Handelingen 7, 51 - 8, 1a: De laatste uren van Stefanus

De tekst

’Bijbel in gewone taal’

(Deze Bijbeltekst komt uit de Bijbel in Gewone Taal, © Nederlands Bijbelgenootschap 2014, p. 1730-1731)

Toen Stefanus dat allemaal gezegd had, zei hij tegen de Joodse leiders: ‘Jullie zijn eigenwijs en ongelovig! Jullie willen niet luisteren naar God. En jullie verzetten je tegen de heilige Geest. Jullie zijn net zo ongehoorzaam als jullie voorouders!
Jullie voorouders hebben alle profeten slecht behandeld. Ze hebben de profeten die lang geleden al over de messias vertelden, zelfs gedood. Toch is de messias gekomen. En toen hebben jullie de messias verraden en vermoord!
Lang geleden hebben jullie de wet van God gekregen via de engelen. Maar jullie hebben je niet aan de wet gehouden.’

Toen de Joodse leiders dat hoorden, werden ze vreselijk kwaad op Stefanus. Ze kwamen dreigend op hem af. Maar Stefanus werd geleid door de heilige Geest. Hij keek omhoog naar de hemel. Daar zag hij het schitterende licht van God. En rechts van God zag hij Jezus staan. Stefanus zei: ‘Ik zie dat de hemel open is. En ik zie de Mensenzoon staan naast God.’ Maar de vijanden van Stefanus wilden niet luisteren, ze schreeuwden en vielen hem met z’n allen aan. En ze sleepten hem de stad uit om hem te doden. De mannen die Stefanus hadden beschuldigd, legden hun jassen neer bij een jonge man. Hij heette Saulus. Toen begonnen ze stenen te gooien naar Stefanus. Die riep: ‘Heer Jezus, mijn leven is in uw handen!’
Daarna knielde hij en riep: ‘Heer, straf hen niet voor deze misdaad.’ Dat waren zijn laatste woorden. Zo stierf hij.

Stefanus werd begraven door mannen die trouw waren aan God. Zij klaagden en rouwden om zijn dood. Maar Saulus rouwde niet, want hij was het eens met de moord op Stefanus.

Dichter bij de tijd

(Bewerking: C. Leterme)

Stefanus zei: 'Hardnekkige ongelovigen in wat jullie zijn en horen,
nog altijd verzetten jullie zich tegen de Heilige Geest,
net zoals jullie voorouders.
Wie van de profeten hebben jullie voorouders niet vervolgd?
Ze doodden hen die de komst aankondigden van de Rechtvaardige,
van wie jullie nu verraders en moordenaars geworden zijt,
jullie die nog wel de Wet ontvangen hebben door de engelen,
maar die niet onderhouden hebben!’
Toen ze dit hoorden, werden ze woedend
en begonnen ze te knarsetandden.

Toen keek Stefanus, vol van Heilige Geest, naar de hemel.
Hij zag er God en Jezus die stond aan de rechterhand van God.
Stefanus riep:
„Ik zie de hemel en de Mensenzoon aan de rechterhand van God.”
Maar de mensen begonnen luid te schreeuwen.
Ze stopten hun oren toe en stormden als één man op hem af.
Zij sleepten hem buiten de poort en stenigden hem.
De getuigen legden hun mantels neer
aan de voeten van een jonge man die Saulus heette.

Terwijl zij Stefanus stenigden bad hij:
‘Heer Jezus, ontvang mijn geest.’
Toen viel hij op zijn knieën en riep luid:
‘Heer, reken hun deze zonde niet aan.’
Na deze woorden stierf hij.
Saulus keurde de moord op deze man goed.

Stilstaan bij ...

Stefanus
(Grieks = krans)
Stefanus was van Hellenistische afkomst en werd door de apostelen verkozen tot diaken. Hij was één van de eerste christenen die vond dat de Kerk moest loskomen uit het jodendom als ze wilde realiseren wat Jezus bedoelde.
Lees meer

Heilige Geest
Het woord Geest is afkomstig van het Hebreeuwse roeach. Het betekent 'adem' of 'wind'.
Net zoals men de wind niet ziet, maar voelt, zo is het met de Geest van God. Men ziet Hem niet, toch kan men zijn aanwezigheid voelen. Een aanwezigheid die inspireert, begeestert, enthousiast maakt, in beweging brengt.

