Carnaval

Na de kerstperiode die boordevol steekt van gewoonten en gebruiken die teruggaan tot voor onze tijdrekening en doortrokken is van de symboliek die het christendom eraan toegevoegde, begint met carnaval de veertigdagentijd.
Het intieme van de kerst- en nieuwjaarsfeesten is nu ver zoek en ook de betekenis van de gebruiken die in de folklore verder leven.

Wanneer?

. Zondag, maandag en dinsdag voor Aswoendag, dus: 47-48 dagen voor Pasen.
. De gehele vastenperiode behalve de Goede Week.

Oorsprong

Carnaval is van oorsprong een feest dat dicht stond bij de natuur. Omdat de winter bijna voorbij was en de lente zich begon af te tekenen, werden maskers opgezet om de boze geesten van de winter af te schrikken en te verjagen, zodat het zonlicht, dat gedurende de winter verdwenen was, terug te voorschijn kon komen en mens en natuur opnieuw tot leven konden komen. De maskers, die in oorsprong dierenmaskers waren, verschaften de mens symbolisch en tijdelijk de goddelijke kracht van de heilige dieren.
Met het ritmisch dansen wilde mens de natuur weer tot leven wekken na de winter waarin de natuur was afgestorven.

Tijdens de middeleeuwen kenden de steden uitbundige carnavalsvieringen waaraan alle standen deelnamen. Op het platteland werd vastenavond niet zo uitbundig gevierd: men hield het bij het eten van pannenkoeken en wafels.

Het woord

De oorspronkelijke betekenis van het woord carnaval is niet bekend.
. Sommigen zeggen dat carnaval komt van 'carrus navalis' (= scheepskar), het watervoertuig waarmee, volgens het voorchristelijk volksgeloof, de vruchtbaarheidsgoden hun intocht deden en zo de duisternis verjoegen. Misschien ligt hier de oorsprong van de scheepsvorm die heel wat carnavalswagens hebben.

. Anderen zien een verband met het Latijnse 'carne vale' = ‘vaarwel aan het vlees’. Dit woord, dat reeds in de 10e-11e eeuw gebruikt wordt, ontleent zijn betekenis aan het feit dat de christenen heel wat niet mochten eten tijdens de periode voor Pasen: vlees, vis, eieren... (= vasten)
Vooraleer veertig dagen te vasten, leefde men zich uit als troost voor alle genoegens die men zich daarna zou moeten ontzeggen al voorbereiding op Pasen. Vroeger werd carnaval alleen gevierd gedurende de drie dagen voor Aswoensdag (de vette dagen) en met halfvasten.

Betekenis

Vroeger was carnaval (ook wel vastenavond / vastelavond genoemd = de vooravond van de vasten) voor veel mensen: een laatste keer lekker en uitgebreid eten, vooraleer veertig dagen sober te leven als voorbereiding op Pasen.

Carnaval is het feest waarbij de menselijke maatstaven op hun kop gezet worden. Het is: met jezelf en met de anderen kunnen lachen en niet in treurnis en zorgen vergaan.

Noch de oorspronkelijke betekenis (verjagen van de winter, verwelkomen van de lente), noch de betekenis die het christendom eraan gaf (enkele ‘vette’ dagen, vooraleer men veertig dagen zal vasten), zijn terug te vinden in de huidige festiviteiten van carnaval. De datum en de manier waarop gevierd wordt, zijn van ondergeschikt belang. Belangrijk is: het aantrekken van een grote massa mensen voor de stoet, waarbij commerciële bedoelingen een grote rol spelen. Als men vandaag over carnaval spreekt, dan denkt men vooral aan optochten en verkleedpartijen.

Gebruiken

. Optochten
. Verkleedpartijen. Even de wereld op zijn kop zetten.
. Maskers opzetten
. Wafels of pannenkoeken eten. Nog eens uitgebreid eten om nadien goed te kunnen vasten.
. Het gooien van confetti en papieren snippers. Dit herinnert aan het gebruik om graan en rijstkorrels te strooien en zo de vruchtbaarheid van de aarde en van de mensen te bekomen.

Paralellen

Poerim (jodendom) 

Poerim (Lotenfeest) is een soort carnavalfeest dat herinnert aan Ester, de koningin die de joden in Babylonië redde van de dood.
Het feest wordt gevierd op de 23e dag van Adar, de zesde maand van de joodse kalender.

Oorsprong

De gebruiken van Poerim verwijzen naar de tijd waarin Haman de eerste minister was van koning Ahasveros. Hij besloot alle joden uit te roeien. Door loting (= poerim) bepaalde hij dat dit op 13 Adar moest gebeuren. Maar koningin Ester die van dit plan hoorde, lichtte de koning in. Die was kwaad en gaf de joden de toestemming om zich te verdedigen. Toen ze Haman overwonnen hadden, werd hij opgehangen aan zijn oren.

Gebruiken

In de synagoge wordt het verhaal van Ester en Haman voorgelezen. Telkens als de kinderen de naam Haman horen, gillen, fluiten ze en maken ze een hels lawaai met ratels en greggers.

Daarna trekken ze, verkleed als Ester, Ahasveros of Haman, de straat op. Tegenwoordig verkleden ze zich ook in andere figuren.
Verkleed brengen ze geschenken aan vrienden en trekken ze veel aandacht met hun kleren, trekbommen, greggers, knallers en ratels. Ze geven ook geld en geschenken aan de armen.
Thuis worden lotkes (een soort gebakken aardappelen) gegeten, vis, fruit, fruittaarten en allerlei zoetigheid. De bakkers bakken dan Hamantasch, koekjes die de vorm hebben van een driehoek. Ze stellen de oren van Haman voor en zijn gevuld met chocolade of confituur. Ze bakken ook Poerim Challah, een groot gevlochten brood met spikkeltjes suikerglazuur of maanzaad.

