Marcus 6, 14-29: De dood van Johannes de Doper
Matteüs 14, 1-12 // Marcus 6, 14-29) // -
De tekst
’Bijbel in gewone taal’
(Deze Bijbeltekst komt uit de Bijbel in Gewone Taal, © Nederlands Bijbelgenootschap 2014, p. 1589)
Jezus werd overal bekend. Sommige mensen zeiden: ‘Het is Johannes de Doper. Hij is opgestaan uit de dood, daarom kan hij al die wonderen doen.’ Anderen zeiden: ‘Het is Elia.’ En weer anderen zeiden: ‘Het is zo’n profeet van vroeger.’
Ook koning Herodes hoorde over Jezus. Hij dacht: Dat moet Johannes zijn. Ik heb hem laten doden, maar hij is opgestaan uit de dood.
Nu volgt het verhaal over de dood van Johannes de Doper.
Koning Herodes had Herodias als vrouw genomen. Maar zij was al de vrouw van zijn broer Filippus. En Johannes had tegen de koning gezegd: ‘U mag niet trouwen met de vrouw van uw broer.’ Daarom had de koning Johannes laten grijpen en hem in de gevangenis opgesloten.
Herodias haatte Johannes, ze wilde hem dood hebben. Maar ze kreeg haar zin niet. Want de koning had veel respect voor Johannes. Hij wist dat Johannes eerlijk was en dat hij bij God hoorde. Daarom beschermde de koning hem. Vaak werd hij onrustig van de dingen die Johannes zei. Toch luisterde hij graag naar hem.
Op een dag kreeg Herodias haar kans. Koning Herodes was jarig en gaf een groot feest. Hij nodigde zijn bestuurders en de legerleiders uit, en de belangrijke mensen uit Galilea.
Op het feest danste de dochter van Herodias voor de koning en zijn gasten. Iedereen genoot ervan. Daarom zei de koning tegen haar: ‘Je mag een cadeau kiezen. Zeg maar wat je wilt. Alles wat je kiest, zal ik je geven. Dat beloof ik je. Zelfs al is het de helft van mijn koninkrijk.’
Het meisje liep weg en vroeg aan haar moeder: ‘Wat zal ik kiezen?’ Haar moeder zei: ‘Het hoofd van Johannes de Doper.’ Meteen holde het meisje terug en zei tegen de koning: ‘Ik wil nu direct het hoofd van Johannes de Doper op een bord.’
Koning Herodes vond het vreselijk dat ze dat wilde. Maar hij kon er niets meer aan doen. Hij had het beloofd, en alle gasten hadden het gehoord. Hij gaf meteen een soldaat de opdracht: ‘Breng het hoofd van Johannes hier.’ De soldaat ging naar Johannes in de gevangenis en hakte zijn hoofd af. Hij bracht het hoofd binnen op een bord en gaf het aan het meisje. En het meisje bracht het hoofd naar haar moeder.
De leerlingen van Johannes hoorden wat er gebeurd was. Ze gingen het lichaam van Johannes halen en legden het in een graf.
Dichter bij de tijd
(Bewerking: C. Leterme)
Koning Herodes hoorde over Jezus, die bekend was geworden.
Hij zei: ‘Dat is Johannes de doper die verrezen is.
Daarom kan Hij wonderen doen’
Maar anderen zeiden: ‘Neen, het is Elia’.
En nog anderen: ‘Hij is een profeet zoals andere profeten.’
Toen Herodes dit allemaal hoorde, zei hij:
‘Neen, het is Johannes, die ik onthoofd heb, die verrezen is.’
Hij liet namelijk Johannes arresteren en in de gevangenis werpen
omwille van Herodias, de vrouw van zijn broer Filippus,
die hij als zijn vrouw had genomen.
Want Johannes had tegen Herodes gezegd:
‘Het is niet toegelaten om de vrouw van je broer te hebben.”
Daarom was Herodias op hem gebeten en wilde ze hem doden,
maar ze kreeg geen kans omdat Herodes Johannes erg waardeerde.
Hij vond hem goed en heilig en beschermde hem.
Telkens wanneer hij hem hoorde, was hij in tweestrijd.
Toch luisterde hij graag naar hem.
Op een dag organiseerde Herodes voor zijn verjaardag
een maaltijd voor de hoogwaardigheidsbekleders,
hoofdofficieren en vooraanstaanden van Galilea.
De dochter van Herodias danste en viel in de smaak.
De koning zei: ‘Meisje, vraag me wat je wilt en ik zal het je geven.’
Dit bevestigde hij een eed: ‘Wat je me ook vraagt,
ik zal het je geven, al is het de helft van mijn koninkrijk.’
Het meisje ging naar buiten en vroeg aan haar moeder:
‘Wat zou ik vragen?’ Die zei: ‘Het hoofd van Johannes de Doper.’
Ze haastte zich naar de koning en zei:
‘Ik wil het hoofd van Johannes de Doper op een schotel.”
Dit deed de koning verdriet,
maar hij wilde zijn belofte houden en haar niet afwijzen.
Onmiddellijk stuurde hij een lijfwacht en vroeg hem:
'Breng me het hoofd van Johannes.'
De man ging en onthoofdde Johannes in de gevangenis.
Hij bracht zijn hoofd op een schotel en gaf het aan het meisje.
