Inleiding
Op 22 december 2014 hield paus Franciscus een kersttoespraak voor de kardinalen van de curie te Rome. Deze toespraak haalde het nieuws omdat de paus in scherpe bewoordingen de houding van een aantal curiekardinalen afwees. Hoewel deze toespraak ontstaan is in een heel concrete situatie, toch is het de moeite om even deze 15 'ziektes / zonden' onder ogen te zien. Ze zijn in meerdere omstandigheden behartigenswaardig: wat voor de curie geldt, geldt jammer genoeg voor veel plaatsen waar mensen samen werken. Opvallend in deze toespraak zijn de vele verwijzingen naar teksten uit het Nieuwe Testament (vooral het evangelie volgens Lucas en de brief van Paulus aan de christenen van Filippi).
De nieuwsberichten noemden deze toespraak 'de zonden volgens de paus'. Maar de paus zelf neemt het woord zonde niet in de mond. Hij heeft het over ziektes. En van een ziekte kan men genezen. Dit biedt een nieuwe manier van denken en van spreken over zonde.
Het Vaticaan verspreidt zelf deze tekst. Klik hier om de volledige Engelse vertaling van de tekst te lezen op de website van het Vaticaan.
Hieronder volgt een eigen vertaling en bewerking van deze toespraak.
C. Leterme (25/12/2014)
De ziekte van 'zich onsterfelijk en onvervangbaar voelen'
Bij deze ziekte denkt men dat men onsterfelijk of onmisbaar is, zodat men er niet meer toe komt zichzelf regelmatig te controleren. Wie niet kritisch is voor zichzelf, wie niet meer fit wil zijn, is ziek. Wie een begraafplaats bezoekt, ziet er veel namen van mensen die dachten dat ze onsterfelijk waren en onmisbaar!
Deze ziekte is vaak het gevolg van een zucht naar macht, van een meerwaardigheidscomplex, en een narcisme dat hartstochtelijk kijkt naar het eigen beeld en het beeld van God niet meer ziet in de ogen van anderen, in het bijzonder die van de zwakste en de meest behoeftige medemensen.
Het tegengif voor deze ziekte bestaat erin te beseffen dat we zondaars zijn, die in staat zijn om van harte te zeggen: 'Wij zijn maar slaven. We hebben alleen gedaan wat we moesten doen.'(Lucas 17, 10).
De ziekte van overmatige activiteit: het Marta-complex
Dit is de ziekte van hen die zich verliezen in hun werk, zoals Marta in het evangelie. Daardoor verwaarlozen ze onvermijdelijk 'het beste deel': zitten aan de voeten van Jezus (Lucas 10, 38-42). Niet zonder reden vroeg Jezus aan zijn leerlingen om wat uit te rusten (Marcus 6, 31), want het verwaarlozen van de nodige rust leidt tot stress en opwinding. Een moment van rust, voor wie zijn werk heeft afgerond, is noodzakelijk, verplicht en moet ernstig genomen worden. Men kan dit doen door tijd door te brengen met zijn familie en de feestdagen te zien als momenten van geestelijke en fysieke oplading. Het boek Prediker leert dat er voor alles een tijd is. (Prediker 3, 1-15).
De ziekte van mentale en spirituele 'verstening'
Deze ziekte komt voor bij wie een hart van steen heeft, bij hen die in de loop van de tijd hun innerlijke sereniteit, alertheid en durf verloren, en zich nu verbergen achter stapels papier. Ze zijn veranderd in drukkers van papier en zijn niet langer mannen van God. Het is gevaarlijk om de menselijke gevoeligheid te verliezen die in staat stelt om te wenen met hen die wenen en blij te zijn met hen die blij zijn! Dit is de ziekte van hen die 'de gevoelens van Jezus' verliezen (Filippenzen 2, 5-11), want naarmate de tijd vordert, verhardt hun hart en zijn ze niet meer in staat onvoorwaardelijk te houden van de Vader en hun naaste (Matteüs 22, 34-35). Christen zijn betekent: dezelfde gezindheid hebben die Christus Jezus had (Filippenzen 2, 5): nederig en onbaatzuchtig, onthecht en vrijgevig.