Mensenzoon
Dit woord komt 69 keer voor in het evangelie (telkens in de mond van Jezus) en slechts eenmaal in het boek Handelingen.
Die naam gebruikte Jezus vaak om over zichzelf te spreken. Op zich betekent ‘mensenzoon’: ‘mens’ De profeten gebruikten het woord ‘mensenzoon’ om een mens aan te duiden in zijn sterfelijkheid en nietigheid, maar de profeet Daniël spreekt over de mensenzoon als over een koning die zorgt voor vrede en die de mensen komt oordelen.

Rechterhand
Dat de Mensenzoon aan de rechterhand van God staat, wil zeggen dat Hij en God omzeggens dezelfde zijn. Iets wat in joodse oren verschrikkelijk klonk, want er is maar één God.

Poort
Dat zou de Leeuwenpoort kunnen geweest zijn, die door christenen de Stefanuspoort wordt genoemd. Deze poort ligt in het Oosten van de stadsmuur rond de oude binnenstad van Jeruzalem.
Lees meer

Stenigen
Om iemand ter dood te veroordelen, waren volgens de joodse rechtspraak twee getuigen nodig. Die waren ook verantwoordelijk bij het uitvoeren van het vonnis.
Zo’n steniging verliep in drie fases:
. De veroordeelde werd door de eerste getuige van een drie tot vier meter hoge muur of rots afgeworpen.
. Als hij beneden was, wierp de tweede getuige een zware steen op zijn borstkas.
. Als de veroordeelde nog in leven was, mochten de omstanders er net zo lang stenen naar gooien tot hij gestorven was.
Met het stenigen van Stefanus nam het Sanhedrin een groot risico, want de Romeinse bezetter wilde niet dat mensen ter dood veroordeeld werden, zonder dat zij daarover recht hadden gesproken.

Mantels neerleggen
Als iemand werd gestenigd, moesten twee rechters dit gebeuren bijwonen. De twee getuigen die bij de rechtsspraak betrokken waren moesten hun mantels neerleggen aan de voeten van deze rechters. Zo maakten ze duidelijk dat de executie plaatsvond onder de verantwoordelijkheid van die rechters. Dit betekent dat Paulus niet zomaar zorgde voor de plaatselijke vestiaire, maar één van de twee verantwoordelijke rechters was bij de executie van Stefanus.

Saulus
(= Latijn; Hebreeuws = Saül = 'hij om wie gebeden is')
De dubbele naam Saulus/Paulus toont aan dat Paulus tot twee culturen hoorde: de joodse en de Grieks - Latijnse.
Lucas gebruikt in de Handelingen de naam Saulus. Na de roeping van Saulus gebruikt hij de naam Paulus. Paulus zelf gebruikte in zijn brieven alleen de naam Paulus.

Hij studeerde bij rabbi Gamaliël en werd Schriftgeleerde. Hij bestreed de opvattingen van Jezus en zijn volgelingen. Hij was ermee akkoord dat men de diaken Stefanus doodde, door hem te stenigen. Later, wanneer hij onderweg was naar Damascus om christenen te arresteren, werd hij door Jezus Christus geroepen. Vanaf dat moment werd hij zelf een christen (Handelingen 22).
Onder zijn impuls en dankzij zijn reizen door Klein-Azië en Griekenland, raakte het christendom ook bekend bij niet-joodse volkeren. Daarom noemt men hem ‘de apostel der heidenen’.
Omdat hij een Romeins staatsburger was mocht hij niet gekruisigd worden. Daarom zou hij onthoofd geweest zijn met een zwaard. Om die reden wordt hij met een zwaard afgebeeld.

‘Heer Jezus, ontvang mijn geest’, ‘Heer, reken hun deze zonde niet aan’
Deze gebeden van Stefanus zijn geïnspireerd op de gebeden van de stervende Jezus, die alleen Lucas heeft opgetekend: ‘Vader, in uw handen beveel Ik mijn geest’ (Lucas 23, 46) en: ‘Vader, vergeef het hun, want ze weten niet wat ze doen’ (Lucas 23, 34).
Maar anders dan Jezus bidt Stefanus niet tot God, maar tot Jezus zelf.

Ontslapen / sterven
In dit woord is het woord ‘slapen’ duidelijk herkenbaar. Christenen ervaren de dood als een slaap waaruit men ontwaakt in Gods aanwezigheid.

