De eerste dag van de veertigdagentijd

Een dag van bezinning

Aswoensdag valt veertig dagen voor Pasen, de zondagen niet meegerekend. ‘As’ in het woord verwijst naar het ritueel op die dag waarbij de priester een kruisje van as geeft op het voorhoofd van de gelovigen. Dit gebruik doet hen extra bezinnen over de vergankelijkheid van het leven en over wat in het leven echt belangrijk is vanuit de woorden van Jezus.

Kerkgeschiedenis

In de 7e eeuw kwamen de christenen die in het openbaar gezondigd hadden, op Aswoensdag samen in de kerk. Daar bereidden ze zich voor op veertig dagen boete. Die zondaars werden met as bestrooid, wat hen hen tot boetelingen maakte. Met dit 'as' drukten ze hun berouw uit over hun vroegere levenswijze. Vanaf dat moment mochten ze alleen nog achteraan in de kerk komen. Na de lezing uit het evangelie, voor de eigenlijke dienst moesten ze de kerk verlaten.

Tegen het einde van de 11e eeuw namen alle gelovigen deze boeteritus over. Het koor van de kerk werd dan afgesloten met een paars of zwart ‘hongerdoek’, een doek dat alleen dan werd opgehangen en deed denken aan de honger die men toen kende wegens het vasten in die periode.

Gebruiken

Aswoensdag is de eerste vastendag van de veertigdagentijd. Doorgaans wordt het middageten een sobere maaltijd. Heel wat christenen eten dan vis of eieren in plaats van vlees. De tweede dag waarop gevast wordt, is Goede Vrijdag.

Wie op Aswoensdag naar de kerk gaat, krijgt op zijn voorhoofd een kruisje van as. Die as is wat overblijft van de palmtakjes van het vorig jaar die de priester of de koster verbrand hebben. Sommige gelovigen proberen zo’n askruisje de hele dag op hun voorhoofd te laten staan.
In sommige parochies wordt geen kruisje op het voorhoofd getekend, maar moet men zich vooroverbuigen zodat de priester wat as over het hoofd kan strooien.

Symbool: askruisje

Men spreekt van een symbool, wanneer verschillende betekenissen in één beeld vervat zijn.
Bij het verbranden van de palmtakjes van het vorig jaar, legt de priester de nadruk op het kwade in het leven van de gelovige (= zondigheid) dat moet worden verbrand. Dat is de bekering (= anders leven) waartoe christenen telkens worden uitgenodigd.
Tijdens een asviering staat men even stil bij de dood, om nadien voluit aandacht te hebben voor de kansen om een nieuw leven (= vruchtbaarheid) op te bouwen.

As...

Verwijst naar dood ...
Wie papier of hout verbrandt, krijgt as, een levenloos hoopje stof. Als de priester een kruisje met as (= askruisje) geeft, kan hij zeggen: 'Bedenk dat gij van stof zijt en tot het stof der aarde zult wederkeren.' Deze uitspraak confronteert de gelovige met zijn beperktheid en zijn stoffelijkheid …

... en zo naar zondigheid
Omdat in de Bijbel 'dood' ook betekent: 'niet voluit leven’, ‘niet met je hart bij God zijn’, verwijst as naar 'zondigheid'.

Verwijst naar vruchtbaarheid ...
Boeren in derdewereldlanden verbranden stukken bos zodat die grond een betere oogst zou opleveren. Ook in onze streken verbrandde men vroeger de stoppels van het koren op het veld, want as maakt de grond vruchtbaarder.

... en zo naar een vruchtbaar leven.
Een askruisje roept op om een leven te leiden dat vruchten geeft. Daarvoor inspireren christenen zich op het evangelie. Veertig dagen willen ze zich daarover extra bezinnen.

Verwijst naar reiniging ...
As heeft de kracht om schoon te maken, te reinigen. Zo gebruiken jeugdbewegingen as vermengd met water als schuurmiddel om zwartgeblakerde kookpotten schoon te maken. Ook het glas van een kachel wordt gemakkelijk schoon, wanneer men een vochtige spons in het koude as van de vorige verbranding duwt en daarmee over het vuile glas wrijft.

