Een duik in de geschiedenis

De joodse voorloper

Op de vooravond van Pesach herdenken de joden bij de Sedermaaltijd de uittocht uit Egypte. Die maaltijd kent twee riten: het breken van het brood bij het begin van de maaltijd en het zegenen van de beker bij het einde ervan. Bij beide riten wordt een dankgebed uitgesproken:

Bij het breken van het brood
(Merk op: het brood wordt niet gesneden; het is ook ongedesemd, niet gerezen)
De belangrijkste persoon aan tafel (normaal de vader) neemt het brood in zijn rechterhand en houdt het boven de tafel. In een gebed dankt en prijst hij JHWH voor zijn gaven, voor het brood en het leven. Daarna breekt hij dit brood en deelt het met al wie aan tafel zit.

Bij het drinken van de beker met wijn
De belangrijkste persoon aan tafel neemt de beker met wijn. Hij zegt een dankgebed waarin hij JHWH prijst voor de grote dingen die Hij voor zijn volk heeft gedaan, vooral voor het verbond. Daarna laat hij iedereen uit de beker drinken.

Deze gebeden blikken niet alleen dankbaar terug op het verleden (brood; leven in vrijheid), ze zijn ook een gebeuren in het heden: het vieren van de voortdurende zorg van God voor Israël en ze houden een engagement in voor de toekomst: wanneer men mee eet van het brood, bevestigt men de inhoud van het dankgebed en aanvaardt men ook de opgaven van het leven. Als men God dankt voor het verbond, dan aanvaardt men ook de opgave ervan: het onderhouden en aanvaarden van de 'tien woorden' als norm voor het samenleven.
(Vgl. ‘Diens brood met eet, diens woord men spreekt’)

Het laatste avondmaal

"Want ikzelf heb van de Heer ontvangen wat ik u ook heb overgeleverd: dat de Heer Jezus in de nacht dat Hij verraden werd brood nam, een dankzegging sprak, het brak en zei: 'Dit is mijn lichaam dat voor u wordt overgeleverd. Doe dit om Mij te gedenken.' Zo ook na de maaltijd de beker, zeggende: deze beker is het nieuw verbond in mijn bloed. Doe dit, zo dikwijls gij drinkt, om mij te gedenken."
1 Korintiërs 11, 23-25

Deze eerste brief van Paulus aan de christenen van Korintië is een van de oudste teksten in het christendom. Ze werd waarschijnlijk geschreven in 54 of 55 na Christus (dus een twintigtal jaar eerder dan de evangelies. Wat Paulus schrijft begrijp je beter als je het joodse gedachtenismaal kent. In de eucharistie komt er een nieuwe dimensie bij: naast de opgave die er ligt in het danken voor het leven, komt er nu bij: Jezus in herinnering brengen en aanwezig stellen, en de opgave om te leven in de gezindheid van Jezus.

Een sacrament

Symboolhandelingen

Een sacrament is een geheel van symbolische handelingen (handelingen die meer betekenen dan je op het eerste zicht denkt) waarin God zich aan de mens openbaart en/of waarin de mens het goddelijke ervaart binnen de kerkgemeenschap. Een sacrament verwijst steeds naar verbondenheid: met zichzelf, met anderen, met de geloofsgemeenschap, met Christus, met God.

Zeven sacramenten

De katholieke kerk kent zeven sacramenten, topmomenten waarbij de gelovige de aanwezigheid van God in zijn leven viert, telkens vanuit een andere invalshoek. Merk op dat die topmomenten in de eerste plaats niet leeftijdsgebonden zijn.

Centraal binnen die zeven sacramenten staat:
De eucharistie
Christenen vieren de aanwezigheid van Jezus Christus in hun midden en hun eenheid met Hem en met elkaar.

Twee sacramenten vieren de stappen die men zet wanneer men wil leven als christen.
Het doopsel
Mensen, die willen leven zoals Jezus en die willen deel uitmaken van de gemeenschap van christenen, worden gedoopt.

Het vormsel
Dit sacrament is een bevestiging van het doopsel. Christenen krijgen in dit sacrament de kracht van de heilige Geest om Christus te volgen.

Doopsel, vormsel en eucharistie worden inwijdingssacramenten genoemd.