Bij de tekst

Stefanus en Jezus

De dood van Stefanus en die van Jezus kunnen met elkaar vergeleken worden:
. Beiden werden beschuldigd van heiligschennis tegen de wet van Mozes en de tempel.
. Beiden hebben ze gebeden om vergiffenis voor hun beulen.

Het blijft wel onduidelijk of Stefanus gestenigd werd op basis van het vonnis van het Sanhedrin ofwel dat het de reactie was van het volk op zijn toespraak tijdens de rechtszitting.

Liturgie

Het feest van de heilige Stefanus (26 december) valt op de dag na het geboortefeest van Jezus. De Kerk wil dat de gelovigen niet te veel dromen bij de geboorte van een kind door ze al de volgende dag te confronteren met een marteldood als gevolg van een keuze voor Jezus.

De eerste 'martelaar'

Het woord 'martelaar' betekent in oorsprong 'getuige'.
Omdat er veel christenen die van hun geloof getuigden, gemarteld werden of gedood, veranderde de betekenis van dit woord en verwees het naar wat met die christenen aandeed.

Bijbel en kunst

ANONIEM

Reliekschrijn van de heilige Stefanus

Op de voorzijde van dit reliekschrijn dat de vorm heeft van een huis, werd op de wand en het dakvlak het leven uitgebeeld van de heilige Stefanus.

Links onder:
Stefanus spreekt mensen toe die niet akkoord zijn met zijn woorden.

Rechts onder:
Stefanus wordt meegenomen om gestenigd te worden.

Dakvlak:
steniging van Stefanus met links: Paulus die de mantel draagt van een getuige.

GIOTTO

Sint-Stefanus (1320-25)

Giotto di Bondone beeldde Stefanus af met een dalmatiek, de liturgische kleding van een diaken. De twee stenen op zijn hoofd verwijzen naar zijn steniging.

REMBRANDT

De steniging van de heilige Stefanus (1625)

Twee figuren die rood gekleed zijn, nemen een belangrijke plaats in op dit schilderij:
Links: Saulus (later: Paulus), de bekende christenvervolger en op dit schilderij duidelijk een sombere figuur.
Onderaan naar rechts: Stefanus gekleed zoals diakens in de liturgie gekleed waren in de tijd dat Rembrandt leefde. Anders dan Paulus baadt Stefanus in licht vanuit de hemel.

Dit schilderij is het vroegst gedateerde werk van Rembrandt. Hij schilderde het toen hij 19 of 20 jaar oud was. Het gezicht van de man net boven het hoofd van Stefanus zou zijn zelfportret kunnen zijn.

Suggesties

Grote kinderen

KENNISMAKEN MET DE BIJBELTEKST

Stefanus

(C. LETERME, Map Bijbel in 1000 seconden, fiche die hoort bij Handelingen 7, 55-60)

Steeds meer mensen willen Jezus volgen.
Daarom roepen de twaalf apostelen
de hele groep leerlingen bij elkaar en zeggen:
‘Beste broeders,
wij zouden willen dat jullie uitkijken naar zeven personen,
die vol van Geest en wijsheid zijn.
We willen dat zij voor de weduwen en de armen zorgen,
bij de medechristenen die Grieks spreken.
Zo krijgen wij meer tijd om te bidden en over Jezus te spreken’.
De leerlingen kiezen zeven mannen. Eén van hen is Stefanus.

Stefanus doet grote wonderen.
Sommige mensen komen in discussie met Stefanus.
Maar ze kunnen niet op tegen de wijsheid waarmee hij spreekt.
Daarom zeggen zij tegen enkele mannen:
‘Zeg dat jullie hem hebt horen spreken tegen Mozes en God’.
Zij verspreiden deze leugens onder de mensen.
Dan arresteren zij Stefanus
en slepen hem voor het gerecht, het Sanhedrin.
Daar roepen zij valse getuigen die zeggen:
‘Die man preekt de hele tijd tegen Jeruzalem en de wet’.
Al wie in het Sanhedrin zit, kijkt naar Stefanus.
Zoals hij daar staat, heeft hij iets van een engel.
De hogepriester vraagt: ‘Is dat allemaal waar?’
Dan zegt Stefanus: ‘Broeders, altijd maar opnieuw
hebben jullie de gezanten van God in onze geschiedenis afgewezen’.
Wanneer de leden van de Raad dit horen, zijn ze woedend.
Dan kijkt Stefanus naar omhoog en zegt:
‘Ik zie de hemel en Jezus aan de rechterhand van God’.
Maar de mensen beginnen luid te schreeuwen.
Ze stoppen hun oren dicht en stormen als één man op hem af.
Zij slepen hem tot buiten de muren van Jeruzalem en stenigen hem.
De getuigen leggen hun mantels neer
aan de voeten van een jonge man die Saulus heet.

