A

Angelus

Reeds geruime tijd bestaat de gewoonte dat de paus op zondag samen met de gelovigen het Angelus bidt.

Audiëntie

Naam voor een bezoek bij de paus.
De paus ontvangt op die manier elke week heel wat bezoekers in de audientiezaal 'Paulus VI' in Vaticaanstad.

B

Basiliek

Eretitel die de paus van Rome verleent aan sommige kerken.
In Rome zijn er vier grote basilieken waarvan de sint-Pietersbasiliek en Sint-Jan van Lateranen de bekendste zijn.
Er bestaan ook 'kleine basilieken'.
Kerken krijgen deze titel omdat ze een buitengewone toeloop van bedevaarders kennen. B.v. Scherpenheuvel, Koekelberg.

Bisschop

Een priester die door de paus als opvolger van de apostelen benoemd werd. Hij staat aan het hoofd van een bisdom.
Bisschoppen dragen een paars kleed en een paars kalotje.

Bisschoppensynode

Vergadering waarbij bisschoppen invloed kunnen hebben op het beleid.
Een bisschoppensynode wordt bijeengeroepen door de paus. Hij zegt wat er op de agenda komt en leidt de vergaderingen (tenzij hij zich door iemand laat vervangen).
De beslissingen van een synode worden pas goedgekeurd als de paus ermee akkoord gaat.

C

Camerlengo

De kardinaal-schatbewaarder die alle praktische zaken leidt en regelt rondom overlijden en conclaaf. Zo zorgt hij voor het bijeenroepen van de kardinalen, het voorbereiden van de huisvesting voor de kardinaal-kiezers en het vaststellen van een begintijdstip voor het conclaaf.

Castel Gandolfo

Castel Gandolfo is een kleine stad (9000 inwoners) op 30 kilometer ten zuidoosten van Rome (Italië).
Hier bevindt zich de zomerresidentie van de paus in een gebied van 55 hectare.
Tijdens de 2e wereldoorlog bood de toenmalige paus Pius XII de mensen uit de buurt bescherming tegen de bombardementen, want het gebied van de kerk was beschermd en daarom veilig. Er werd soep bedeeld en er werden tientallen kinderen geboren in de pauselijke appartementen, die allen een naam kregen die verwees naar de paus.

Collegialiteit

Bisschoppen worden als collega’s beschouwd en in hun eigenheid gerespecteerd.

Concilie

Plechtige vergadering van de hele kerk.
Het laatste grote concilie werd gehouden in het Vaticaan van 1962 tot 1965.

Conclaaf

Bijeenkomst van kiesgerechtigde kardinalen (maximum 120 – die nog geen 80 jaar geworden zijn) voor de verkiezing van een nieuwe paus. Feitelijk is 'conclaaf' de naam voor de plaats waarin de bijeenkomst wordt gehouden. Het Latijnse 'cum clave' betekent letterlijk ‘met sleutel’ en duidt op een afgesloten ruimte, want alle communicatie met de buitenwereld is verboden. Men kan dit vertalen met: ‘achter gesloten deuren’ of ‘achter slot en grendel’.
De kardinalen werden voor het eerst in 1216 opgesloten door de inwoners van Perugia, om hen aan te sporen tot een snelle beslissing. Daarmee was het eerste conclaaf in de geschiedenis een feit.
Het conclaaf begint minstens 15 dagen, of maximaal 20 dagen na het overlijden van een paus of het aftreden van een paus.

Consistorie

Naam voor een vergadering van het college van kardinalen met de paus.
Het wqoord 'consistorie' is afgeleid van de naam van de plaats waar vroeger de Oost-Romeinse keizer met zijn raad vergaderde.
Een consistorie denkt na over kerkelijke zaken, spreekt zich uit over heiligverklaringen en maakt de namen bekend van nieuw kardinalen.

Curie

De curie is te vergelijken met de regering van een land. Ze bestaat uit congregaties en pauselijke raden. Die worden geleid door een kardinaal die bijgestaan wordt door een secretaris die bisschop is.

E

Encycliek

Meest officiële pauselijke rondzendbrief over zaken van geloof en zeden. Zo’n brief krijgt de naam van de Latijnse beginwoorden.
Bv. Rerum Novarum ...

H

Habemus papam

Een vaststaande uitdrukking wanneer een een nieuwe paus verkozen is. Deze Latijnse woorden betekenen ‘Wij hebben een paus’. Latijn is de officiële taal in het Vaticaan. Het was ook de taal van de eerste christenen in Rome.