Twee sacramenten vieren de band met God in fysiek of psychisch moeilijk momenten:
Het sacrament van de verzoening
Wanneer de verbondenheid met God en de medemens een dieptepunt bereikt heeft, krijgen christenen in dit sacrament de kans die verbondenheid te herstellen en tot verzoening te komen.

Het sacrament van de zieken
Met dit sacrament voelen zieken zich verbonden met Christus zodat zij de kracht vinden om dit moeilijke moment in hun leven te verwerken en te boven te komen.

Twee sacramenten vieren het engagement van gelovigen voor de realisatie van het Rijk Gods:
Het huwelijk
In de relatie tussen man en vrouw kunnen christenen Gods aanwezigheid ervaren die hen blijvend oproept tot liefde voor elkaar en de medemens.

Het priesterschap
Dit sacrament geeft de priester de kracht vanuit God om de gelovige gemeenschap op te roepen en te begeleiden bij de uitbouw van het Rijk van God op aarde.

Symbolische handelingen

Brood breken en wijn delen

Brood is een basisproduct en is als zodanig symbool voor leven; wijn maakt de mens vrolijk en is dan ook symbool voor de vreugde in het leven.
Goed brood en goede wijn zijn het resultaat van een grote menselijke inzet en verwijzen zo naar menselijke verbondenheid, gemeenschap, samenzijn, delen, danken, vreugde, vriendschap, gastvrijheid.
Doorheen de symbolen van brood en wijn, nodigt Jezus Christus zijn volgelingen uit om gemeenschap te vormen met elkaar en te leven in zijn spoor. Zoals wijn vreugde oproept, zo moet ook vreugde heersen onder mensen die van dezelfde wijn drinken.
Brood en wijn zijn ook symbool voor het lichaam en bloed van Jezus Christus. Zoals brood voor de mens belangrijk is om in leven te blijven, zo is Jezus Christus belangrijk voor de gelovige. '(Ik ben het brood des levens)

Spreken met het lichaam

Rechtstaan
Mensen staan recht uit eerbied, om iemand plaats te geven, om iemand te verwelkomen, om zich voor te stellen, om het woord te nemen, om het belang van het moment te onderstrepen ...

Knielen
Wie knielt maakt zich klein voor iemand die groter is.
Gelovigen drukken ermee uit hoe belangrijk God voor hen is.

Drie kruisjes bij het beluisteren van het evangelie
Met het kruisje op het voorhoofd zegt men: ik wil mijn denken laten leiden door wat Jezus zegt.
Met het kruisje op de mond zegt men: ik wil spreken zoals Jezus zou gesproken hebben.
Met het kruisje op de borst zegt men: ik wil dat het woord van Jezus in mijn hart een plaats heeft.

Kruisteken maken
Bij het binnenkomen van de kerk maakt men een kruisteken met wijwater. Tijdens de eucharistieviering maakt men een kruisteken bij het begin en het einde van de viering.
Hierbij raakt met het voorhoofd aan, de borst en de beide schouders. De gelovige wil ermee zeggen dat hij wil dat hoofd, hart en handen datgene doen wat in de lijn ligt van wat Jezus gezegd en gedaan heeft.

Gewone eucharistieviering

Verloop

Na een lied (Intredelied), ver-welkom-t de priester de mensen en geeft het onderwerp aan van de woorddienst.
Dan volgt een bezinning op het leven van alle dag en bekennen christenen aan elkaar dat ze tekort schoten: schuldbelijdenis. Als gelovigen vragen ze God om vergeving.
Daarna volgen het 'Gloria' en het openingsgebed.

Men leest voor uit de Heilige Schrift:
. Een tekst over de joodse verwachtingen uit de tijd voor Jezus, het Oude Testament,
. een psalm, die de overweging van het Woord van God stimuleert,
. een tekst uit de nieuwe tijd die begon met de prediking van Jezus Christus, zoals je dat kunt lezen in de brieven van de apostelen en de Handelingen van de apostelen (paastijd)
. en een tekst die vertelt over Jezus, zoals je dit kunt lezen in het evangelie.