De ziekte van overdreven planning en functionalisme
Wanneer men alles plant tot in het kleinste detail en meent dat met een perfecte planning alles op zijn pootjes valt, wordt men een boekhouder of kantoordirecteur. Men moet dingen goed voorbereiden, maar men mag nooit vervallen in de verleiding om de vrijheid van de Heilige Geest in te dammen, die is altijd groter en flexibeler dan wat mensen voorzien (Johannes 3, 8). We halen ons deze ziekte op de hals, omdat 'het altijd gemakkelijker en comfortabeler is zich te vestigen in onze eigen vaste en onveranderlijke manieren. Maar in werkelijkheid toont de Kerk haar trouw aan de Heilige Geest in de mate dat ze Hem niet probeert te controleren of te temmen. Hij is verfrissend, creatief en nieuw.
De ziekte van slechte coördinatie
Zodra de leden van een gemeenschap de eenheid onder elkaar verliezen, verliest die gemeenschap haar harmonieuze werking en evenwicht. Dan wordt het een orkest dat lawaai produceert: men werkt niet meer samen en men verliest de geest van broederschap en teamwork. Wanneer de voet zegt aan de arm: 'Ik weet niet wat je nodig hebt', of de hand zegt tegen het hoofd, 'Ik ben bezig', creëren ze ongemak en ergernis.
De geestelijke ziekte van Alzheimer
Deze ziekte bestaat in het verlies van het geheugen van de persoonlijke 'heilsgeschiedenis'. Het gaat om een geleidelijke afname van de geestelijke vermogens die iemand op lange of korte termijn sterk benadeelt door het hem onmogelijk te maken iets te doen op zijn eigen manier. Daardoor leeft die in een staat van absolute afhankelijkheid van zijn vaak denkbeeldige inzichten. We zien het in hen die de herinnering aan hun ontmoeting met de Heer hebben verloren. Bij hen die helemaal gevangen zijn in het nu, in hun passies, hun grillen en obsessies. Bij degenen die muren en routines opbouwen om zich heen, en meer en meer de slaaf worden van afgoden die ze met hun eigen handen hebben gemaakt.
De ziekte van rivaliteit en ijdelheid
Als de schijn, de kleur van onze kleding en onze eretitels het belangrijkste in het leven geworden zijn, vergeten we wat Paulus schrijft: 'Geef niet toe aan partijzucht en ijdelheid, maar beschouw in alle nederigheid de ander als hoger dan uzelf. Laat niemand alleen zijn eigen belangen behartigen, maar ook die van de anderen.' (Filippenzen 2, 3-4) Deze ziekte maakt van ons mannen en vrouw van bedrog, en doet ons een leven leiden van valse 'mystiek' en gespeelde onverschilligheid. Paulus zelf schrijft over zo'n mensen als 'vijanden van het kruis van Christus', omdat 'zij hun eer in schande stellen, zij hebben hun zinnen gezet op aardse dingen" (Filippenzen 3,19).
De ziekte van existentiële schizofrenie
Dit is de ziekte van hen die een dubbel leven leiden, de vrucht van een schijnheiligheid die typisch is voor de middelmatige en progressieve geestelijke leegte die doctoraten of academische titels niet kunnen vullen. Het is een ziekte die men vaak aantreft bij hen die de pastorale dienst verlaten en zich beperken tot bureaucratische zaken. Hierdoor verliezen ze elk contact met de werkelijkheid, met concrete mensen. Zo creëren ze een eigen wereld, waarin ze alles opzij plaatsen wat zij met ernst aan anderen leren en zelf een verborgen en vaak losbandig leven beginnen te leiden. Voor deze heel ernstige ziekte is bekering het meest noodzakelijk en echt onmisbaar (Lucas 15, 11-32).
De ziekte van geroddel, gemopper en achterklap
Deze ernstige ziekte begint heel gewoon zoals gepraat over koetjes en kalfjes. Maar ze neemt bezit van een persoon, die uitgroeit tot een "zaaier van onkruid" (zoals Satan) en in veel gevallen tot een koelbloedige moordenaar van de goede naam van collega's en medebroeders. Het is de ziekte van lafaards die de moed niet opbrengen om rechtuit te spreken. In plaats daarvan spreken ze achter de rug van andere mensen. Paulus roept op om 'alle dingen te doen zonder morren of tegenspreken, zodat u onberispelijk en onschuldig bent.'(Filippenzen 2, 14-15).
