Handelingen 17, 15.22-18,1: Paulus op de areopaag

De tekst

’Bijbel in gewone taal’

(Deze Bijbeltekst komt uit de Bijbel in Gewone Taal, © Nederlands Bijbelgenootschap 2014, p. 1752-1753)

Een paar christenen uit Berea reisden met Paulus verder naar de stad Athene. Daarna gingen ze terug. Ze moesten tegen Silas en Timoteüs zeggen: ‘Paulus wil dat jullie zo snel mogelijk naar hem toe komen.’ (...)

Toen ging Paulus midden op het plein staan en hij zei: ‘Inwoners van Athene, ik zie aan alles dat jullie het vereren van de goden heel belangrijk vinden. Toen ik in jullie stad rondliep, zag ik hoeveel goden jullie vereren. Ik zag zelfs een altaar waarop stond: ‘Voor de onbekende god.’ Jullie vereren dus een god die jullie niet eens kennen. Precies daarover kom ik jullie vertellen. Ik kom jullie vertellen over de God die de wereld gemaakt heeft en alles wat er leeft. Hij is de Heer van hemel en aarde. Die God woont niet in tempels die door mensen gebouwd zijn. Mensen hoeven ook niet voor hem te zorgen. Hij heeft niets van hen nodig, want hij geeft het leven aan alle mensen. Hij laat hen ademhalen en hij zorgt voor alles.
God heeft uit één mens alle volken gemaakt. En hij gaf de mensen de hele aarde om op te leven. Hij bepaalde waar ze moesten gaan wonen, en voor hoe lang. Zo zorgt hij ervoor dat de mensen hem zoeken. Ze proberen hem te vinden, ook al is dat moeilijk. Toch is hij niet ver bij ons vandaan. Want God laat ons leven, bewegen en bestaan. Eén van jullie Griekse dichters heeft gezegd: ‘God heeft ons gemaakt. Wij lijken op hem.’ Ja, wij lijken op God. Maar we kunnen geen beeld maken dat echt op God lijkt. Zelfs niet als we goud voor dat beeld gebruiken, of zilver of steen. Want het blijft gewoon een beeld dat door mensen bedacht en gemaakt is.’

Paulus eindigde zijn toespraak met deze woorden: ‘Lange tijd leefden de mensen zonder God te kennen. God heeft hen daar niet voor gestraft. Maar nu wil God dat alle mensen gaan doen wat hij wil. Iedereen moet een nieuw leven beginnen. Want de dag komt dat God zal rechtspreken over de wereld. God heeft die dag zelf bepaald. En hij heeft een man uitgekozen om namens hem recht te spreken. Iedereen kan weten dat dit echt gaat gebeuren. Want God heeft die man uit de dood laten opstaan.’
Toen Paulus over de opstanding uit de dood begon te vertellen, gingen sommige mensen lachen. Maar anderen zeiden: ‘Daar mag u ons een andere keer meer over vertellen.’ Toen ging Paulus weg van het plein.
Een paar mensen sloten zich aan bij Paulus en gingen in Jezus geloven. Er was een bestuurder van de stad bij, die Dionysius heette, en een vrouw die Damaris heette, en er waren nog een paar anderen.

Daarna ging Paulus weg uit Athene, en hij reisde naar Korinte

Dichter bij de tijd

(Bewerking: C. Leterme)

De begeleiders van Paulus brachten hem naar Athene.
Toen ze vertrokken moesten ze aan Silas en Timóteüs vragen
om zo snel mogelijk weer bij hem te komen. (...)

Paulus ging in het midden van de Areopaag staan en zei:
‘Atheners, aan alles zie ik dat jullie erg godsdienstig zijn.
Toen ik rondliep en jullie heiligdommen bezocht,
zag ik zelfs een altaar waarop stond: “Aan de onbekende god”.
Wel, wat jullie vereren zonder te kennen, daar kom ik over spreken.
God die de wereld gemaakt heeft en alles wat erop is,
de Heer van hemel en aarde,
woont niet in tempels die door mensen gemaakt zijn.
Mensen moeten ook niet voor Hem zorgen,
want Hij geeft zelf leven en adem aan allen en alles.
Uit één mens maakte Hij alle volken om overal op aarde te wonen.
Hij bepaalde waar ze moesten gaan wonen en voor hoe lang.
Zo zorgt Hij dat mensen Hem zoeken en Hem proberen te vinden.
Hij is immers ieder van ons heel nabij.
Want door Hem leven wij, bewegen wij en zijn wij.
Zoals ook enkele van jullie dichters hebben gezegd:
“We zijn kinderen van God.”
Als we dus kinderen van God zijn, moeten we niet denken
dat God lijkt op een gouden, zilveren of stenen beeld,
dat een kunstenaar maakte.
Zonder te letten op die periode van onwetendheid zegt God nu:
“Mensen, jullie moeten een nieuw leven beginnen, allemaal en overal.”
Want Hij heeft de dag bepaald
waarop Hij de wereld rechtvaardig zal oordelen.
Daar koos Hij iemand voor uit.
Om de mensen hiervan te overtuigen,
liet Hij Hem uit de dood opstaan.’
Toen de Atheners hoorden over opstanding van de doden,
lachten sommigen daarmee.
Anderen zeiden: ‘Daarover willen wij je nog wel eens horen.’
Zo vertrok Paulus uit hun midden.
Enkele mensen sloten zich bij hem aan en gingen in Jezus geloven.
Onder hen waren Dionysius de Areopagiet
en een vrouw die Damaris heette.