Deze drie lezingen vormen een geheel.
Om de teksten goed te kunnen verstaan of in het eigen leven toe te passen, houdt de priester een homilie, waarin hij de lezingen uitlegt, of een preek waarin hij een of ander aspect van christelijk leven uitdiept.

Hierop volgt de geloofsbelijdenis (credo): samen zeggen/zingen gelovigen wat ze geloven.
Als overgang naar de dienst van het woord worden in de voorbeden de mensen herdacht, die het gebed en de aandacht van de geloofsgemeenschap krijgen.

De priester zet brood en wijn klaar als symbool van het goede dat mensen aan God te bieden hebben (bereiding van de gaven). Intussen is er een collecte en wordt vaak gezongen. Daarna roept de priester op om met hart en ziel te beleven wat eens Jezus' leerlingen beleefden (gebed over de gaven).

In de prefatie of dankgebed zegt de priester in naam van de geloofsgemeenschap, wat God in het leven betekent.
Dan wordt gezegd dat Jezus in de laatste nacht voor zijn lijden en dood het brood brak als teken van zijn leven en wijn liet drinken als teken van eenheid (eucharistisch gebed).

Daarna wordt gebeden met de woorden die Jezus leerde aan zijn leerlingen (onzevader).
De priester nodigt dan de gelovigen uit om te communiceren: om de eenheid te beleven met Jezus door het eten van het brood (communie).

Na de eventuele mededelingen zendt de priester de gelovigen weg met de evangelische opdracht te leven als geroepenen door God. Hij zegent hen zodat Gods kracht in hun leven werkzaam mag zijn.

Enkele uitdrukkingen ...

Te communie gaan
communie komt van het Latijnse woord communio (betekent gemeenschap). Dit sacrament toont aan dat gelovigen bij Jezus en bij elkaar horen.

Naar de kerk gaan
kerk komt van een Grieks woord dat gemeenschap betekent. Bijeenkomen voor de eucharistie is het sterkste teken van een kerkgemeenschap.

Naar de mis gaan
Het woord 'mis', komt van het Latijnse 'ite, missa est'. Toen de taal van de eucharistie nog het Latijn was, waren dit de woorden waarmee de priester de gelovigen wegzond. Ze riepen de gelovigen op het evangelie in het dagelijks leven te realiseren.

Liturgische kleding van een priester

Albe	'Alba' is een Latijns woord dat 'wit' betekent. De albe is een wit linnen kleed dat reikt tot aan de voeten. In de tijd van de Romeinen was dit een onderkleed. De priester draagt een albe onder zijn kazuifel. Soms dragen priesters in de eucharistie enkel de albe met een brede stola.
Kazuifel	Een soort ‘mantel’ die wit, rood, paars of groen kan zijn afhankelijk van de tijd in het jaar of het feest van de dag. De priester draagt die tijdens de eucharistie over de albe en de stola heen. Vroeger was dit een reismantel die de persoon geheel omkleedde. Het woord ‘kazuifel’ is afgeleid van het Latijnse woord ‘casula’ = klein huisje.
Koormantel	Soort cape die gedragen wordt tijdens vespers, lof en processies. Vroeger droeg de landelijke bevolking zo’n mantel als het regende.
Mijter	Paus, bisschoppen en abten dragen een mijter: twee schilden die met elkaar verbonden zijn en spits uitlopen. Aan de achterzijde hangen twee linten.
Stola	Lange brede band stof in de liturgische kleur van de dag, gedragen om de hals. Buiten de eucharistieviering draagt de priester de stola als hij als priester optreedt. De stola verwijst naar zijn priesterschap. De stola die een diaken draagt, hangt schuin van de linkerschouder over de borst naar de rechterzijde van het lichaam, waar ze wordt vastgemaakt.
Pallium	Wollen halsband met zes zwarte kruisjes, die gedragen wordt boven de kazuifel. Het is een ereteken voor paus en aartsbisschoppen. De wol komt van lammeren die op het feest van de heilige Agnes gewijd worden en met Goede Vrijdag geschoren en geslacht worden.

Tips voor wie voorleest in een viering

Vooraf

. Test – indien mogelijk - even de microfoon uit en zoek de ideale spreekafstand.