...en zo naar nieuw leven
Zo verwijst het askruisje naar een keerpunt in het leven, naar bekering. Daarom zeggen sommige priesters bij het geven van een askruisje: 'Bekeer u en geloof in de Blijde Boodschap.'

...kruisje

Het kruis is voor christenen het symbool van dood, én van leven, want doorheen de dood is Jezus het eeuwig leven binnengegaan.

Met het as van de palmtakjes van het vorig jaar (gebruik dat in de 14e eeuw ontstaan is), maakt de priester een kruisje op het voorhoofd, waarmee christenen willen zeggen dat ze wensen te leven zoals Jezus dat heeft gedaan.

Vragen van kinderen

Hoezo, as-woensdag? - Karel, 14 jaar
(Samuel, uitgeverij Averbode, 2000, nr 6, p. 2)

Op Aswoensdag, de eerste dag van de vasten, krijgen christenen in de kerk een askruisje op hun voorhoofd. Die as is wat overblijft van het vuur dat de priester of de koster heeft gemaakt van de palmtakjes van het vorige jaar. Zo'n kruisje van as doet christenen er niet alleen aan herinneren dat ze sterfelijk zijn, dat er ooit een einde komt aan hun leven, maar ook dat ze vaak zondig zijn: tekort komen tegenover hun medemens en tegenover God.
Maar hoe dood assen ook kunnen zijn, ze maken de grond erg vruchtbaar. Dat weten de boeren die in derde wereldlanden stukken bos verbranden omdat dat een beter grond oplevert en dus een betere oogst. Zo roept het askruisje op om een leven te leiden dat vruchten geeft. Daarvoor inspireren christenen zich aan het evangelie. Veertig dagen lang willen ze zich hierover extra bezinnen. Jij ook?

Een askruisje, wat is dat eigenlijk? - Elisabeth, 11 jaar
(C.LETERME in Samuel, uitgeverij Averbode, 2004, nr 6, p. 2)

Op de eerste dag van de veertigdagentijd, op Aswoensdag, krijgen christenen een askruisje. De priester maakt het kruisje op hun voorhoofd met as van de palmtakjes van het voorbije jaar. In het begin van de veertigdagentijd herinnert dit gebruik ons eraan dat er in het leven van de mens vele dingen zijn die helemaal niet zo belangrijk zijn. Ze zijn te vergelijken met as, met stof. Ze verwarmen niet en geven geen licht. Je blaast er even over en alles is weg.
Sommige priesters zeggen bij het geven van zo'n askruisje: 'Bekeer u en geloof in de blijde boodschap.' Daarmee bedoelen ze: 'Blijf niet staan bij wat oppervlakkig is en weg te blazen is. Geef al je aandacht aan die dingen die echt belangrijk zijn in het leven, zoals vriendschap en liefde.'
Veertig dagen lang hebben christenen de tijd om hierover na te denken, ter voorbereiding van het grote feest van Pasen.
De avond voor Pasen, op Stille Zaterdag, wordt dan op het plein voor de kerk een vuur aangestoken. Dit vuur is het symbool van de verrezen Christus, de overwinnaar van het leven op de dood, en alles wat dood maakt.

Aswoensdag in de liturgie

Klik hier voor de lezingen uit de Bijbel op Aswoensdag.

Aswoensdag en kunst

L. HOENRAET

De Belgische kunstenaar Luc Hoenraet (1941 - 2023) schiep beelden van een andere werkelijkheid met aardse materialen: modder, stof, asfalt, zand doorheen de verf (materieschilderkunst).
Zijn krassen en strepen werden vaak herkenbare meetkundige figuren: vierkant, driehoek, rechthoek ...
Het kruis als oersymbool was een hoofdthema. Donker gekleurde horizontale en verticale balken tegen lichte achtergrond. Horizontaliteit verwees naar de horizon, de door ons gekende wereld. Verticaliteit suggereerde de verbinding tussen hemel en aarde. Luc Hoenraet wilde ermee het onzegbare achter de zintuiglijke werkelijkheid weergeven.