Daarrna vertrok Paulus uit Athene en ging naar Korinte.

Paulus in Athene

Uit: ‘Verhalen van Paulus’
(C. LETERME, Verhalen van Paulus, uitgeverij Averbode, 2013, p. 30)

“Paulus reisde door naar Athene. Terwijl hij daar was, wandelde hij in de stad. Hij was verbaasd over de vele godenbeelden die hij er zag. In de synagoge sprak hij erover met de Joden en op de markt met de mensen die hij daar tegenkwam. Hij vertelde ook over Jezus en zijn boodschap. Sommigen zeiden: ‘Wat wil die praatjesmaker toch zeggen?’
Maar anderen zeiden: ‘Wij zouden wel wat meer willen weten over die nieuwe leer, want die klinkt ons vreemd in de oren.’

Toen zei Paulus:
‘Atheners, ik zie aan alles dat u buitengewoon godsdienstig bent. Want toen ik rondliep en uw tempels bekeek, zag ik ook een altaar waarop stond: “Aan de onbekende God”. Wel ik kom spreken over die onbekende God. De God die de wereld gemaakt heeft met alles erop en eraan, woont niet in tempels die mensen gebouwd hebben. En Hij laat zich ook niet door mensen dienen, want Hij geeft zelf leven aan allen en alles. In Hem leven wij, bewegen wij en zijn wij. Nu zegt God aan de mensen: jullie moeten zich bekeren. Daar heeft Hij Jezus voor aangeduid. Dit heeft hij voor iedereen duidelijk gemaakt door Hem te doen verrijzen.’
Toen de mensen van Athene dat hoorden, begonnen sommigen hem uit te lachen. ‘Wat een onzin’, zeiden ze.
Maar anderen zeiden: ‘Daarover moet u eens een andere keer vertellen.’
Daarna vertrok Paulus. Enkele mensen sloten zich bij hem aan en werden christen.”

Stilstaan bij…

Athene
De stad Athene dankt haar naam aan de godin Athena, de godin van de wijsheid én van de oorlog. Toen Paulus in Athene kwam, betekende deze wereldstad uit de Oudheid veel minder op politiek en economisch vlak dan de stad Rome. Toch keek heel het Romeinse Rijk vol eerbied en ontzag naar Athene als de bron van het Griekse denken. Daarom kreeg het bezoek van Paulus in Handelingen extra aandacht. Hij stichtte er wel geen nieuwe gemeenschap van christenen.

Areopagus
(= de heuvel van Ares (Ares = oorlogsgod))
Dit is de naam van een rotsheuvel in Athene, ten westen van de Acropolis. Het was de plaats in de stad waar men discussies voerde over de meest uiteenlopende zaken en waar men recht sprak.
Later werd het woord 'Areopaag' gebruikt voor de hoogste rechtbank van het oude Athene.
Dat de filosofen van Athene Paulus naar de Areopaag brachten is historisch weinig waarschijnlijk. Wellicht was dit een constructie van Lucas.

Altaar met het opschrift: ‘Aan de onbekende god’
Zo’n altaar werd niet gevonden in Athene. Toch was het in die tijd niet ongebruikelijk om een altaar te maken voor een god die men niet met naam kon noemen.

Dichters
Aratus, een dichter uit de 3e eeuw voor Christus, schreef:
‘Alles wat wij bezitten, ook onze verstandelijke natuur,
danken wij aan de Godheid,
die dus het hoogste verstandelijke Wezen moet zijn,
en niet vereenzelvigd kan worden met afgodsbeelden.’
Kleantes, die in dezelfde eeuw leefde, zegt bijna woordelijk hetzelfde.

Spotten / ermee lachen
Nogal wat filosofen vonden het een bespottelijke gedachte dat mensen na hun dood konden verrijzen.

Dionysius de Areopagiet
Dionysius was een rechter van de Atheense rechtbank, de Aeropaag. Later zou hij bisschop van Athene geworden zijn.

Damaris
Dat Damaris zich op de Aeropaag bevond kan erop wijzen dat ze rijk was of een vreemdelinge.

Korinte
Korinte lag / ligt op de landengte tussen Centraal-Griekenland en de Peloponnesos.

Bij de tekst

De toespraak van Paulus

Op de areopaag wordt Paulus voor het eerst geconfronteerd met mensen die tot een hoge cultuur behoren en geen joden zijn.

