Matteüs 20, 1-16a: De werkers van het elfde uur

De tekst

’Bijbel in gewone taal’

(Deze Bijbeltekst komt uit de Bijbel in Gewone Taal, © Nederlands Bijbelgenootschap 2014, p. 1555-1556)

Jezus zei: ‘Dit voorbeeld leert je iets over Gods nieuwe wereld.
Er is een man die een wijngaard heeft. Vroeg in de ochtend gaat hij op weg. Hij zoekt arbeiders om in zijn wijngaard te werken. Hij spreekt een bedrag met hen af: het normale loon voor een dag werken. En hij stuurt ze naar zijn wijngaard.
Later die ochtend gaat de eigenaar van de wijngaard weer op weg. Hij ziet mannen op straat die nog geen werk hebben. Hij zegt tegen hen: ‘Ga maar in mijn wijngaard werken. Ik zal jullie een eerlijk loon geven.’ De mannen gaan aan het werk.
Om twaalf uur en om drie uur ’s middags gaat de man opnieuw op weg. Weer stuurt hij de mannen die hij tegenkomt, naar zijn wijngaard.
Als de dag bijna om is, gaat de man nog één keer op weg. Weer ziet hij mannen op straat staan. Hij vraagt: ‘Waarom staan jullie hier de hele dag zonder werk?’ De mannen antwoorden: ‘Niemand heeft ons vandaag werk gegeven.’ Dan zegt de man: ‘Ga maar in mijn wijngaard werken.’

Als het avond is, zegt de eigenaar van de wijngaard tegen de man die zijn zaken regelt: ‘Roep alle arbeiders en geef ze hun loon. Betaal eerst de mannen die het laatst gekomen zijn. En als laatste de mannen die het eerst kwamen.’
De mannen die maar kort gewerkt hebben, zijn dus het eerst aan de beurt. Zij krijgen het normale loon voor een dag werken. De mannen die de hele dag gewerkt hebben, zijn het laatst aan de beurt. Zij denken: Wij zullen dan wel meer krijgen. Maar ook zij krijgen het normale loon voor een dag werken. Met het geld in hun hand komen ze bij de eigenaar van de wijngaard. Ze zeggen: ‘Het is niet eerlijk! Die anderen hebben maar één uur gewerkt. Wij hebben de hele dag hard gewerkt in de hete zon. En nu krijgen zij evenveel als wij!’
De eigenaar zegt tegen één van die mannen: ‘Beste vriend, ik heb jullie niet oneerlijk behandeld. We hadden toch het normale loon afgesproken? Ga rustig naar huis met je geld. Ik wilde de mannen die het laatst kwamen, net zo veel geven als jullie. Het is mijn geld. Ik mag ermee doen wat ik wil. Waarom zijn jullie jaloers als ik anderen goed behandel?’
Zo zal het gaan in de nieuwe wereld. Mensen die nu het laatst komen, zullen dan vooropgaan. En mensen die nu het eerst komen, komen dan achteraan.’

Dichter bij de tijd

(Bewerking: C. Leterme)

Op een dag vertelde Jezus aan zijn leerlingen:

“Het rijk van God kun je vergelijken ...
met de eigenaar van een wijngaard.
’s Morgens rond zes uur ging hij naar het marktplein
om arbeiders te huren voor zijn wijngaard.
Hij vroeg: ‘Komen jullie vandaag bij me werken?
Ik zal jullie daarvoor één denarie betalen.’
Rond negen uur kwam hij opnieuw op het marktplein.
Hij zag dat er nog andere mensen zonder werk stonden.
En zei: ‘Ga ook naar mijn wijngaard.
Ik zal jullie een juist bedrag betalen.’
De arbeiders gingen naar de wijngaard.
Rond de middag en rond drie uur in de namiddag
ging de eigenaar weer naar het marktplein.
Telkens weer vroeg hij aan de arbeiders die daar stonden:
‘Komen jullie vandaag bij me werken?’
Toen hij rond het vijf uur ‘avonds op het marktplein kwam,
zag hij nog mensen staan.
Hij vroeg: ‘Waarom staan jullie hier nog zonder werk?’
Ze antwoordden: ‘Omdat niemand ons gehuurd heeft.’
Toen zei hij: ‘Ga ook maar naar mijn wijngaard.’

Toen het zes uur ‘s avonds was geworden,
zei de eigenaar van de wijngaard tegen zijn rentmeester:
‘Roep de arbeiders en betaal hun loon,
de laatsten het eerst.’
De arbeiders die maar één uur werkten,
kregen elk een denarie.
De eersten dachten toen:
‘Wij krijgen zeker meer!’
Maar ook zij kregen elk een denarie.
Ze namen die wel aan,
maar gingen naar de landeigenaar en mopperden:
“Die daar hebben één uur gewerkt,
en je betaalt hen evenveel als wij
die de hele dag in de brandende hitte gewerkt hebben.”
Maar de eigenaar zei tot een van hen:
“Vriend, ik doe toch niets verkeerd.
We waren toch akkoord voor een denarie?
Neem het geld maar, en ga.
Ik wil die laatste evenveel geven als aan jou.
Of mag ik soms met mijn geld niet doen wat ik wil?
Of ben je jaloers omdat ik goed ben?”

Zo zullen de laatsten de eersten zijn
en de eersten de laatsten.’

Bij het herschrijven van de tekst
In deze ‘Dichter bij de tijd’ werden de uren aangepast aan onze tijdsindeling. Zo wordt het verschil in werkuren tussen de verschillende groepen arbeiders duidelijker.
Pas zelf het woord denarie aan met een bedrag in euro's dat aanvaardbaar is voor één dag werk.

Stilstaan bij ...