Het kruis verwees ook naar de ordening in de chaos, naar evenwicht in de mens, het leven, de kosmos. Deze oervorm spreekt van vier windstreken, vier seizoenen, vier maanstanden. Het kruis van Luc Hoenraet verwees ook naar Christus zelf, afwezig, aanwezig in tekenen en gebaren van zijn passie.

Suggestie: Schilderen
(Idee van Ann Marie Van Meerbeek)

Materiaal
Botervlootjes, zand, as
Kleur (plakkaatverf?) om met het zand te mengen (wit en zwart, en een van de volgende kleuren: bruin, blauw of paars)
Behangerslijm om bij het zand en de kleur te doen. (Houtlijm kan ook, maar is duurder)
Oude ruwe penselen
Vierkant karton (liever geen papier)

Verloop
Bekijk het werk van Luc Hoenraet.
- Waarom gebruikt de kunstenaar deze kleuren?
- Wat zou hij daarmee willen zeggen?
- Waarom zou hij as verwerken in zijn schilderijen?

De kinderen maken eerst de verf aan (zand + witte verf + beetje behangerslijm) en schilderen een witte ondergrond waar een structuur in zit.
Daarna voegen ze één van de andere kleuren toe om de achtergrond te maken.
Daarboven schilderen ze een kruis. Hierbij maken ze ook gebruik van as.

De kinderen bekijken nadien de werken die zij gemaakt hebben.

Benader ze vanuit dezelfde vragen als voor het werk van Luc Hoenraet.
- Waarom werden deze kleuren gebruikt?
- Wat zou men ermee willen zeggen?
- Waarom werd er as, / zand verwerkt in dit werk?

TIPS
. Laat de kinderen kiezen tussen: schilderen met penselen of schilderen met hun vingers.
Voorzie in dat laatste geval een emmer in de klas en een handdoek, zodat ze hun handen nadien goed kunnen wassen en afdrogen.

. Laat de kinderen beginnen met een witte achtergrond. Hierdoor kan de achtergrond sneller ingekleurd worden.
Indien er teveel zand bij de verf is: er wat meer verf bijdoen en wat behangerslijm.

. Was de penselen met lauw water.

Suggesties

Kleine kinderen

ONDERZOEKEN

As

Verbrand een uitgedroogd palmtakje van vorig jaar en plet de as ervan in een bordje.
Laat de kinderen zeggen wat dit allemaal bij hen oproept.
Als een bos opbrandt, blijven alleen assen over. Dan is alles een hele tijd dood.

Vraag aan de kinderen wat men thuis doet met de assen uit het haardvuur.
Sommigen gooien het tussen de planten, want dit doet ze beter groeien.

BELEVEN

Een askruisje doet denken ...

Laat de kinderen een kruisje van as op een blad papier maken.
Koppel deze activiteit aan een aandachtspunt voor de volgende dagen.

Grote kinderen

ONDERZOEKEN

Symboliek van as

(C.LETERME in Simon Opsteker, uitgeverij Averbode, 2002, nr 5)

Verbrand een uitgedroogd palmtakje van vorig jaar en plet de as ervan in een bordje.
Laat de kinderen zeggen wat dit allemaal bij hen oproept.
(Hoogst waarschijnlijk roept dit bij de meeste op: dood, vernieling... )
Kunnen ze er nog voorbeelden van geven?

Vraag aan de kinderen wat men thuis doet met de as uit het haardvuur.
Sommigen gooien het tussen de planten, want dit doet ze beter groeien.
As doet niet alleen denken aan dood, maar ook aan leven, aan vruchtbaarheid.

