Wie zijn ze?

Pancraas / Pancratius (12 mei),
Servaas / Servatius (13 mei),
Bonifaas / Bonifatius (14 mei).

Op sommige plaatsen wordt ook Marmertus (11 mei) bij de ijsheiligen gerekend.

Mamert - Mamertus

Mamert (? - 11 mei 475 of 477) werd in het begin van de vijfde eeuw wellicht geboren te Vienne, een Franse stad gelegen aan de Rhône. Zijn broer Claudianus was een belangrijk filosoof en theoloog.
In 461 werd Mamert bisschop van Vienne.

Toen hij bisschop was, werd hij te Arles uitgenodigd op een bisschoppenconferentie om de overtuiging van een aantal collega's te weerleggen dat Christus alleen maar voor een paar uitverkorenen gestorven zou zijn, en niet voor alle mensen.

De tijd waarin Mamert leefde kende veel rampen: invallen van Hunnen en Goten, aardbevingen, hongersnood, ziekten en grote branden (al of niet aangestoken). Om die rampen af te wenden voerde Mamert de 'kruisdagen' in: drie boetedagen voor Hemelvaart. De gelovigen hielden dan kruisprocessies (wellicht een verwijzing naar het kruis dat vooraan in de processie werd gedragen), waarbij litanieën werden gebeden met aanroepingen als:
'Van bliksem en noodweer: verlos ons, Heer!'
'Van de gesel der aardbeving: verlos ons, Heer!'
'Van pest, hongersnood en oorlog: verlos ons, Heer!'
... enz.
Dit gebruik werd in de 10e of 11e eeuw officieel ingevoerd voor de hele Kerk. Drie dagen na elkaar ging een processie uit, telkens met een andere route, om zoveel mogelijk akkers te kunnen zegenen en zo de hulp van God af te smeken tegen rampen en ander onheil. Waar die processie vandaag nog uitgaat, ligt de klemtoon op het bidden om Gods zegen voor de vruchten van de aarde.

Mamertus wordt gevierd op 11 mei, de dag van zijn overlijden.

Hij is de beschermheilige van de brandweer en van de zogende moeders (zijn naam doet denken aan 'mamma', het Latijnse woord voor moederborst).
Hij wordt aanroepen voor ziekten van de ingewanden. (Hij wordt vaak voorgesteld met een streng darmen in zijn hand.)

Pancraas - Pancratius van Rome

Pancraas (= 'Hij die alles bedwingt') werd geboren in Phrygie (het westen van het huidige Turkije) rond het jaar 290. Kort na zijn geboorte stierf zijn moeder. Toen zijn vader het jaar daarop stierf, werd hij door zijn oom Dionysius geadopteerd. Rond het jaar 303 reisden ze naar Rome. Onder de indruk van het christelijk geloof, lieten ze zich dopen.
Onder de regering van keizer Diocletianus kende de christenvervolging haar hoogtepunt. De keizer gaf christenen de schuld van de economische crisis, omdat ze weigerden te offeren aan de Romeinse goden. Geloven in Christus stond gelijk aan doodvonnis.
Maar Pancraas trok zich daar niets van aan. Met het vermogen dat hij van zijn ouders had geërfd, probeerde hij zoveel mogelijk christenen te helpen, vooral zij die gevangen waren.
Hij werd verraden en voor de autoriteiten van Rome gebracht. Die beloofden hem alle heerlijkheden van het leven als hij zijn geloof in Christus zou afzweren en zou offeren aan de Romeinse goden. Maar Pancraas, die intussen 14 jaar was, liet zich niet van zijn geloof afbrengen. Op 12 mei 304 gaf keizer Diocletianus bevel hem in het openbaar te onthoofden. Hij werd begraven in catacomben naast de Via Aurelia.
Rond het jaar 500 liet paus Symmachus (498 - 514) boven zijn graf de basiliek San Pancrazio fuori le mura (‘buiten de muren’) bouwen.

Pancratius wordt gevierd op 12 mei, de dag van zijn onthoofding.

Hij is de beschermheilige van kinderen en adolescenten.
Hij wordt aanroepen voor krampen (de verbastering van zijn naam 'Crampace' doet denken aan kramp).

