
In Kunillet Ajrud - in de Sinaïwoestijn - vonden archeologen een afbeelding van een wezen dat half-mens / half-stier is met een inscriptie erbij die zegt dat het om Jahwe gaat.
Historische context
Bij het schisma van Jeroboam I in het Noordrijk maakte men propaganda voor de stierencultus in Betel en Dan. Die verering werd door sommigen (o.a. de profeten Amos en Hosea) gezien als een uiting van geloofsafval, een visie die geprojecteerd werd naar de tijd van de Uittocht en zo veroordeeld.
Bijbel en kunst
Beeldhouwkunst
ANONIEM
Kapiteel in Autun
Mozes slaat het ‘gouden kalf ‘met een van de twee stenen tafelen (traditioneel afgebeeld: bovenaan afgerond) De duivel rechts, is daar duidelijk niet blij mee.
Schilderkunst
E. NOLDE
Dans rond het gouden kalf (1910)