Heilige stoel

Naam voor de Romeinse bisschopszetel van de paus.
Met de term wordt over het algemeen het ambt van de paus bedoeld. Maar men gebruikt hem ook voor de top van de katholieke Kerk. Zo blijft de Heilige Stoel bestaan als er tijdelijk geen paus is (overlijden of aftreden).

Huis van de heilige Marta (Domus Sancta Marta)

Hotel in het Vaticaan waar de kardinalen overnachten tijdens het conclaaf. Het werd met die bedoeling binnen Vaticaanstad gebouwd in 1996, in opdracht van paus Johannes Paulus II. Op de kamers is er geen televisie noch minibar. In het hotel is een kapel, toegewijd aan de heilige Geest, waar men kan bidden.

I

Intronisatie

Officiële aanstelling van een nieuwe paus.

K

Kardinaal

Eretitel voor de belangrijkste bisschoppen na de paus. Kardinalen helpen en adviseren de paus bij het bestuur van de kerk en kiezen na zijn overlijden in het conclaaf een opvolger.
Men noemt ze 'Prinsen van de Kerk’.
Over de hele wereld zijn er ongeveer een 180.
Alleen een kardinaal die nog geen 80 jaar geworden is, mag tot paus gekozen worden.
Kardinalen dragen een rood kleed en een rood kalotje.
Bisschoppen dragen dezelfde kleren, maar dan in paars. Op kleurfoto’s is dat duidelijk te zien.

Kalotje

Dit is een klein mutsje op de kruin. Het bestaat in diverse kleuren: wit voor de paus, rood voor de kardinaal, paars voor de bisschop en zwart voor de priester.

Kruisstaf

De kruisstaf is typisch voor een paus. Die staf onderstreept zijn waardigheid. Het kruis verwijst naar Jezus Christus, de staf naar zijn functie als 'herder'.

N

Novemdiales

Naam voor de periode van negen dagen officiële rouw bij het overlijden van een paus. Elke dag is er een speciale mis voorgedragen door telkens een andere kardinaal. Gedurende die periode bereidt men de verkiezing voor van de volgende Paus. De media verspreiden dan de meest waarschijnlijke kandidaten of favorieten. Die kardinalen worden de Papabile genoemd.

P

Pallium

Elk jaar zegent de paus op 21 januari (feestdag van de heilige Agnes) twee lammeren. Die worden geschoren op Witte Donderdag. Met de wol van die lammeren wordt het pallium geweven, een witte wollen strook stof (5 cm breed), die om de hals wordt gedragen boven het kazuifel. Er zijn twee afhangende stroken, een naar voren en een naar achteren. Op zes verschillende plaatsen zijn vierkante kruisjes geborduurd.

Ieder jaar zegent de paus een aantal pallia. Die worden in een zilveren urn bewaard onder het hoofdaltaar van de Sint-Pietersbasiliek boven het graf van Petrus. Zo maakt een pallium de verbondenheid met Petrus en zijn opvolgers duidelijk.

Alleen de paus mag overal zijn pallium dragen. Een aartsbisschop mag zijn pallium alleen dragen in de eigen kerkprovincie.
Omdat een pallium niet doorgegeven mag worden, wordt die meebegraven met de overledene die het pallium mocht dragen.

Papabile

Naam die gegeven wordt aan de kardinalen waarvan men vermoedt dat ze kans maken om paus te worden.

Paus

De paus, opvolger van Petrus, is bisschop van Rome, hoofd van de Rooms-katholieke Kerk, en sinds 1929 ook staatshoofd van Vaticaanstad.
Het woord paus heeft een Griekse (pappas) en een Latijnse (papa) oorsprong. Het betekent "vader".

Paus-emeritus

Titel voor een paus die afgetreden is.
De eerste paus die deze titel droeg was paus Benedictus XVI.

Pausmobiel

Voertuig waarin de paus goed zichtbaar en beveiligd rondgereden wordt.

Petrus

De naam Petrus (Pierre in het Frans) betekent steen. Deze naam die Jezus aan Simon gaf, is een naam met een betekenis, en met een opdracht. Jezus vond Petrus duidelijk een kei van een man. Hij kreeg de belangrijkste plaats in de groep van de twaalf apostelen, en werd de eerste paus.
Rond 67 stierf hij de marteldood en werd begraven buiten de stadsmuren van Rome. De Sint-Pietersbasiliek werd op zijn graf gebouwd.