Wanneer de mensen Stefanus stenigen bidt hij:
‘Heer Jezus, ontvang mijn geest’ .
Dan valt hij op zijn knieën en roept luid:
‘Heer, reken hun deze zonde niet aan’.
Na deze woorden sterft hij.
Vrome mannen begraven Stefanus
en houden een grote dodenklacht om hem.

Saulus gaat akkoord met de moord op Stefanus.
Op die dag breekt er een hevige vervolging uit
tegen de christenen in Jeruzalem.
Wie kan, vlucht naar Judea en Samaria.
De apostelen blijven ter plaatse.
Saulus wil de groep christenen vernietigen.
Hij dringt hun huizen binnen,
sleept mannen en vrouwen naar buiten en laat ze arresteren.

EVEN TESTEN

Stefanus, een diaken

Het verhaal van Stefanus in de Bijbel is een gelegenheid om het te hebben over de verschillende ‘diensten’ in de kerk.

Verbind elk van de volgende woorden met de omschrijving die er bij past:
Catechist O, paus O, diaken O, aartsbisschop O, vicaris O, lector O,
organist O, kardinalen O, koster O, misdienaar O, pastoor O, bisschop O.

O Bespeelt het orgel.
O Een soort minister van de bisschop.
O Als een paus gestorven is, wordt onder hen een nieuwe paus verkozen.
O Begeleidt mensen die gedoopt of gevormd willen worden.
O Zorgt ervoor dat de kerk in orde is.
O Gewijde persoon die sommige sacramenten mag toedienen.
O Staat aan het hoofd van de kerk.
O Jongen of meisje die de priester helpt tijdens de eucharistieviering.
O Leest de lezing(en) voor in een eucharistieviering.
O Staat aan het hoofd van een bisdom.
O Staat aan het hoofd van een parochie. Hij wordt aangesteld door de bisschop.
O Staat aan het hoofd van een aantal bisschoppen.

TIP
Met de bovenstaande gegevens kun je ook een dominospel maken. In dat geval staat op elk kaartje de omschrijving van een ‘dienst’, en de naam van een andere ‘dienst’.

VERDIEPEN

Met 'stenen' gooien

Mensen doen elkaar soms pijn. Daarvoor moeten ze niet noodzakelijk met echte stenen gooien.
Schrijf op een blad een aantal woorden die iets zeggen over de relatie van mensen met elkaar.

Bijvoorbeeld: schelden, geven, slaan, schoppen, lief zijn ...
De kinderen tekenen een steen rond de woorden die als stenen zijn.

Jongeren

BELEVEN

'Getuigen'

Stel je voor...
je bent in een winkelstraat. Een cameraploeg komt op je af. Men wil je interviewen.
Volgende week is het Pinksteren en voor hun programma had de ploeg graag het getuigenis van jonge christenen over hun geloof.

Bespreek eerst met de groep welke vragen interessant kunnen zijn voor zo'n interview.
Neem daar ruim de tijd voor. Noteer elk van die vragen op een apart blad.

Verdeel daarna de groep in net zoveel groepjes als er vragen zijn.
Elk groepje krijgt een andere vraag en probeert daar samen een antwoord op te formuleren.

Speel daarna de situatie.
Enkele jongeren zijn de cameraploeg + interviewer.
De andere zijn de jongeren die op wandel zijn.
Na het interview wissel je: de cameraploeg wordt de groep jongeren en omgekeerd.

TIP
Laat de jongeren het interview echt opnemen, zodat ze het nadien opnieuw kunnen beluisteren.

Belangrijk
Bespreek met de jongeren:
- Hoe is het om zo over jouw geloof te spreken?
- Wat was er moeilijk aan? Waarom was dat?
- Wat ging gemakkelijk? Waarom was dat?
- Wat denken we van de antwoorden? Hoe zouden ze overkomen bij mensen die niet geloven?
- Welke antwoorden zouden we willen verbeteren?

Vertel daarna over Stefanus.
Hij werd ter dood gestenigd omwille van zijn geloof in Jezus.
- Zou jij dat er voor over hebben?
- Waarom wel? Waarom niet?
- Zegt dit iets over onze manier van geloven?