Zij gaf de schotel met het hoofd op aan haar moeder.
Toen zijn leerlingen hiervan hoorden,
kwamen ze zijn stoffelijk overschot halen en legden het in een graf.
Stilstaan bij …
Koning Herodes
Met koning Herodes bedoelt Marcus hier Herodes Antipas, een zoon van Herodes de Grote. Hij was viervorst / tetrarch van Galilea en Perea. In feite was hij een vazal van de Romeinen.
Johannes de doper
Johannes was de zoon van priester Zacharias en zijn vrouw Elisabet, volgens de evangelist Lucas een nicht van Maria. Hij was een leeftijdsgenoot van Jezus.
Elia
Belangrijk profeet in het Oude Testament. De Joden dachten dat de profeet Elia zou terugkeren om de komst van de Messias aan te kondigen.
Dochter van Herodias
Volgens Flavius Jozephus heette deze dochter Salome. Ze huwde later met de viervorst / tetrarch Filippus. Na zijn dood in 34 na Christus hertrouwde ze met Aristobulus van Chalkis, met wie ze drie kinderen kreeg.
Bij de tekst
Jezus // Johannes
Net als bij Jezus stelden mensen zich de vraag wie Johannes de Doper is.
Net als Jezus was Johannes rechtschapen en heilig.
Beide werden gewelddadig gedood.
Flavius Josephus
Flavius Josephus, een joodse geschiedschrijver uit de eerste eeuw na Christus (37/38-100 na Christus) schreef het volgende over de dood van Johannes de Doper:
(118) Toen de mensen massaal toestroomden en ze door naar zijn woorden (van Johannes de Doper) te luisteren erg opgewonden werden, werd Herodes bang. Hij vreesde dat iemand die over zoveel overredingskracht beschikte, de mensen wel eens tot opstand zou kunnen oproepen. Het leek er namelijk op dat ze in alles zijn raad volgden. Hij vond het veel beter om, voordat er revolutie en ellende van zouden komen, zelf het initiatief te nemen en de man te doden dan in te grijpen eens het zover was. Daar zou hij dan wel eens berouw van kunnen krijgen. (119) Herodes vertrouwde hem niet erg. Dus werd Joannes opgepakt, naar het fort Machaerus overgebracht, en daar gedood.
Deze versie over de dood van Johannes de Doper wijkt af van wat in het Nieuwe Testament daarover te lezen valt, maar zou wel eens dichter bij de historische waarheid kunnen liggen.
Bijbel en kunst
P.P. RUBENS
Het feest van Herodes (1635-38)
Op het eerste gezicht stelt dit werk van Peter Paul Rubens (1577 – 1640) een vrolijk feest voor, tot men rechts het verschrikte hoofd van Herodes Antipas ziet, die kijkt naar het hoofd van Johannes de Doper die net gedood werd.
CARAVAGGIO
De Italiaanse barokschilder Michelangelo Merisi da Caravaggio (1571-1610), maakte verschillende schilderijen over dit onderwerp. O.a.:
'De onthoofding van Johannes de Doper' 1608)
Dit is het enige schilderij dat Caravaggio signeerde. Hij deed dat in de bloedplas.
Situatie volgen de Bijbel
Johannes zat in de gevangenis omdat hij kritiek had op Herodes Antipas. Die scheidde van zijn vrouw en had een affaire met Herodias, de vrouw van zijn broer. Op de verjaardag van Herodes danste de Salomé, de dochter van Herodias, voor Herodes en zijn gasten. Omdat Herodes hierover zo in de wolken was, beloofde hij haar alles wat zij maar wilde hebben. Salomé ging haar moeder Herodias. Die zei dat ze het hoofd van Johannes de Doper moest vragen.
Schilderij
De onthoofde Johannes de Doper ligt op de grond met zijn handen op de rug gebonden, gekleed in een felrode mantel.
De hoofdrolspelers staan er in een halve cirkel omheen:
. Een meisje dat een schotel vasthoudt
. Een dienares die vertwijfelt met de handen naar het hoofd grijpt.
. Een cipier die wijst naar de schotel waarop de beul het hoofd moet neerleggen.
. Een beul die met de ene hand zijn bebloede mes in het holster achter zijn rug steekt en met de andere hand het hoofd van Johannes de Doper aan de haren van de grond opraapt.
De onthoofding gebeurt voor de gevangenis. Achter tralies kijken twee gevangenen toe naar wat wellicht ook hun lot zal zijn.
’Salome met het hoofd van Johannes de Doper' (1609)
Drie personen staan rond het hoofd van Johannes de Doper dat op een tinnen schotel ligt.
. Salome die de schotel met het hoofd vasthoudt, maar ervan weg kijkt.
. Herodias, de moeder van Salome, die haar dochter voorstelde om het hoofd van Johannes de Doper te vragen en naar het hoofd kijk
. de beul, die ook naar het hoofd kijkt.
De beul, die neerkijkt op het afgehakte hoofd, helpt het schilderij te transformeren 'van een provocerend spektakel in een diepgaande meditatie over de dood en de menselijke boosaardigheid'.
(Naar John Cash, Caravaggio-onderzoeker)
Suggestie
Bedenk wat door het hoofd van de drie personen (Salome, Herodias en de beul) zou kunnen gegaan zijn.