6 januari

Joelfeest

Toen de mensen in onze streken nog geen christenen waren, vierden ze twaalf dagen lang, tussen 25 december en 6 januari, het Joelfeest. Dat was het grote feest van Wodan, hun belangrijkste god. Deze god, aan wie de woensdag (Wodansdag) toegewijd was, zorgde onder meer voor de vruchtbaarheid van hun akkers.
Tijdens het Joelfeest werd niet gewerkt, omdat de natuur dan ook niets deed. Zo hoopte men dat Wodan meer voor de vruchtbaarheid van velden en kuddes zou zorgen. Tijdens die twee weken werd uitbundig gevierd: men at veel en lekker en men maakte veel lawaai om de boze geesten te verjagen. De laatste dag van het Joelfeest viel op 6 januari.

Driekoningen

Toen onze verre voorouders christen waren geworden, vierden ze nog steeds in die periode: op 25 december de geboorte van Jezus Christus en op 6 januari Driekoningen.
Die twee feesten vonden hun inspiratie in de Bijbel:
. In het evangelie volgens Johannes wordt Jezus aangekondigd als het licht in de wereld. Geen geschikter moment om dat te vieren dan het moment waarop de zon, ons letterlijke licht, 'geboren' wordt: de dag waarop de dagen beginnen langer dag te worden.
. In het evangelie volgens Matteüs wordt verteld dat Wijzen uit het Oosten Jezus kwamen bezoeken. De aanleiding hiervoor was een ster, die voor hen het teken was dat een nieuwe koning was geboren. Ze gingen op zoek naar die koning en namen drie geschenken mee: goud, wierook en mirre. (Lees meer)

Epifanie / Openbaring van de Heer

Samen met 'Kerstmis' is 'Driekoningen' een hoogtepunt in de kersttijd. Dit feest noemt de Kerk de 'Openbaring des Heren' of Epifanie (= openbaring - zichtbaar-wording van God). Op die dag, de tweede zondag na Kerstmis, vieren christenen dat God zich in Jezus kenbaar maakt aan de gehele wereld, vertegenwoordigd door de wijzen.

'Epifanie' was een bekend woord bij de Romeinen uit de eerste eeuw na Christus. Het werd gebruikt wanneer de keizer van Rome zich in alle luister liet zien aan het volk. De eerste christenen gebruikten dit woord om te spreken over de menswording van Jezus, in wie God zich aan alle mensen laat zien.

Men zou kunnen zeggen dat ‘Epifanie’ het feest van Kerstmis is in een ruimer perspectief, net zoals Pinksteren dat is voor Pasen. Wat zich aanvankelijk in de stilte bekend maakt, is uiteindelijk bestemd voor alle mensen.

Gebruiken rond 6 januari

De draaiende ster

Vroeger verkleedden arme mensen zich rond 6 januari als koningen en belden aan de huizen om te zingen. Meestal droegen ze een draaiende ster.
Die ster vond haar oorsprong in het verhaal van Matteüs.
Het draaien ervan herinnerde aan de mythologie van de Germanen. Dit draaien moest met de zon mee gebeuren. Wellicht vond dit zijn oorsprong in het geloof dat de zon rond de winterzonnewende gedurende twaalf nachten stilstond. In die periode mocht de mens niets laten draaien want men mocht niet tegen die heilige ordening ingaan. Daarna begon het zonnerad weer te wentelen en getuigden de mensen van hun ingeschakeld zijn in het kosmisch gebeuren door met een draaiend rad rond te gaan.
In ruil voor hun gezang kregen ze eten, drinken of geld, een welkome aanvulling in hun pover budget.
Nu nog stappen rond 6 januari 'koningen' in dorpen en steden. Kinderen, jongeren en soms volwassenen gaan van deur tot deur, soms met een draaiende ster. Ze zingen een driekoningenlied in ruil voor snoep of geld. Als ze terug thuis zijn, delen ze hun opbrengst.

Sterzingen

Niet alle 'driekoningen' zingen voor zichzelf. Er zijn ook 'sterzangers': kinderen die driekoningenliederen zingen en het verzamelde geld geven aan de kinderprojecten van Missio onder het motto ‘Kinderen helpen kinderen’. Zo zingen ze in meer dan 140 landen voor de toekomst van leeftijdsgenoten die het minder goed hebben en tonen zo hun solidariteit met kinderen over de hele wereld.