Gelijkenis / vergelijken
Een gelijkenis is een kort verhaal waarbij men een waarde, een begrip, plaatst naast een concreet gegeven dat erop gelijkt en het helpt te begrijpen.
Het woord ‘gelijkenis’ wordt in Vlaanderen vaak vervangen door ‘parabel’. Lees meer

Rijk der hemelen / rijk van God
Dit rijk heeft te maken met een levensstijl waarbij men ruimte geeft aan het woord van God. Dit rijk heeft niets te maken met het materiële noch met succes of met werelds machtsvertoon. Op dit punt botste Jezus op onbegrip en verzet bij zijn leerlingen en bij de mensen. Want die dachten dat bij de komst van het rijk van God de Romeinse bezetter verdreven zou worden.
Volgens het toenmalig joodse gebruik spreekt Matteüs uit eerbied voor God over het ‘rijk der hemelen’ wanneer hij het ‘rijk van God’ bedoelt.

Landeigenaar / eigenaar van een wijngaard
Het is merkwaardig dat zo’n persoon er zelf op uitgaat om arbeiders te huren. Dat is eerder het werk van zijn dienaar.
Dit geeft aan dat Jezus niet zomaar over een landeigenaar vertelt, maar het heeft over een landeigenaar als beeld van God.

Arbeiders
In elk dorp was een plek waar die arbeiders 's morgens verzamelden. Daar konden werkgevers arbeiders huren die ze op die dag nodig hadden. Die werden per dag betaald. Dagloners hadden noch sociale noch juridische bescherming.

Wijngaard
In Jezus' tijd waren er veel wijngaarden in Palestina. Men plantte de wijnstokken in rijen en leidde de takken langs stokken. Bij elke wijngaard stond een uitkijktoren. Rond de wijngaard was een muur om roofdieren en dieven buiten te houden. Rijke boeren huurden arbeiders om met de oogst te helpen.
De wijngaard is een veel gebruikt beeld voor Israël, het volk van God. De mensen die naar Jezus luisterden, wisten dus dat Hij het niet over een echte wijngaard had en dat de roofdieren eigenlijk de vijanden waren en de verleidingen tot afgodendienst.

Denarie
Deze zilveren munt (ongeveer 2, 4 gram) werd tijdens de Romeinse overheersing in Palestina ingevoerd. Op dit Romeinse geldstuk stond een afbeelding van de keizer. Met deze Romeinse munt moesten de joden belastingen betalen aan de Romeinse bezetter.
Eén denarie was een normaal loon voor één dag werken. Men kon er met zijn gezin één dag van leven. Met één denarie kon men ook een schaap kopen, dertig mussen, zestien broden of vijftien porties wijn. Een os kostte vijf denarie en de belasting voor de tempel bedroeg twee denarie, wat men ook verdiende.

Uur
De uren in de parabel zijn uren volgens de joodse dagindeling. Een dag was de tijd tussen zonsopgang en zonsondergang. Die tijd werd verdeeld in 12 delen, ‘uren’. De nacht werd op dezelfde manier ingedeeld in twaalf delen tussen zonsondergang en zonsopgang.
Zo komt het derde uur overeen met: 9.00 uur; het zesde met de middag; het negende uur met 15.00 uur en het elfde uur met 17.00 uur.
De indeling van een dag en een nacht in 24 gelijke uren, zoals dat nu gebeurt, dateert van de 4e eeuw.

Rentmeester
Een rentmeester is iemand die de pachten (rente) ontvangt van de landgoederen van een eigenaar.

De eersten
Ofwel bedoelde Jezus hiermee de joden: ze wisten zich als eersten geroepen door God en begrepen Jezus niet wanneer Hij zei dat ook de heidenen bij God welkom waren.
Ofwel bedoelde Hij er zijn leerlingen mee: ze moeten zich niet belangrijker vinden dan wie na hen komt.

Evenveel als wij
Strikt genomen doet de landeigenaar niets verkeerd: hij betaalt wat hij overeenkwam.
Door de arbeiders die het laatst aankwamen eerst uit te betalen tot ongenoegen van de arbeiders van het eerste uur, wil Jezus iets duidelijk maken.

Kwaad omdat ik goed ben
In het rijk van God wordt niet geteld, maar gegeven wat ieder toekomt.
Wie alleen ‘tellend’ denkt, moet vaststellen dat zijn verzet tegen de goedheid van de heer voortkomt uit afgunst.

Bij de tekst

Wie is wie?

Eersten die komen werken in de wijngaard	Jezus bedoelde Jezus hiermee de joden, ofwel zijn eigen leerlingen.
Landeigenaar	God.
Arbeiders van de andere uren	Niet-joden of mensen die later christen werden en Jezus niet persoonlijk kenden.

Een boeiende vergelijking

De parabel van de 'arbeiders in de wijngaard' is te vergelijken met de parabel van de 'verloren zoon' (Lucas 15, 11vv)
Zowel de eerste arbeiders als de oudste zoon morren en vinden dat ze het slachtoffer zijn van een onrechtvaardigheid.
Het antwoord van zowel de landeigenaar als van de vader laat zien hoe God handelt t.o.v. de mensen.
Deze parabel helpt om het optreden van Jezus beter te verstaan. Want zoals ‘God’ handelt in deze parabels, zo handelt Jezus.

Sitz im Leben

De meeste exegeten menen dat vers 16 niet de conclusie van de parabel is zoals Jezus die heeft verteld, omdat ze die uitspraak in een andere context bij Lucas vinden. Matteüs zou vers 16 toegevoegd hebben omdat hij dacht dat de 'laatsten' de christenen waren, die eersten werden en de plaats innamen van het joodse volk.

Merk op

. Jezus doorbreekt de toenmalige joodse gedachte dat God in de eindtijd loon naar werken zou uitbetalen.