Suggesties

DOEN

Gregger

Daarvoor heb je nodig: een A4- blad, verf, verschillend gekleurde lintjes, kralen (eventueel rijstkorrels) en kleefband.

. Beschilder het A4-blad met leuke kleuren of figuurtjes
. Rol het blad op. Plak een kant van de rol af met een stuk papier en kleefband.
. Vul de rol met kralen of knopen. Plak nu ook de bovenkant dicht met kleefband en papier.
. Bevestig de gekleurde lintjes aan beide uiteinden.
. Je gregger is klaar om mee te rammelen.

Hamansoren

Nodig voor het deeg:
2 eieren, 125 g suiker, 1 dl olie, 1 zakje vanillesuiker, 300 g tarwebloem, 2 theelepels bakpoeder, 2 theelepels geraspte citroenschil

Nodig voor de vulling:
100 g maanzaad, 25 g boter, 2 eetlepels pruimenjam, 2 theelepels geraspte citroenschil, 50 g fijngehakte walnoten, 50 g fijngehakte rozijnen

Meng alle ingrediënten voor het deeg door elkaar tot je een stevige bal bekomt.
Zet het deeg minstens een uur in de koelkast.
Bestuif het werkoppervlak met bloem. Rol daarop het deeg tot een dikte van ongeveer 0,5 cm. Steek er rondjes uit van ongeveer 7 cm doorsnee.
Maak de vulling door het maanzaad fijn te malen en met de overige ingrediënten te mengen.
Leg in het midden van elk deegrondje een theelepel vulling, trek de zijkant op drie plaatsen omhoog zodat je een driehoekig koekje krijgt en de vulling bedekt is - knijp goed dicht.
Leg de koekjes op een ingevette bakplaat en bak ze ca. 20-25 min in een oven van 175 C.
Laat ze uit de oven eerst 15 min. op de bakplaat afkoelen en daarna verder op een rooster.

Holi (hindoeïsme)

Holi is een lentefeest dat sporen draagt van een oud vruchtbaarheidsfeest. Dit feest wordt gevierd op de eerste volle maan van de maand maart. Hindoes vieren dan dat de donkere dagen voorbij zijn, dat er opnieuw kleur in het leven komt en dat het licht terugkeert (zie: verfpoeder, vuren)

Gebruiken

. Men besproeit elkaar met gekleurd water, en bekogelt elkaar met gulal, een gekleurd poeder.
Vroeger maakte men dit poeder van plantaardige kleurstoffen. Nu wordt het poeder met chemische stoffen gemengd om paars, blauw, zilver en goud te verkrijgen.

. ‘s Avonds ontsteekt men grote vuren en is er vuurwerk. De vuren symboliseren het kwaad dat verbrand wordt.

. Er worden Laddu gegeten, snoepjes gemaakt van erwtenmeel en suikerstroop.

Suggestie

DOEN

Laddu

Eenvoudige versie
Voor 20 balletjes heb je nodig: 200g gecondenseerde melk (een half blikje) en 140g geraspte kokos plus wat extra voor het rollen.

Giet de melk in een kom en voeg een deel van de kokos toe. Roer alles goed door en blijf kokos toevoegen tot je het geheel korrelig wordt en je het nauwelijks meer kunt roeren.
Pak wat van dit mengsel, vorm er met je handen een bolletje van en rol het door de kokos. Je kunt de balletjes op een schaaltje leggen of in een cupcake-vormpje.
Bewaar ze in de koelkast en eet ze binnen een paar dagen op.

TIP
Smelt wat melkchocola (ongeveer 60g voor 10 bolletjes) au-bain-marie. Pak een bolletje van het melk-kokos mengsel. Rol het niet door de kokos, maar leg het voorzichtig in de gesmolten chocolade. Gebruik twee lepels om het bolletje goed door de chocolade te rollen en leg het daarna in een cupcake-vormpje of op bakpapier. Laat de chocolade weer hard worden.

Lactose- en glutenvrije versie (wel met noten en kokos!)
Voor 24 ballen heb je nodig: 174 g plantaardige olie, 200 g gezeefde kikkererwtenmeel, 2 eetlepels geraspte en gedroogde kokos, 2 eetlepels gehakte walnoten, wat gemalen nootmuskaat, 115 g kristalsuiker, geschaafde noten om te garneren.

Verhit de olie in een pan met zware bodem op laag vuur. Voeg het kikkererwtenmeel, geraspte kokos, walnoten en nootmuskaat eraan toe en roerbak ongeveer 5 minuten. Doe er dan de suiker bij en roerbak nog eens 10-15 minuten, tot het mengsel dik en donkerbruin is. Schep het mengsel, als het voldoende is afgekoeld, op een schone, vlakke ondergrond en vorm er 24 gelijke ballen van. Garneer met geschaafde noten en serveer op kamertemperatuur.

Carnaval en kunst

P. BRUEGEL de Oude

Het gevecht tussen Carnaval en Vasten (1559)

Pieter Bruegel ziet deze 'strijd' als een steekspel tussen de dikke 'Carnaval' en de magere 'Vasten'.
Er zijn nog meer vormen van 'strijd' of 'spanningen' te zien:

Smullen	Vasten
Rijkelijk eten (speenvarken)	Sober eten (visjes)
Winter (bomen zonder blad)	Zomer (bomen met blad)
Mensen met een handicap die aan hun lot overgelaten worden	Mensen met een handicap die opgevangen worden
Herberg	Kerk

Merk op dat niet iedereen betrokken is bij het 'steekspel'. Min of meer centraal keert een koppel ostentatief de rug naar de gebeurtenis.
Verderop zijn mensen en kinderen in hun gewone doen.