Servaas - Servatius van Maastricht

Servaas, Servatius (= 'de geredde') van Maastricht, was de tiende bisschop van Tongeren (rond 340) en de eerste bisschop van Maastricht.
Een legende zegt dat hij in de 4e eeuw geboren in Armenië uit joodse ouders, die familie waren van Anna, de moeder van Maria.

Servaas was een groot tegenstander van het Arianisme, een ketterij die Jezus als zoon van God in twijfel trok. Zie zijn houding tijdens de synode van Rimini (359)
Later verplaatste hij die bisschopszetel van Tongeren naar Maastricht, om zichzelf en de kunstschatten beter te kunnen beschermen tegen de barbaren.
Op 13 mei 384 stierf hij te Maastricht.
Hij werd begraven in de crypte van de Sint-Servaasbasiliek van Maastricht.

Hij wordt gevierd op 13 mei, de dag waarop hij overleden is.

Hij wordt aanroepen voor voetkwalen en verlammingen en voor bescherming tegen ratten en muizen.

Bonifaas - Bonifatius van Tarsus

Over Bonifaas (= 'de weldoener) is weinig bekend. Hij werd geboren in Rome in de derde eeuw. Hij zou samen geleefd hebben met de rijke Romeinse vrouw Aglae.
Nadat zij zich tot het christendom bekeerde, vroeg zij aan Bonifaas om naar Tarsus (Turkije) te gaan om er relikwieën van martelaren te zoeken en terug naar Rome te brengen. Tijdens die reis bekeerde Bonifaas zich tot het christendom.
In Tarsis zag hij hoe christenen vervolgd werden, gefolterd en gedood in opdracht van keizer Diocletianus. Toen Bonifaas openlijk zei dat hij ook christen was, werd hij door de soldaten van de keizer gevangen genomen en gefolterd. Hij stierf op 14 mei 306 de marteldood nadat hij in gloeiend pek werd gegooid. Na zijn dood ging Aglae in het klooster en liet voor hem een kapel bouwen op de Aventijnse heuvel aan de Via Latina.

Hij werd tot 1969 officieel gevierd op 14 mei. Na het Tweede Vaticaans Concilie werd hij op de officiële heiligenkalender geschrapt.

'Koude' heiligen?

Het 'ijs' in de naam van de ijsheiligen heeft niets te maken met wie zij waren, maar met de periode in mei waarop hun feestdag valt. Dat zijn de laatste dagen in de lente dat er gevaar is voor koud voorjaarsweer. Daarbij komt de wind vanuit het noorden met mogelijk nog ijskoude nachten (met vriestemperaturen).
Deze late nachtvorst kan veel schade aanrichten aan het fruit. Eens die periode voorbij, kan de lente voluit haar gang gaan. Het is wel een misverstand te denken dat er tijdens deze dagen meer kans op nachtvorst is.
IJsheiligen is één van de oudste begrippen uit de volksweerkunde. De eerste berichten hierover dateren van rond het jaar 1000.

Enkele weerspreuken

Zijn de ijsheiligen in het land,
vroege bloesem houdt dan kort stand.

Al is Mamertus oud en grijs,
hij houdt van vriezen nog en ijs.

Les saints Servais, Pancras, Mamert:
font à eux trois un petit hiver. (Franse weerspreuk)
Vrij vertaald: De heiligen Servaas, Pancraas en Mamert
doen met zijn drietjes de winter nog eens dunnetjes over.

Pancraas, Servaas en Bonifaas,
zij geven vorst en ijs, helaas.

Ook Sint-Pancraas geeft ijs helaas.
Maar geen rijmke na Sint-Servaas,
geen vlokje na Sint-Bonifaas.

Meike, meike, 'k zal je pakken, zei de duivel
en hij verleide Pancraas tot vriezen, helaas.

Voor nachtvorst bent u niet beschermd
tot Servaas zich over u ontfermt.

Al wil het in mei nog wel eens vriezen,
met Servaas neemt de vorst de biezen.

Wie zijn schaap scheert voor Sint-Servaas
houdt meer van wol dan van het schaap.

Voor Servaas geen zomer,
na Servaas geen vorst.

Tot Bonifaas, die strenge baas,
wees voor vrucht op vorst beducht.

Van nachtvorst ben je nimmer vrij,
is Bonifaas nog niet voorbij.

Bonifaas, vriezebaas.