. De uitbetaling begint bij de laatsten. Zo worden de eerste werkers getuigen van een ergernis gevende uitbetaling.
Maar...
wat ongehoord is in een parabel blijkt meestal de sleutel te zijn tot de betekenis ervan!

. De eerste werkers in de wijngaard zijn de joden die als eersten door God geroepen werden om zijn volk te zijn. Maar met de komst van Jezus worden ook niet-joden geroepen tot het volk van God.

Een parabel

... zegt iets over God
. God wil dat ieder mens voluit kansen krijgt
. God rekent niet met menselijke maat
. De liefde van God is zo groot, dat Hij iedereen, zowel de eersten als de laatsten die op zijn uitnodiging ingaan om te behoren tot zijn rijk, evenveel waardeert.
. Zijn rijk is gebaseerd op goedheid en rechtvaardigheid en op liefde die niet beperkt wordt door 'loon naar werken'

... roept op tot ...
handelen zoals de eigenaar van de wijngaard: vol goedheid en één en al ruimte voor alle mensen.

Bijbel en kunst

REMBRANDT

De uitbetaling

Dit werk stelt het einde van de parabel voor: de arbeiders worden uitbetaald voor hun werk. Het is een werk van Rembrandt Harmenszoon van Rijn (1906 of 1907 - 1669), een bekend Nederlands kunstschilder. De meeste van zijn werken ondertekende hij met zijn voornaam, iets wat Italiaanse kunstenaars zoals Michelangelo, Rafaël en Titiaan in die tijd ook deden.

Suggestie
Bekijk goed de lichaamshouding van de verschillende arbeiders.
- Wat zou de man zeggen die een ander man bij zijn rechterarm vastneemt?
- Wat zou de man met zijn rechterhand tegen het hoofd zeggen aan de man die uitbetaalt?

De man helemaal rechts staat wat te kijken op het gebeuren.
- Wat zou hij van dit alles denken?

N. BUBE

De werkers in de wijngaard

De kunstenares Nelly Bube verdeelt het doek in twee delen: bovenaan stelt ze het begin van de parabel voor, onderaan het einde.
De arbeiders /werkers staan klaar om te werken. Ze worden door de man van de wijngaard uitgenodigd om in zijn wijngaard te werken. De een na de ander wordt aangeworven, maar telkens op een ander moment. Op het einde van de dag wordt hun loon uitbetaald. De rood geklede man met een geel lint om zijn hoofd wordt het eerst uitbetaald. Hij werd het laatst aangeworven. Nu al protesteert de man in het geel. Wat zou hij zeggen? Welk antwoord zal hij krijgen?

Suggesties

Kleine kinderen

KENNISMAKEN MET DE PARABEL

Vertellen met prenten

Maak gebruik van de volgende prenten om de parabel te vertellen. Het is het gemakkelijkst om te vertellen vanuit de tekeningen. Zeg wat je ziet en laat de personen op de prent zoveel mogelijk 'rechtstreeks' spreken.

Klik op de prent om een grotere prent te bekomen.

Heb je de prenten apart afgedrukt, dan schud je ze - na het vertellen - door elkaar. De kinderen plaatsen de prenten daarna terug in de juiste volgorde.

Grote kinderen

ONDERZOEKEN

Eerlijk of niet eerlijk?

(naar H. BERGHMANS in Simon 2015, nr 4, p. 6-7)

In de parabel is er sprake van verschillende arbeiders.
Sta stil bij een arbeider 'van het eerste uur', en bij een van het laatste uur.

- Hoelang heeft elke arbeider gewerkt?
- Hoe groot was het overeengekomen loon?
- Hoe groot was het loon dat werkelijk werd uitbetaald?

Om over na te denken:
is de eigenaar van de wijngaard eerlijk of niet?

EVEN TESTEN

De omslag

Te gebruiken nadat je de parabel verteld hebt.
Klik hier om te vernemen wat je in die omslag kunt steken en hoe je deze parabel een eerste keer kunt bespreken.

Stel het verhaal opnieuw samen

Materiaal
Kopieer deze werkbladen waarop je de parabel terugvindt in zes tekeningen en zes tekeningen met de bijhorende tekst. Knip de tekeningen uit en eventueel ook de tekst.

Verloop
Mogelijkheid 1
De kinderen schikken de tekeningen in de juiste volgorde en zetten er de tekst bij die erbij hoort. Zo reconstrueren ze het verhaal.

Mogelijkheid 2
De kinderen plaatsen de tekeningen in de juiste volgorde en schrijven er zelf de tekst bij.

Mogelijkheid 3
De kinderen plaatsen de tekeningen in de juiste volgorde. Ze tekenen tekstballonnen en schrijven erin wat die personen zeggen.

Vul in

Dit zijn de ontbrekende woorden:
één uur, evenveel, goed, laatst, werken, wijngaard

’s Morgens rond zes uur gaat een man naar het marktplein.
Hij wil er arbeiders huren voor zijn ..............................
- Komen jullie vandaag bij mij werken? Ik zal jullie daarvoor goed betalen.

De arbeiders gaan naar de wijngaard. Ze snoeien de ranken. Zo kunnen de druiven goed groeien.

Rond vijf uur 's avonds ziet de man nog mensen op het marktplein.
- Waarom ............................. jullie niet?
- Niemand is ons dat komen vragen.
- Ga maar naar mijn wijngaard. Daar is nog werk!

‘s Avonds, tegen zes uur, zegt de man tegen zijn bediende:
- Roep de arbeiders en betaal hun loon.
Begin met de arbeiders die het ............................. zijn gaan werken.
De arbeiders die één uur werkten, krijgen hun loon.
De arbeiders die de hele dag werkten krijgen hetzelfde loon.