In deze toespraak laat Paulus God kennen, die de schepper is van alles (v. 24-25) en van alle mensen (v. 26-29). Die God is geen menselijk maaksel en woont niet in tempels. Hij vraagt bekering in het zicht van het komende oordeel van de wereld door degene die Hij als rechter aanwees, door Hem uit de dood te doen opstaan (v. 30-31).

Van Paulus?

De meeste exegeten lezen nu het gebeuren op de areopaag en de redevoering als een compositie van Lucas. De taal en de stijl van die rede is typisch voor Lucas.

Bijbel en kunst

RAFAËL

De apostel Paulus in Athene (1515)

In 1515 bestelde paus Leo X bij Pieter Van Aelst, een Brabantse tapijtwever met een atelier in Brussel, een reeks van tien wandtapijten voor de Sixtijnse Kapel met als onderwerp: de ‘Handelingen van de apostelen’. De oorspronkelijke tapijten bevinden zich nu in het Vaticaan en worden bij feestelijke gelegenheden in de Sixtijnse kapel opgehangen.

De kartons, de ontwerpen voor die wandtapijten, werden gemaakt door de bekende schilder Rafaël (1483 - 1520). Na het maken van de wandtapijten was het niet gebruikelijk die kartons terug te sturen, zodat kunstenaars ten noorden van Italië rechtstreeks kennis konden maken met het werk van Rafaël.

Het kunstwerk stelt de apostel Paulus voor die op de areopaag de bewoners van Athene toespreekt. Achter Paulus staat paus Leo X met een rode hoed. Hij was de opdrachtgever voor dit kunstwerk. De man met de rode mantel stelt Janus Lascaris voor, een geleerde uit Byzantium die van 1513 tot 1518 aan het pauselijk hof werkzaam was.

De manier waarop Rafaël Paulus in beeld brengt, maakt duidelijk dat hij de belangrijkste persoon is:
. Ten opzichte van de meeste mensen staat hij op een podium.
. De meeste toeschouwers kijken hem aan.
. Hij heeft een aureool boven zijn hoofd.
. Hij spreekt met grootse gebaren.
Zo beeldt Rafaël de superioriteit uit van het christendom tegenover de antieke filosofie.

Merk op dat het wandtapijt in spiegel uitgewerkt is. Dit is het gevolg van de manier van werken van de tapijtwevers.

G.P. PANINI

Paulus predikt in Athene

Dit werk is van Giovanni Paolo Panini (Piacenza 17 juni 1691 – Rome 21 oktober 1765), een Italiaanse kunstschilder en architect, die vooral bekend is voor zijn stadsgezichten van Rome. Zijn grote belangstelling voor Romeinse oudheden verklaart waarom Athene op dit schilderij erg Romeins aandoet.

G.A. SPANGENBERG

Paulus in Athene (1883/88)

Dit werk is van de Duitse kunstschilder Gustav Adolf Spangenberg (1828 - 1891).
In dit werk besteedde hij veel aandacht aan de verschillende manieren waarop de Grieken Paulus beluisterden.

Merk op dat de schilder
. de Areopaag interpreteerde als een gebouw
. alleen mannen als toehoorder schilderde, terwijl Lucas in het boek Handelingen een vrouw vermeldde die Damaris heette.

Suggestie
Neem een kopie van dit schilderij.
- Schrijf in tekstballonnen of op post-it’s wat bij de verschillende luisteraars door het hoofd zou kunnen gegaan zijn bij het beluisteren van de preek van de dynamische Paulus.

Lees Handelingen 17, 16-34
- Bij welke zin uit deze tekst zouden de Grieken kunnen reageren zoals op het schilderij te zien is?

- Waar en hoe zou jij jezelf tekenen?

Suggesties

Grote kinderen

EVEN TESTEN

Stellingenspel

(inspiratiebron: Bijbel Basics)

De stellingen
Paulus is in het land Israël.
Paulus is in Griekenland.*

Paulus is in de stad Athene.*
Paulus is in de stad Jeruzalem.

In de stad Athene staan heel veel godenbeelden.*
Er zijn geen godenbeelden in de stad Athene.

Paulus wordt boos als hij de beelden ziet.*
Paulus wordt blij als hij de beelden ziet.

Paulus ziet een altaar waarop staat: ‘Voor een god die we allemaal kennen’.
Paulus ziet een altaar waarop staat: ‘Voor een onbekende god’.*

Paulus zegt dat de mensen alles aan God te danken hebben.*
Paulus zegt dat God niets met de mensen te maken wil hebben.

Paulus zegt dat Jezus dood en begraven is.
Paulus zegt dat Jezus verrezen is.*

Iedereen gelooft wat Paulus over Jezus vertelt.
Sommige mensen geloven wat Paulus over Jezus vertelt.*

EXTRA

God

Klik hier voor suggesties bij het spreken over God.