Vertel dan aan de kinderen van een kamp met de jeugdbeweging, waar de zwartgeblakerde kookpotten met as terug proper kunnen geschuurd worden (vgl. Cif) Sommigen maken de raampjes van de kachel schoon met as.
Dus: as kan ook doen denken aan 'reinigen'

Als christenen met Aswoensdag een askruisje krijgen, vind je daarin die drie betekenissen terug:

DOOD	Het askruisje herinnert aan al wat henzelf of anderen kapot maakt (= zonde).
REINIGING	In de veertig dagen voorbereiding op Pasen, willen christenen opnieuw beginnen met een propere lei (= bekeren). Ze willen zich 100% inzetten om als christenen te leven.
LEVEN	Ze willen zo leven dat het leven van henzelf en van anderen beter en gelukkiger wordt ... naar het voorbeeld en de inspiratie van Jezus).

Kruisen, kruisteken ...

Teken vooraf een kruisje op je hand.
- Wat heb ik op mijn hand getekend?
- Waarom zou ik dat gedaan hebben?
(Ik teken een kruisje op mijn hand om iets belangrijks niet te vergeten. Zo draag ik het steeds bij me, in gedachten, als herinnering.)

Kennen jullie voorwerpen die met 'kruis-' benoemd worden?
(Bijvoorbeeld: kruispunt; kruisjessteek; kruisbeeld; kruisspin; kruisbes, kruiskop, kruissnelheid, kruiswoordraadsel, kruisraket, kruisweg, kruisvaarder ...)

- Waar hebben jullie nogal eens een kruis gezien?
(kruis op een overlijdensbericht, op een graf, op een kerkgebouw in de klas)
- Wat roept dit op?
- Wat is de betekenis van een kruis op een overlijdensbericht? ...

Christenen maken ook een kruisteken met hun hand, of ook met hun duim.
- Waar heb je zo'n kruisteken gezien?
- Waarom maken mensen een kruisteken?
Hiermee tonen christenen dat ze willen leven zoals Jezus. Voor sommigen is zo'n kruisteken een kort gebed of het begin van een gebed.

EVEN TESTEN

Wat hoort bijeen?

(C. LETERME in Simon Opsteker, uitgeverij Averbode, 2002, nr 5)

Welke woord (Leven -L-, Dood -D-, Reiniging -R-) hoort bij de volgende zinnen?

Ik wil niet met je spelen	(D)
Ik wil een toffe klas	(R)
Ik help je wel even	(L)
Speel je mee?	(L)
Dat is van mij alleen	(D)
Ik wil dat het hier fijn wordt	(R)
Ik wil je niet meer zien	(D)
Jij bent ook mijn vriend	(L)
Ik wil niemand meer pesten	(R)

Merk op

'Dood'	= alle vormen van egoïsme.
'Reiniging'	= moment van bekering: de aanzet voor een nieuwe handeling ligt in de woorden 'ik wil', tenzij het een aanzet is naar een vorm van egoïsme.
'Leven'	= men betrekt actief de ander in wat men doet.

Als christenen een askruisje krijgen, willen ze duidelijk laten zien dat ze zich willen bekeren, dat ze anders willen leven, dat ze meer willen gelijken op Jezus (daarom wordt ook een KRUISJE van as gegeven - het kruisje verwijst naar Jezus) ...

Overweging

Mia Verbanck

Aswoensdag

(M. Verbanck, Pastorale Eenheid Heilige Damiaan – Hoboken-Berchem-Kiel-Wilrijk)

Vandaag beginnen we
aan een stevige tocht.
Pasen is het einddoel.

Zes weken zijn we
onderweg.
Van halte naar
halte.

Regelmatig staan we stil
om bij te tanken
en ballast weg te gooien.

Val je onderweg in panne,
herstel dan wat
er mis loopt.

Nu en dan klimt de weg
en moet je een tandje bijsteken.
Vasten is een moeilijke tocht!

Onderweg kom je mensen tegen.
Je kruist ze
of ze trekken samen met je op.
Samen eten schept verbondenheid.
Broederlijk Delen kan zo’n deugd doen.

De ingrediënten van
de vastentijd zijn:
verinnerlijking,
versobering,
verzoening
én solidariteit.