De mannen die de hele dag gewerkt hebben, kijken heel beteuterd naar het geld.
- Kijk eens, ik heb daar een hele dag moeten voor werken, en jij maar een uur. Dat vind ik niet eerlijk.

Ze gaan naar de landeigenaar en mopperen:
- Wij hebben de hele dag in de hitte gewerkt.
Toch krijgen we maar evenveel als iemand die maar ............................. gewerkt heeft.
- Vriend, ik doe toch niets verkeerd. We waren toch akkoord voor dat loon?
Ik wil die laatste ............................. geven als aan jou.
Of mag ik soms met mijn geld niet doen wat ik wil? Of ben jij jaloers omdat ik ............................. ben?

Waar of niet waar

	Waar	Niet waar
De mensen die het laatst erbij kwamen kregen meer geld dan diegene die er al van het 1e uur bij waren.
Iedereen kreeg op het einde van de dag één denarie.
De arbeiders die het minst gewerkt hadden, kregen het minste geld.
Iedereen kreeg per uur dat hij werkte één denarie.
De arbeiders moesten werken in een wijngaard.
De arbeiders die de hele dag gewerkt hadden mopperden omdat de anderen die minder gewerkt hadden, evenveel kregen.

Correctiesleutel
Waar
Iedereen kreeg op het einde van de dag één denarie.
De arbeiders moesten werken in een wijngaard.
De arbeiders die de hele dag gewerkt hadden mopperden omdat de anderen die minder gewerkt hadden, evenveel kregen.

Niet waar
De mensen die het laatst erbij kwamen kregen meer geld dan diegene die er al van het 1e uur bij waren.
De arbeiders die het minst gewerkt hadden, kregen het minste geld.
Iedereen kreeg per uur dat hij werkte één denarie.

BELEVEN

Spel

(naar een idee van Anneke van Wijngaarden - Liturgiekrant 2008 IKV Pax Christi Nederland. Te vinden in: Vierend en bezinnend vredesweek 2008 p. 69)

Materiaal
. Een kleine beloning voor alle kinderen die aanwezig zijn.
B.v. sticker; tekening om in te kleuren, snoepje ...

Activiteit
Stel een viertal vragen aan de kinderen. Maak een keuze tussen de volgende vragen:
- Wie brengt mij als eerste een witte sok?
- Wie brengt mij als eerste een papieren zakdoekje?
- Wie brengt mij als eerste een balpen?
- Wie brengt mij als eerste een zwarte schoen?
- Wie brengt mij als eerste een ring?
- Wie brengt mij ...
(aanvullen of wijzigen met voorwerpen die de kinderen zouden kunnen bij hebben.)

Laat de kinderen die iets bij hebben telkens naar voren komen om hun voorwerp te tonen. Daarna mogen ze terug naar hun plaats.

Vraag dan: Wie van jullie heeft niets kunnen brengen?
Geef deze kinderen een beloning.
Vraag dan wie er één ding heeft kunnen meebrengen.
Geef die kinderen dezelfde beloning.
Vraag dan wie er meer dingen heeft kunnen meebrengen
Geef die kinderen dezelfde beloning.

Gesprek
Bespreek deze activiteit met de kinderen:
. Vonden ze dit fijn?
. Vonden ze dit eerlijk?

Indien de kinderen dit fijn vonden, feliciteer ze, want dat is iets wat Jezus ook fijn vond. Vertel dan de parabel van deze zondag.

Indien de kinderen dit niet fijn vonden, vertel dan dat de meeste mensen het daar ook moeilijk mee hebben. Vertel de parabel van deze zondag.

DOEN

Stripverhaal

Elk kind van de groep tekent een onderdeel van de parabel. Nadien maak je met die tekeningen een boek.

Maquette

Met materiaal dat anders weggegooid wordt maken de kinderen een grote maquette.
Ze maken een decor: markt met een aantal huizen rond en een wijngaard.
Ze maken ook figuren: de arbeiders, de landeigenaar, de man die uitbetaalt.
Als de maquette klaar is, spelen de kinderen de parabel een paar keer na met de figuren in het decor.

Jongeren

VERDIEPEN

Stilstaan bij een illustratie van Fano

- Wat zie je op deze illustratie?

Lees of beluister het evangelie van deze zondag.

- Welke figuren uit de parabel herken je op deze illustratie?
- In de parabel is er sprake van geld. Wat krijgen de mensen hier? Wat kan dit betekenen?

- Schrijf in je eigen woorden de betekenis van de parabel. Maak gebruik van wat je ontdekt hebt bij het bekijken van deze illustratie.

ACTUALISEREN

De parabel in een nieuw kleedje

Nodig de jongeren uit om bij elke persoon die in deze parabel voorkomt, zijn type te omschrijven.

Bv.:
. De eigenaar van de wijngaard... ,,, doet me denken aan iemand die...
. De arbeiders van het derde uur...
. De arbeiders van het zesde uur...
. De arbeiders van het negende uur ...
. De arbeiders van het elfde uur ...

Met wat de jongeren zo ontdekken, schrijven ze de parabel opnieuw uit in een situatie uit deze tijd.
Bijvoorbeeld: De eigenaar van een restaurant gaat naar de VDAB op zoek ...

Als jongeren zo bezig zijn, herschrijven ze de parabel naar deze tijd, zodat die voor hen toegankelijker wordt. Wijs hen er op dat de parabels van Jezus iets zeggen over hoe het eraan toegaat in het 'rijk van God'. Dit zou ook in hun nieuwe tekst aan bod moeten komen.

REFLECTEREN

Werker van het eerste uur?