. Zorg ervoor dat je de tekst vooraf goed voorbereid hebt, zodat je de tekst begrijpt en de juiste accenten legt bij het voorlezen.

Bij het voorlezen

. Kijk naar de tekst én naar het publiek. Verlies geen van beide uit het oog. De luisteraars voelen zich minder aangesproken als de spreker niet naar hen kijkt.

. Verzorg je houding. Sta goed rechtop.

. Lees niet te traag, maar ook niet te snel.
Als je vlug spreekt, las dan mini-pauzes in bij komma’s en punten, zodat de mensen bij het luisteren wat op adem kunnen komen en de tekst tot hen kunnen laten doordringen.

. Let op je uitspraak en intonatie. Vermijd dialectische invloeden

. Lees de tekst nauwkeurig voor. B.v.:
Cilicië en dus niet: Sicilië; profeteren en dus niet: profiteren.

. Zorg voor een correcte uitspraak. B.v. Isra-el, i.p.v. Israjel; àltaar i.p.v. altààr; Messias i.p.v. Méssias, Ràchel i.p.v. Rasjèl ...

Kinderen en eucharistie

Een gewone eucharistieviering moet ook verstaanbaar zijn voor kinderen. Is ze dat niet, dan is ze niet goed. Dit betekent dat de woorden en daden uit een viering zo gekozen moeten zijn dat kinderen erbij kunnen. Niet altijd en overal, maar wel voldoende.
Heel vaak schort er iets aan eucharistievieringen voor kinderen:

. Ze sluiten niet aan bij de ervaringswereld van het kind.

. Ze worden gebruikt als schouwspel, waarbij volwassenen komen kijken hoe kinderen het doen (communiemissen - vormselvieringen)

. In die vieringen spreekt men de kinderen aan alsof ze enkel in een wereld van kabouters leven en op geen enkele manier deelnemen aan het leven van elke dag. (= Infantiliseren)
Teveel bloemetjes en bijtjes, te weinig bij de feiten van het leven: verdriet, vreugde, dood, ellende, vriendschap, eenzaamheid ...

Eerste communie

Klik hier voor meer info.

Suggesties

Kleine kinderen

KENNISMAKEN MET TEKSTEN UIT DE BIJBEL

De voetwassing

Het verhaal over Jezus die de voeten wast van zijn leerlingen is alleen te vinden bij de evangelist Johannes: Johannes 13, 1-15

Het laatste avondmaal

Marcus 14, 10-25: Het laatste avondmaal
Marcus 14, 12-16.22-26: Het laatste avondmaal

EVEN TESTEN

Zet in de juiste volgorde

Vooraf
. Kopieer dit werkblad een aantal keer (1x als je deze activiteit doet voor een groep - eventueel vergroten; net zoveel keer als er kleine groepjes zijn; het aantal van de deelnemers als je individueel werkt)
Knip de illustraties op dit werkblad los van elkaar.
. Kopieer ook dit blad met woorden. Knip die woorden los van elkaar,
of: schrijf die woorden over op aparte kaartjes.

Verloop
. Vertel eerst over de voetwassing en het laatste avondmaal.
Beide gebeurtenissen worden gesitueerd op de dag voor de arrestatie van Jezus.

Johannes 13, 1-15: Jezus wast voeten
Marcus 14, 10-25: Het laatste avondmaal

. Geef de kinderen de kans om hun gevoelens hierover te verwoorden.

. Daarna plaatsen ze de verschillende tekeningen in de volgorde zoals ze doorgaans verteld worden. Ze plaatsen ook de woorden bij de juiste tekeningen. Sta even stil bij de meeste van die woorden, want ze komen terug in elke eucharistieviering.

Merk op dat er een tekening bij is van gevouwen handen. Die verwijzen naar het dankgebed dat Jezus bad, zoals dit bij joden gebruikelijk is: men dankt God om de 'vruchten van de aarde'.

Belangrijk
Omdat er onvoldoende gegevens zijn om te kunnen bevestigen dat dit een precieze weergave is van wat er toen precies gebeurde, doet men er goed aan dit niet overdreven te beklemtonen bij het vertellen aan kinderen. Zo is de evangelist Johannes de enige die het heeft over een voetwassing.

Vul in ...