Pontifex maximus

Titel voor de paus. Deze Latijnse woorden betekenen: ‘grootste bruggenbouwer’. Hij bouwt een ‘brug’ tussen God en de mensen.

Pontificaat

Periode waarin een paus regeert.

Preconclaaf

Periode die aan het eigenlijke concaaf voorafgaat. Van die periode maken kardinalen gebruik om elkaar beter te leren kennen.

R

Rota

Kerkelijke rechtbank.

S

Sede vacante

De sede vacante (= lege stoel) is de periode tussen de dood van de paus en de keuze van een nieuwe paus. In die periode is de pauselijke zetel onbezet, en voert het College van kardinalen gezamenlijk het bewind over de Kerk.

Sint-Pietersbasiliek

Op 18 april 1506 legde paus Julius II (Giuliano della Rovere) de eerste steen van de sint-Pietersbasiliek. Daarna bouwde men 120 jaar aan deze kerk. In 1626 werd ze officieel in gebruik genomen.

Het hoofdaltaar staat boven de plaats waar de heilige Petrus begraven is. (Onder de crypte onder het hoofdaltaar, zijn er restanten van een Romeinse begraafplaats, waarvan één graf hoogst waarschijnlijk dat van Petrus is.)

Sint-Pietersplein

Groot plein voor de Sint Pieterskerk. Er kunnen wel 50.000 mensen op. Je ziet dit plein op TV wanneer de paus met Kerstmis en Pasen zijn zegen ‘urbi et orbi’ geeft (een zegen voor de stad en de wereld). Het staat dan vol met mensen uit de hele wereld.

Sixtijnse Kapel

Deze kapel it de 15de eeuw werd gebouwd door paus Sixtus IV die er zijn naam aan gaf. De fresco’s op het plafond en het Laatste Oordeel zijn van Michelangelo. Hij er zou er vier jaar aan gewerkt hebben.
In deze kapel wordt sinds 1878 het conclaaf gehouden waarbij de nieuwe paus verkozen wordt.
Deze kapel kun je hier virtueel bezoeken.

Stemrondes

Zolang er geen paus is gekozen, worden er per dag vier stemmingen gehouden: twee in de voormiddag en twee in de namiddag. Als na de eerste stemronde van een halve dag nog geen paus verkozen is, volgt direct daarna een tweede ronde. Ongeveer om de drie dagen wordt er een rustpauze ingelast.

Synode

Een synode is een kerkelijke vergadering, net zoals een concilie dat is, maar dan veel minder groot.

Synode zaal

Deze zaal bevindt zich boven de aula Paulus VI.

T

Tiara (driekroon)

Een tiara bestaat uit drie kronen boven elkaar, die de drie functies van de paus symboliseren: priester, koning en leraar. De laatste paus die een tiara droeg was paus Paulus VI. Tijdens zijn pontificaat verkocht hij zijn tiara ten voordele van de armen (1978). Sindsdien dragen de paus geen tiara meer.
De tiara is nog te zien op het wapenschild van het Vaticaan en van de paus.

Twitter

Omdat het Vaticaan het katholieke geloof meer wil verspreiden via de sociale media, werd op 12 december 2013 bekend gemaakt dat de paus via Twitter in zes talen vragen over het geloof gaat beantwoorden. Hij gebruikte daarvoor de Twitteraccount @Pontifex (= Latijn. Het woord betekent: bruggenbouwer)
Zijn eerste bericht was: Pontifex Benedict XVI Dear friends, I am pleased to get in touch with you through Twitter. Thank you for your generous response. I bless all of you from my heart. (Lieve vrienden, het doet me deugd met jullie via Twitter in contact te treden. Dank jullie wel voor al jullie vriendelijke berichten. Ik zegen jullie uit het diepst van mijn hart.)
In het totaal verstuurde paus Benedictus XVI 39 tweets. Zijn laatste tweet was: 'Dank u voor uw liefde en steun. Moge u altijd de vreugde ervaren die ontstaat door Christus in het middelpunt van uw leven te plaatsen.'
Bij het einde van zijn pontificaat (donderdag 28 februari 2013 om 20.00u) werden alle tweets van het twitteraccount @Pontifex verwijderd en zag men alleen 'Sede Vacante' (= lege zetel), de naam voor de periode tussen twee pontificaten.