Doorgaans en al te gemakkelijk identificeren mensen zich met de werkers van het 11e uur, die evenveel betaald werden als zij die een hele dag hadden gewerkt.
Maar stel je eens voor dat je tot de werkers van het eerste uur behoort?

Overwegingen

Bram Grandia

Een joods meisje

DS Bram Grandia, IKON pastor Liturgiekrant 2008 IKV Pax Christi Nederland, in: Vierend en bezinnend vredesweek 2008 p. 70

'Ik vertelde de gelijkenis tot op het moment van de betaling. Ik had de kinderen verteld dat een denarie een goed dagloon is. Wie met een denarie thuiskomt aan het einde van de dag, kan zijn hele gezin voeden. Ik vroeg de kinderen om uit te rekenen hoeveel iedereen aan het einde van de dag zou krijgen.
De slimsten van de klas hadden al heel snel berekend hoeveel iedereen kreeg. Toen iedereen klaar was, las ik het slot van de gelijkenis voor. Vrijwel iedereen was woedend en voelde zich genomen. 'Wat een oneerlijke heer.' 'Wat een onrecht.' 'Werk je daar nu een hele dag voor?'
'Vindt iedereen dat?' vroeg ik. Een meisje stak haar vinger kop. 'Ik vind het een mooi verhaal,' zei ze. 'Waarom?' 'Omdat die avond het hele dorp feest kon vieren.'
Haar antwoord raakte me. Ze was het enige kind in de klas uit een joods gezin. Ze kende de kracht van de joodse feesten. Iedereen één dag een goed loon. Dat is feest!

Agnes Lameire

Het land van de Vader

De toehoorders die zich rond Jezus van Nazaret verdrongen hebben zeker met stijgende verbazing toen Hij het verhaal vertelde dat ook wij zojuist hebben gehoord. Dat klopte helemaal niet met de situatie waarin ze leefden daar bij de wijngaarden in het groene Galilea. Geen enkele landheer trok er ‘s morgens op uit om arbeiders te zoeken. Wie geld wilde verdienen moest zichzelf voor dag en dauw als werkwillige gaan aanbieden. Bovendien werd een arbeider nooit per uur betaald. Men kende alleen het dagloon, het loon voor een hele dag werken van de morgen tot de avond. Dat loon was voldoende om er voor één dag met het hele gezin van te leven. Wat die Jezus vertelde was dus puur verzinsel, fantasie, verhaal...

Hij had het inderdaad over een ander land dan dat van zijn luisteraars. Hij had het over het land van zijn Vader, over het Rijk van God waar trouwens alle parabels over handelen. En daar gaat het er heel anders aan toe. Dat hoorden we al in de eerste lezing waar Jahwe-God door de mond van de profeet Jesaja zegt: ‘Uw gedachten zijn nu eenmaal niet mijn gedachten en mijn wegen zijn niet uw wegen. Mijn wegen gaan uw wegen te boven en mijn gedachten uw gedachten.’ Daarvan is deze parabel een sterke illustratie. Jezus vertelt over een God die WEL op zoek gaat naar arbeiders voor zijn wijngaard. Dat doet Hij elke dag: ’s morgens héél vroeg, en dan nog omstreeks het derde, het zesde en het negende tot zelfs nog op het elfde uur.’ Dat wil zeggen dat God altijd mensen nodig heeft die meewerken aan het tot stand komen van zijn Rijk.

Als we deze parabel ‘de werkers van het elfde uur, zijn gaan noemen dan schieten we midden in de roos van wat niet alleen de toehoorders van indertijd maar ook ons dwarszit: dat de laatsten evenveel worden uitbetaald als de eersten. Eensgezind scharen we ons achter de slogan: 'gelijk loon voor gelijk werk'.
Jezus slaagt er wel vaker in om ons te choqueren. Denk maar aan de goede zoon die op zijn verjaardag nog geen bokje krijgt terwijl voor zijn broer - de verloren zoon - het gemeste kalf wordt geslacht. Of de talentenparabel waar de minst bedeelde zijn ene deel wordt afgenomen en gegeven aan de degene die al het vijfdubbele heeft. Telkens weer confronteert Jezus ons met God die anders is: Hij zaait anders, Hij oogst anders en Hij betaalt anders uit. Ons hart is gewoon te klein om dat te vatten.

Hoe handelt die goddelijke Heer van de wijngaard?
Vijf maal trekt Hij er persoonlijk op uit om volk aan te werven. En wie neemt Hij in dienst? Gewoon de mensen die voorhanden zijn. Hij schift niet, sorteert niet, vraagt niet naar diploma’s of goede referenties, nee, Hij neemt de mens zoals die voor Hem staat. En tot in de late namiddag zijn ze welkom in zijn wijngaard. Dat zijn de laatsten, zij die nooit aan hun trekken komen, die altijd achter het net vissen, die de bal misslaan, het deksel op de neus krijgen. ’Niemand heeft ons aangenomen’ zeggen ze.
‘KOM’ zegt de Heer. Met je tekorten, je falen, je onhebbelijkheden...KOM!

En ‘s avonds komt de uitbetaling. Maar waarom moet de rentmeester bij de laatsten beginnen? Hij had toch evengoed de langst werkenden vooraf kunnen nemen? Dan had er geen haan naar gekraaid. Nu zijn de eersten er getuige van dat ook de laatsten- net als zijzelf- dezelfde tienling ontvangen.
Ja, de goddelijke Heer mikt op een volwaardig leven voor iedereen. Daar komt Hij voor uit, daar mag iedereen getuige van zijn.

‘Zij begonnen te morren’ hoorden we.
Morren is een veel voorkomend werkwoord in de Bijbel van Israël. Jezus kent die zwakke plek van zijn volk maar al te goed. In het joodse denken van zijn tijd moet God loon naar werken betalen. Nee, zegt Jezus met deze parabel, God kent geen kleine maat. Elke arbeider verdient het om met zijn gezin minstens voor één dag weer behoorlijk te kunnen leven.