Vul deze woorden in:
wijn, licham, leerlingen, bloed, brood, beker.

Onder de maaltijd nam Jezus .................
Hij brak het en gaf het aan zijn .................
Hij zei: 'Neem en eet, dit is mijn .................
Daarna nam Hij een beker met .................
Hij gaf de ................. rond en zei:
'Neem en drink, dit is mijn .................'

Correctiesleutel
Onder de maaltijd nam Jezus brood. Hij brak het en gaf het aan zijn leerlingen. Hij zei: 'Neem en eet, dit is mijn lichaam. Daarna nam Hij een beker met wijn. Hij gaf de beker rond en zei: 'Neem en drink, dit is mijn bloed.'

Grote kinderen

INFORMEREN

Stemmen uit Limburg

Een catechesegroep uit Limburg werkte rond "eucharistie". Dit ontdekten ze daarover:

Jan	Eigenlijk vind je in de mis het belangrijkste terug uit je leven.
Steve	Ja, elke dag kun je mensen ontmoeten, tot vrienden maken. En in de kerk ontmoet je mekaar en... God!
Tina	Maar je kunt mensen en God ook pijn doen. Daarom is vergeving vragen en schenken ook zo belangrijk. De schuldbelijdenis dus!
Maarten	Iedereen vindt het fijn als er naar hem geluisterd wordt. In de eucharistie luisteren we naar Gods verhaal - de lezingen, het evangelie - en Hij luistert naar het onze. Want je mag je bij God helemaal uitspreken.
Bart	Maar toch draait alles rond danken. In het grote dankgebed danken we voor Jezus' leven dat God voor ons gegeven heeft. Door dat elke week te doen houden we Jezus in herinnering. En ook de mensen die Hem willen volgen.
Leen	Thuis en in de catechese leren we dat delen heel belangrijk is. En dat doen we in een eucharistieviering ook - tijdens de communie. Net als één familie.
Pieter	Tja, en dan worden we weer naar huis gezonden - dan begint het pas! Want thuis moet je tonen dat je helemaal achter Jezus staat. En wij, wij staan achter Hem!

EVEN TESTEN

De eucharistieviering

Plaats de verschillende momenten van een eucharistieviering in de juiste volgorde:
Lezingen (3)
Schuldbelijdenis (2)
Consecratie (5)
Verwelkoming (1)
Voorbeden (4)
Wegzending (8)
Onze Vader (6)
Communie (7)

Wat is wat?

Zoek de juiste omschrijving bij de volgende woorden:
Woorddienst, preek, tafeldienst, consecratie, communie.

...........................	De priester doet wat Jezus deed op de vooravond van zijn dood: Hij nam brood, sprak een gebed uit, brak het brood en deelde het uit aan zijn leerlingen … Hij nam de beker en gaf hem door.’
...........................	De gelovigen luisteren naar teksten uit de Bijbel.
...........................	Brood en wijn worden naar het altaar gebracht en aan God gegeven.
...........................	De gelovigen ontvangen het brood van het leven.
...........................	De priester legt uit wat die teksten vandaag voor de gelovigen betekenen. Hij geeft voorbeelden.

Correctiesleutel

Woorddienst	De gelovigen luisteren naar teksten uit de bijbel.
Preek	De priester legt uit wat die teksten vandaag voor de gelovigen betekenen. Hij geeft voorbeelden
Tafeldienst	Brood en wijn worden naar het altaar gebracht en aan God gegeven.
Consecratie	De priester doet van Jezus deed op de vooravond van zijn dood: Hij nam brood, sprak een gebed uit, brak het brood en deelde het uit aan zijn leerlingen … Hij nam de beker en gaf hem door.’
Communie	De gelovigen ontvangen het brood van het leven.

Eucharistie en het leven van Jezus

- Wist je dat vele onderdelen in een eucharistieviering herinneren aan het leven van Jezus?
Verbind een aantal momenten uit het leven van Jezus met het onderdeel van de eucharistieviering dat er het beste bij past.