P

Papabilis

Kardinaal waarvan gezegd wordt dat hij veel kans maakt om tot paus gekozen te worden.

T

Toga (toog of soutane)

Een lang kleed met vooraan is een hele rij knoopjes. Tot halfweg de XXe eeuw was de toog het dagelijks kledingstuk van de priesters. Nu wordt de toog in Vlaanderen meestal alleen nog door misdienaars gedragen (rood of zwart) en in Rome door de bisschoppen (paars), kardinalen (rood) en de paus(wit) en de paus emeritus (wit).

U

‘Urbi et orbi’

De eerste zegen van een nieuwe paus is een zegen ‘urbi et orbi’, een zegen niet alleen voor de mensen die op het Sint-Pietersplein aanwezig zijn, maar ook voor de stad (urbi) en de hele wereld (orbi). Nadien wordt zo’n bijzondere zegen alleen nog gegeven met Kerstmis en met Pasen.

V

Vaticaanstad

Vaticaanstad is het kleinste land ter wereld, het ligt in de stad Rome. Het is maar een halve vierkante kilometer groot.
Er is een eigen postkantoor, telefoonbedrijf, munt (euro), bank, treinstation, radio- en televisiezender en een eigen krant, L' Osservatore Romano.

Vaticanum

Het Tweede Vaticaans Oecumenisch Concilie, wordt ook Vaticanum II genoemd. Het werd van 1962 tot 1965 gehouden.

Vissersring

Op de pauselijke zegelring is een afbeelding te zien van de heilige Petrus, die vanop zijn boot de visnetten binnenhaalt. Elke paus krijgt zo'n ring bij zijn aanstelling. Het is het symbool voor zijn regeerperiode (pontificaat) en voor zijn macht tot aan zijn overlijden of aftreden.
Na de dood van de paus of na zijn aftreden wordt die ring met een zilveren hamertje vernietigd. Een gebruik dat stamt uit de middeleeuwen. Het vernietigen van het zegel was nodig om misbruik na de dood van de paus te voorkomen, want zo'n ring werd vroeger gebruikt bij het wettigen / bezegelen van documenten.

W

Wereldjongerendagen

De internationale Wereldjongerendagen worden, op initiatief van paus Johannes Paulus II, sinds 1985 elke twee jaar gehouden, telkens in een ander deel van de wereld.

Wit

Kleur van de kledij van de paus: toga, kalotje.

Witte rook

Wanneer een paus gekozen is, stijgt uit de smalle schoorsteen van de Sixtijnse kapel witte rook op.

Z

Zegelring

Zie vissersring.

Zegen

Met een zegen wordt het goede van God afgesmeekt voor de mensen.

Zwitserse wacht / Zwitserse garde

De Zwitserse wacht is het ‘leger’ van Vaticaanstad. Het bestaat uit Zwitsers, die pracktiserend katholiek zijn en op vrijwillige basis voor twee jaar in dienst bij de paus gaan. Zij zijn minstens 1,74 m lang en tussen de 19 en 30 jaar oud. Deze wacht ontstond in 1505 toen de paus Julius II (Giuliano della Rovere) aan 200 Zwitserse hellebaardiers vroeg om de pauselijke staat te dienen.
Het uniform van de wacht is rood en geel (kleuren van de 'Medici') gestreept en zou ontworpen zijn door Michelangelo. Maar het design blijkt van Jules Repond, een gardecommandant van 1910 tot 1921. Voor de gewone taken zijn de gardisten in een blauw uniform. Bij bijzondere gelegenheden dragen ze een helm en een metalen kuras (kort harnas), en een hellebaard (steel met bijl). Ze worden getraind in gevechtstechnieken en leren met moderne wapens om te gaan. Hoewel de wacht er in het historisch uniform folkloristisch uitziet, beantwoordt ze toch aan wat men van een modern soldaat kan verwachten: in hun broekspijpen hebben ze een automatisch wapen.

De Zwitserse wacht
. beschermt de paus in zijn ontvangstruimte en tijdens officiële plechtigheden.
. bewaakt de pauselijke paleizen en de toegangen tot het Vaticaan.
. begeleidt de paus op zijn buitenlandse reizen (nl. een officier en een hogere onderofficier).

Wanneer een paus sterft of aftreedt, houdt de functie van de Zwitserse wacht als beschermer van de paus op. De soldaten trekken zich dan terug in hun kazerne.
Een afgetreden paus wordt dan beschermd door de rijkswacht van het Vaticaan.