Parabels zijn spiegels waarin ik mezelf mag herkennen. Het beeld dat ik te zien krijg is - helaas- vaak maar weinig vleiend. Maar achter dat spiegelbeeld staat een HEER met een hoofdletter die mij ‘vriend’ blijft noemen.
Nog elke dag is Hij in de weer om arbeiders voor zijn wijngaard te vinden en elke dag betaalt Hij aan allen de volle tienling uit.
Zoekt Hij ook mij op? Hoor ik zijn stem die zegt: ‘Kom ook jij naar mijn wijngaard.’?
De ene dag sta ik er meer voor open dan de andere. De ene dag lukt het werken in zijn wijngaard me beter dan de andere. Meewerken aan het Rijk van God, - zijn Rijk van liefde - vertaalt zich vaak in kleine dingen: werk maken van dat ziekenbezoek dat ik al zolang uitstel, dat kwaad woord dat ik heb ingeslikt, een beetje mildheid tegenover het falen van de ander... De plek waar ik leef is een stukje wijngaard van de Heer. Daar kan ik aan de slag, elke dag en op ieder uur.

Valérie Kabergs

God is anders

(V. Kabergs in Kerk en Leven, Lezingen en commentaar, 16 september 2020)

De voor velen soms moeilijk te begrijpen en verteren parabel wil ervan getuigen dat God niet handelt volgens de menselijke logica, om aldus iets aan te geven van de andersheid van het Rijk der hemelen in vergelijking met het aardse leven. Die andersheid van God blijkt al uit de handelingen van de bijzondere landeigenaar. Die grootgrondbezitter stuurt geen rentmeester naar de markt, maar gaat zelf op zoek naar arbeiders voor zijn oogst en spreekt en stuurt hen persoonlijk aan. Hij maakt bovendien geen onderscheid in zijn keuze, vraagt niet naar bijzondere kwaliteiten, maar neemt iedere dagloner aan. Hij gaat zelfs meerdere keren per dag kijken of er nog iemand werkloos staat. Daaruit spreekt Gods persoonlijke relatie met en verlangen naar redding van allen en zijn voorkeursoptie voor de armen. Dagloners leidden een onzeker bestaan en symboliseren al wat en wie extra bescherming nodig hebben. Ook wanneer de wijngaardenier zijn arbeiders uitbetaalt, maakt hij geen onderscheid en schenkt hij allen evenveel. Gods Rijk der hemelen is immers weggelegd voor iedereen, op welk moment je ook komt tot geloof en meewerkt aan de oogst voor dat Rijk.

Marga Haas

Naar vermogen

(M. Haas, Parelduiken in de Bijbel, 30 november 2023)

Een gelijkenis van het Rijk van God. De druiven moeten geoogst worden. De eigenaar van de wijngaard gaat er in alle vroegte op uit om op de markt dagloners in te huren. Hij spreekt een bedrag af en stuurt de mannen zijn wijngaard in. Drie uur later gaat hij weer, drie uur later nog een keer en nog eens drie uur later weer. En uiteindelijk gaat hij op het elfde uur nog eens terug naar de markt en treft daar nog werkloze lieden aan. Ook hen stuurt hij de wijngaard in om het laatste uur van deze werkdag mee te helpen. Bij de uitbetaling komt het: iedereen krijgt evenveel. Huh!? De laatsten hebben een uurtje gewerkt en de eersten de hele dag onder de brandende zon! Geen wonder dat ze protesteren. Een bizarre manier van doen.

Onbegrijpelijk, ja. Pas als ik tijd neem om het verhaal eens door de ogen van de eigenaar te bezien, begint er bij mij een lichtje te branden. Kijk, die eigenaar gaat ’s ochtends vroeg naar de markt waar mensen zichzelf als dagloner aanbieden. Daar staan ze: laten we zeggen vijftig mannen op een rij, die in te huren zijn voor wat voor klus dan ook. De eigenaar loopt langs de rij. Wie kiest hij uit om voor hem te werken? Even sta ik door mijn eigen vraag met mijn mond vol tanden, maar dan besef ik dat de keus gemakkelijk is. De eigenaar zal de sterkste en gezondste kerels kiezen. Die leveren het meeste werk voor zijn geld. Dus hup, prijs afspreken en ze aan het werk zetten. Maar na een paar uur komt hij erachter dat er meer werk is dan deze sterke kerels kunnen verzetten. Dan gaat hij weer naar de markt. Daar staan nog laten we zeggen dertig mannen. En ook nu is de keus eenvoudig: degenen die er het sterkst uitzien, neemt de eigenaar mee.

En zo gaat het door. De laatste keer dat hij naar de markt gaat om mensen voor hem aan het werk te zetten, staan daar nog laten we zeggen vijf mannen. Het overschot nadat de eigenaar en diverse andere werkgevers eerst de sterkste en gezondste kerels eruit gevist hebben. Scharminkelig, oud, zwak. Geen wonder dat niemand ze wil inhuren. Maar ook zij worden aan het werk gezet en werken een uur in de wijngaard.

Wat ik ineens zie, daar op de markt, de laatste keer dat de eigenaar gaat kijken of er mensen zijn die bereid zijn te werken in zijn wijngaard, is dat iedereen die op de markt staat, ingehuurd wordt. Anders gezegd: iedereen die bereid is, kan een bijdrage leveren. En ieder die in deze wijngaard werkt, werkt naar vermogen. Ben je sterk en krachtig? Mooi, ik heb mensen nodig die de hele dag onder de brandende zon kunnen plukken. Heb je maar weinig energie? Prachtig, ik heb mensen nodig die een uurtje kunnen bijdraaien om het werk te volbrengen. En alles wordt gelijkelijk gewaardeerd.