Onderdelen van een eucharistieviering
Lezingen
Schuldbelijdenis
Consecratie
Verwelkoming
Voorbeden
Wegzending
Onze Vader
Communie

Momenten uit het leven van Jezus
Jezus zendt zijn apostelen weg - Matteüs 28, 16-20
Jezus leert zijn leerlingen hoe ze moeten bidden - Matteüs 6, 9-13
Jezus verwelkomt de kinderen - Marcus 10, 13-16
Jezus geneest een verlamde man - Marcus 2, 1-12
Jezus breekt het brood - Marcus 14, 12-31
Jezus zegent het brood en laat het uitdelen - Marcus 6, 41 – 42
Jezus spreekt over het gebed - Lucas 11, 5-13
Jezus spreekt in parabels - Marcus 4, 1-33

Correctiesleutel

EUCHARISTIE	UIT HET LEVEN VAN JEZUS	BIJBELTEKSTEN
Verwelkoming	Jezus verwelkomt de kinderen	Marcus 10, 13-16
Schuldbelijdenis	Jezus geneest een verlamde man	Marcus 2, 1-12
Lezingen	Jezus spreekt in parabels	Marcus 4, 1-33
Voorbeden	Jezus spreekt over het gebed	Lucas 11, 5-13
Consecratie	Jezus breekt het brood	Marcus 14, 12-31
Onze Vader	Jezus leert zijn leerlingen hoe ze moeten bidden	Matteüs 6, 9-13
Communie	Jezus zegent het brood en laat het uitdelen	Marcus 6, 41-42
Wegzending	Jezus zendt zijn apostelen weg	Matteüs 28, 16-20

VERTELLEN

Mis je de mis?

Kolet Janssen (Zonneland 1995)

Mijn dochtertje Sara en ik lopen de kerk uit. De mis is afgelopen.
- Als ik voor het eerst in een kerk zou komen, zegt Sara nadenkend, zou ik zo'n mis toch maar een rare bedoening vinden.
Eerst al dat gepraat en daarna dat gedoe met brood en wijn. Behoorlijk gek allemaal!
Ik haal mijn schouders op.
- Als je niet weet waarom mensen iets doen, ziet het er altijd vreemd uit.
Van een gebedsdienst in een moskee snappen wij ook niet veel.
Sara trekt nog een denkrimpel.
- Doen christenen dat al lang, de mis vieren?
- Meteen na Jezus' dood en verrijzenis zijn ze ermee begonnen, zeg ik.
Op de eerste dag van de week, de dag dat Jezus uit de dood was opgestaan, kwamen ze samen, voordat ze begonnen te werken. Ze verzamelden nu eens bij de ene thuis, dan weer bij iemand anders. Ze vertelden elkaar herinneringen of verhalen over Jezus. Ze baden samen. En ze aten brood en dronken wijn, zoals Jezus dat met zijn vrienden had gedaan op het laatste avondmaal. Als ze dat deden, wisten ze dat Jezus bij hen was.
- Als je dat zo vertelt, lijkt het meer een vriendengroepje dat samenkomt, zegt Sara. Dat is wel iets anders dan onze mis nu.
- Toch is het hetzelfde, antwoord ik. Na een poosje begonnen ze in hun samenkomsten teksten voor te lezen. Een brief van Paulus bijvoorbeeld of een stuk uit een evangelie. En dat doen we nog steeds. Door te luisteren naar de boodschap van Jezus en samen het brood te eten en te bidden, krijgt ons geloof telkens weer nieuwe vitamines.
- Maar je kunt toch ook alleen in de bijbel lezen en alleen bidden, merkt Sara op. Daarvoor hoef je toch niet naar de mis te komen?
- Natuurlijk! zeg ik. Maar geloven doe je ook samen. Niemand houdt het vol om een heel leven lang in zijn eentje te geloven. Mensen hebben elkaar nodig om hun idealen wakker te houden. We steunen elkaar. Daarom is het fijn om bij een parochie te horen en mee te doen met de mis.
- Misschien zou het helpen als de mensen in de mis zich wat meer zouden gedragen als elkaars vrienden, zegt Sara. Maar ze zitten allemaal met doodernstige gezichten naar het altaar te staren. Volgens mij zien ze elkaar niet eens zitten!
Ik trek lachend aan haar haar.
- Je overdrijft, maar eigenlijk heb je wel gelijk!