De ziekte van het vergoddelijken van de baas
Dit is de ziekte van wie het hof maakt met meerderen in de hoop hun gunst te behalen. Ze zijn het slachtoffer van carrièrisme en opportunisme. Ze eren personen en niet God (Matteüs 23, 8-12). Ze denken alleen maar aan wat ze kunnen krijgen en niet aan wat ze zouden moeten geven. Het zijn kleingeestige mensen, ongelukkig en alleen geïnspireerd door hun eigen dodelijke egoïsme (Galaten 5, 16-25). Superieuren zelf kunnen ook door deze ziekte aangetast worden, als ze het hof maken met hun medewerkers om zo hun onderdanigheid, loyaliteit en psychologische afhankelijkheid te verkrijgen. Maar het eindresultaat is echte medeplichtigheid.
De ziekte van onverschilligheid voor anderen
Deze ziekte bestaat erin dat ieder alleen maar aan zichzelf denkt en alle oprechtheid en warmte in menselijke relaties verliest. Wanneer iemand die goed geïnformeerd is zijn kennis niet ten dienste stelt van zijn minder goed geïnformeerde collega's. Wie iets leert en het dan voor zichzelf houdt in plaats van het delen met anderen. Wie uit jaloezie of bedrog vreugde vindt in het zien van de val van anderen in plaats van hen te helpen en aan te moedigen.
De ziekte van het 'begrafenisgezicht'
Sombere en strenge personen denken dat ernstig zijn wil zeggen dat ze een somber en ernstig gezicht moeten opzetten, en anderen - vooral hen die ze beschouwen als hun ondergeschikten - te behandelen met strengheid, kortaf zijn en arrogantie. Uiteindelijk is deze show van ernst en steriel pessimisme vaak het symptoom van angst en onzekerheid. Men moet zich inspannen om hoffelijk, sereen, enthousiast en vrolijk te zijn, om een persoon te zijn die overal vreugde brengt waar hij gaat. Een hart dat vol is van God is een gelukkig hart dat een aanstekelijke vreugde uitstraalt. Dus laten we de vrolijke, humoristische en zelfs zelfspottende spirit niet verliezen die mensen beminnelijk maakt, zelfs in moeilijke situaties. Een goede dosis humor is heilzaam!
De ziekte van het hamsteren
Deze ziekte bestaat erin de leegte in zijn hart te vullen met een opeenstapeling van materiële goederen, niet uit noodzaak, maar om zich veilig te voelen. Maar materiële goederen kunnen we niet meenemen, want 'een lijkwade heeft geen zakken', en al onze aardse schatten - zelfs als het geschenken zijn - kunnen die leegte niet vullen. Integendeel, ze maakt die alleen maar dieper en veeleisender. Tegen deze mensen zegt de Heer: 'U zegt: Ik ben rijk, ik ben voorspoedig en niets meer nodig hebt niet wetende dat u ellendig, beklagenswaardig, arm, blind en naakt. Dus wees ijverig en bekeer u "(Openbaring 3,17, 19). Het bijeengaren van goederen brengt slechts last met zich mee en vertraagt onverbiddelijk de reis!
De ziekte van de kliekjes, kleine besloten kringetjes
Deze ziekte bestaat erin dat behoren tot een kliek belangrijker wordt kan te behoren tot de grote gemeenschap en, in sommige gevallen, tot Christus zelf. Deze ziekte begint altijd met goede bedoelingen, maar met het verstrijken van de tijd maakt het haar leden tot slaaf en wordt het een vorm van kanker die de harmonie van de gemeenschap bedreigt en immens kwaad veroorzaakt vooral voor onze zwakkere broeders en zusters. Zoals Christus zegt: 'Elk koninkrijk dat innerlijk verdeeld is, gaat ten onder.' (Lucas 11, 17)
De ziekte van wereldse winst en van exhibitionisme
Deze ziekte bestaat erin dat men zijn dienst verandert in macht, die een product wordt om wereldse winst of zelfs meer macht te krijgen. Dit is de ziekte van mensen die onverzadigbaar macht proberen te accumuleren en bereid zijn om anderen te belasteren en in diskrediet te brengen. Natuurlijk om aan te tonen dat zij meer zijn dan anderen. Deze ziekte brengt grote schade aan de gemeenschap, omdat ze mensen ertoe brengt om alle middelen te rechtvaardigen om hun doel te bereiken, vaak in de naam van de rechtvaardigheid en transparantie!