In het koninkrijk gaat het er niet om hoe indrukwekkend jouw bijdrage is. Hoe groot of duur of bijzonder. De een maakt een megabedrag over aan een goed doel, waardoor er een hele school gebouwd kan worden; de ander schenkt op straat een glimlach aan een onbekende, waardoor de grauwsluier over de dag voor diegene even wordt opgelicht. De eigenaar ziet het allebei als werk in diens wijngaard.

Frans Mistiaen s.j.

Ga ook gij naar mijn wijngaard!

"Zijt gij soms kwaad omdat God goed is?" vraagt Jezus.
Natuurlijk niet!
Maar wij blijven toch met een wrevel zitten,
omdat wij menen dat God hier onrechtvaardig handelt.
De Heer heeft weliswaar het afgesloten contract correct nageleefd.
Maar toch stoot ons hier iets tegen de borst:
wij verwachten namelijk dat hij evenredig beloont.
Wij huldigen terecht het sociaal principe: "gelijk loon voor gelijk werk,
voor verschillend werk, dus verschillend loon."
Is dat geen elementaire sociale rechtvaardigheid? Zeker!
Doet God dat dan niet? Het antwoord is "neen!"
Neen, want God betaalt ons geen loon uit!
Dit fijne verhaal wil ons juist duidelijk maken
dat de relatie tussen de christelijke God en de mens
heel anders is dan de relatie tussen een patroon en een loonarbeider.
In het christendom is God geen baas die loon naar werk geeft,
die rekent en cijfert om te betalen naar verdienste.
Neen! God geeft ons oneindig veel meer!
Dat wil de parabel ons juist doen aanvoelen.

Zie maar hoe de Heer nog verschillende keren naar het marktplein
loopt, zelfs nog een keer een uur vóór zonsondergang.
In onze ogen is dat een beetje dwaas, economisch totaal onverantwoord.
Inderdaad, God kijkt niet op de eerste plaats
naar onze uiterlijke prestaties, die rendabel zouden moeten zijn.
God kijkt op de eerste plaats naar de mens.
Zijn bekommernis gaat ernaar uit
dat ieder van ons werkt in Zijn wijngaard,
dwz. meewerkt aan de uitgroei van Zijn Rijk van Liefde hier op aarde.
Daarom houdt God niet op om op zoek te gaan naar ons.
Hij keert voortdurend terug om ons uit te nodigen
en Hij wordt nooit moe ons te vragen mee te werken aan de liefde,
en dat met de talenten en de mogelijkheden die wij - maar - hebben.
"Ga ook gij naar Mijn wijngaard" zegt de Heer ons steeds opnieuw.
Hij zegt het ons in het frisse begin van de morgen van ons leven,
wanneer we jeugdig enthousiast en edelmoedig zijn,
maar evenzeer op de vermoeide avonden,
waar wij uitgenodigd worden ook dan nog liefdevol te zijn,
tegenover de drukdoende kinderen rond onze tafel,
of tegenover een onverwachte gast voor onze deur,
of tegenover onze dagelijkse huisgenoten.
“Werk mee met de liefde!” vraagt Hij ons steeds opnieuw.
Ja, God doet toch wel heel anders
dan een landeigenaar met zijn knechten of een baas van arbeiders.
Hij heeft eigenlijk geen nood aan economisch rendabele werkkrachten.
Hij zoekt vrienden, die komen meeleven in zijn vriendschap.
Dat is een relatie van een ander niveau.

Tegen de avond komt de uitbetaling
en dan ontstaat voor ons het probleem:
God beloont niét evenredig volgens onze verdiensten.

Misschien krijgen wij wat klaarheid
als wij inzien wat die "denarie" in dit verhaal eigenlijk betekent.
Een “denarie” was in Jezus’ tijd
het loon waarmee een arbeider zijn gezin
in leven kon houden voor één dag.
"God geeft ons één denarie" betekent dus:
"God gunt ons het leven voor de dag."
Hij gunt het ons te werken in Zijn wijngaard.
Hij gunt het ons te leven in Zijn vriendschap
voor de hele dag, elke dag opnieuw.
En Hij gunt Zijn vriendschap, Zijn leven aan allen,
ook aan diegenen die er - niemand weet juist waarom -
vanaf het begin niet bij waren: de laatkomers, de kansarmen.

Het heeft dan ook geen zin
aan de laatsten slechts een deel uit te betalen,
want dan zouden zij niet kunnen leven.
God gunt ook aan de kleineren, de zwakkeren
het echte, goddelijk leven, de liefdeskracht voor de dag.
Méér uitbetalen aan de eersten kan ook niet.
Want in de denarie geeft God Zichzelf reeds volledig,
heel Zijn leven, heel Zijn vriendschap.
Kan een mens nog iets meer verlangen
dan Gods vriendschap te mogen ontvangen,
dan te mogen beminnen als een vrije mens, heel de dag?

De moeilijkheden beginnen natuurlijk
als wij onze aandacht niet meer richten
op de relatie van elke mens persoonlijk met God,
maar eerder de mensen met elkaar onderling gaan vergelijken,
en dan vooral hun uiterlijke prestaties gaan beoordelen.
Maar God, Hij is er niet op uit de mensen tegen elkaar op te zetten
door hen uiterlijk met elkaar te vergelijken als concurrenten.
God is er vooral op uit om ieder van ons heel persoonlijk
met Hem verbonden te houden in Zijn vriendschap.
Door zo iedereen gelijk te stellen en iedereen tot vriend uit te nodigen,
toont Hij, in onze ogen, blijkbaar een voorkeur,
de voorkeur er de kansarmen ook bij te willen.

God is mateloos goed voor iedereen.
Dat is de boodschap voor vandaag.
God werkt niet met een tarief.
Hij schenkt inderdaad geen loon naar werk;
Hij schenkt ons veel meer dan wij ooit kunnen verdienen,
Hij schenkt ons de kans te leven,
te leven in Zijn vriendschap, te leven in de liefde, elke dag opnieuw.

Het is eigenlijk Gods droom dat wij, mensen,
minder en minder concurrenten zouden blijven van elkaar,
maar allemaal dankbare werkers zouden worden in Zijn wijngaard,
ieder volgens zijn mogelijkheden.
Het is Gods droom dat wij dankbaar zouden zijn
omdat anderen ook meewerken, ook al zijn zij zwakker.
Het is Gods droom dat wij, ook al zijn wij sterker,
toch dankbaar zouden blijven omdat wij het geluk hebben
te mogen meewerken met Zijn liefde.

Ik weet niet bij welke groep u zich het meest thuis voelt:
bij de trouwe werkers van het eerste uur
of bij de fortuinlijke laatkomers van het elfde.
Geef toe: soms zijn wij de enen, soms de anderen.
Op sommige domeinen, op sommige plaatsen,
in sommige perioden van ons leven, zijn wij inderdaad bij de eersten,
bij de sterken, bij de edelmoedigen.
Maar op andere domeinen, op ander plaatsen, in andere perioden,
zijn wij wat toch traag en komen wij eigenlijk te laat.
Dikwijls zijn wij blij er nog bij te mogen horen.
En als ik eerlijk ben, dan moet ik bekennen,
dat de tweede soort ervaringen in mijn leven
talrijker zijn dan de eerste.
Ik breng soms zo weinig aan
en toch word ik overstelpt door Gods vriendschap.

Marc Gallant, trappist (Orval)

Werken in de wijngaard

Met deze parabel bevinden wij ons op een dorpsplaats van Palestina in het seizoen van de wijnoogst. Het gaat er luid aan toe: de arbeiders die onder de brandende zon in de wijngaard gewerkt hebben van zeven uur ‘s morgens tot zeven uur ‘s avonds zijn juist maar zoveel uitbetaald geweest als de slenteraars van het laatste uur, die maar één uurtje gewerkt hebben, vanaf zes uur ‘s avonds, als de hitte voorbij was. Dat is nu eens je reinste onrechtvaardigheid.
Een priester, die in de jaren zeventig met een werkliedenbond op retraite was, verklaarde onomwonden: 'die parabel is onaanvaardbaar voor ons die ons inzetten voor de sociale rechtvaardigheid; hij moet worden geschrapt uit het evangelie'. Wat later hoorde ik een zakenman die vond dat Jezus toch maar naïef was, want met zo een systeem zullen ze met zijn allen een uurtje komen werken, en de zaak gaat failliet.
Aan beiden heb ik gevraagd: 'U bent geschandaliseerd?' De een zoals de andere antwoordde: 'uitermate'. 'Wel, zei ik, dan moet die parabel niet worden geschrapt, want het is juist Jezus’ bedoeling daarmee farizeeërs, priesters en Schriftgeleerden te schandaliseren'. Jezus streeft hier een schokeffect na, juist omdat Hij iets wil meegeven dat van groot belang is. Hij herhaalt wat God reeds zei door Jesaja: 'Uw gedachten zijn nu eenmaal niet mijn gedachten, mijn wegen niet uw wegen. Maar zoals de hemel hoog boven de aarde is, zo hoog gaan mijn wegen uw wegen te boven en mijn gedachten uw gedachten' (Jesaja 55, 8-9).
Deze parabel moet in zijn context gelezen worden, verbonden aan de zin die er juist aan voorafgaat: 'een ieder, die huizen of broeders of zusters of vader of moeder of kinderen of akkers heeft prijsgegeven om mijn naam, zal vele malen meer terug ontvangen en het eeuwige leven erven. Maar vele eersten zullen de laatsten zijn, en vele laatsten de eersten (Matteüs 19, 29-30), want het rijk der hemelen is gelijk aan een heer des huizes, die 's morgens vroeg arbeiders voor zijn wijngaard ging huren'. Jezus spreekt mensen aan die hun Bijbel kennen. Wie is ‘de Heer des huizes’ in het rijk van God? God zelf, natuurlijk. En wat is de wijngaard van God? Het godsvolk Israël natuurlijk. De eersten die in de wijngaard van God gezonden worden, zijn de joden. Ze zijn de eersten die er werken, en worden als laatsten betaald. De laatsten die er werken zijn Jezus’ leerlingen. Anders dan de joden, hebben zij alles verlaten om Jezus te volgen, maar ze zijn de laatsten. In de ogen van de heer des huizes hebben ze echter evenveel recht als de joden, en Hij behandelt ze op gelijke wijze.

Jezus brengt hier revolutie in de gangbare mening van zijn tijd. Die mening is ten andere nog niet uitgestorven. Er zijn nog altijd mensen die denken dat je tegenover God je rechten kunt doen gelden op het rijk der hemelen. Als je Gods geboden onderhoudt van A tot Z, van het eerste uur tot het laatste uur, dan heb je recht op de hemel. Als ik dit en dat doe voor God, dan is God mij dit en dat verschuldigd. Dat is God neerhalen tot een schakel van menselijk rechtssysteem. Maar de parabel van vandaag is geen parabel die gaat over sociale rechtvaardigheid. Jezus zegt duidelijk dat Hij iets vertelt over het rijk der hemelen. Jezus wil nog eens goed duidelijk maken dat God niet van onze wereld is en dat wij Hem niet kunnen reduceren tot onze gedachten of tot onze manier van doen.