De driekoningentaart

Hier en daar bestaat nog het gebruik om een taart te bakken met een boon erin. De betekenis van de boon in het gebak gaat terug tot bij de Germanen. Voor hen waren bonen het symbool van vruchtbaarheid en kiemkracht. Gedurende het Joelfeest (van 25 december tot 6 januari) mocht men ze niet eten.
De taart met de boon wordt onder de aanwezigen verdeeld. Wie het stuk heeft met de boon erin, wordt ‘koning’ voor de rest van de dag. Meestal moet men dan geen karweitjes meer opknappen.
Klik hier voor een aantal recepten.

Suggesties

Kleine kinderen

DOEN

De ster

. Inkleuren, kleven met gele snippers ...
. Ster uitknippen uit goudgeel karton. Op die ster wordt een theelichtje gekleefd.

De kroon

Maak een soort verjaardagskroon, die met een ster versierd wordt.

Grote kinderen

OP STAP

Alternatieve koningen

In Vlaanderen kent men het gebruik van rondtrekkende zangers
die nieuwjaarswensen aanbieden en intussen geld of snoepgoed verzamelen.
Ga met de kinderen omgekeerd te werk: laat ze van deur tot deur een vredesboodschap geven aan de mensen, die ze zelf hebben opgesteld.

VERTELLEN

Driekoningen

(C. LETERME, 99 verhalen met een knipoog, Uitgeverij Averbode 2014, p. 12.)

Elk jaar zongen de drie mannen 'driekoningen'.
Maar dit jaar zongen ze met twee,
want één van hen was ziek.
- De zwarte koning is dit jaar verhinderd,
zeiden ze, telkens er een deur werd opengedaan.

Ze zongen ruim 36 euro bijeen.
- Dat is dan 18 euro per man!
Want ze waren met twee.
- Zouden we onze vriend ook niet wat geven?
- Ben je gek? Hij heeft er niets voor gedaan.
Uiteindelijk besloten ze
om hem toch maar zijn deel te geven.

Toen ze in het huis van hun vriend kwamen,
zat zijn vrouw aan tafel.
- Het is niet zo best met hem, zei ze,
ik moet nieuwe medicijnen kopen
en ik heb geen geld meer.

Wat later stommelden beide vrienden de trap op,
naar de kamer van hun zieke vriend.
- We komen zeggen dat we goed verdiend hebben.
Hier is jouw deel.
En tegelijk legden ze
al het geld dat ze bijeen gezongen hadden
op het bed van hun zieke vriend.

Overweging bij het verhaal
Rond 6 januari gaan nog steeds kinderen, jongeren en soms volwassenen als 'koningen' van deur tot deur. Ze zingen een driekoningenlied in ruil voor wat snoep of wat geld. Wat nu folklore is, was vroeger een welkome aanvulling in het budget van arme mensen. Het verhaal hierbij doet daar aan denken. Het verhaal kantelt als de twee mannen te horen krijgen dat de vrouw van hun vriend geen geld heeft voor geneesmiddelen. In stilte worstelen ze ermee: zij hebben toch gezongen, dus is het geld voor hen twee. Maar vriendschap haalt de bovenhand, zodat ze niet alleen een derde deel aan hun vriend geven, maar alles wat ze bijeen gezongen hebben. 'Hier is jouw deel' zeggen ze, want hun vriend mag zich niet aan hen verplicht voelen.

De schat van de drie koningen

(C. LETERME, Parels van verhalen, uitgeverij Averbode 2019, p. 177)

Tijdens de namiddag van Driekoningen begon het zacht te sneeuwen.
Arthur, Jasper en Thomas trokken als koningen het dorp in.
Van deur tot deur zongen ze het driekoningenlied
en namen met plezier het snoep aan dat de mensen hen gaven.
De euro’s verdwenen in de pot waarop Jasper 'GOUD' had geschilderd.
Het werd kouder. 'Ik voel mijn handen en voeten niet meer', zei Thomas.
‘Ik wil naar huis. We hebben genoeg,’ zei Arthur.
'Ik wil toch nog naar het huis van Koen gaan,' zei Jasper.
'Oké,' zei Thomas, 'maar dat huis is dan echt het laatste!'

Ze klopten aan. 'Wel,' zei Koen, 'de drie koningen!
Kom jullie hier wat drogen, ik zorg intussen voor warme chocomelk.
Vroeger zong ik 'driekoningen’ voor de arme mensen uit de buurt.
Zingen jullie ook voor een goed doel?'
'Een goed doel?’ vroeg Jasper. Hij werd rood tot achter zijn oren.
'Wij hebben een voetbalclub opgericht', zei Thomas,
'Maar we hebben geen reservebal. En nu dachten wij... eh... '
'Mooi, mooi,' lachte Koen, ‘op tijd sporten, dat houdt je gezond.
Daar wil ik aan meehelpen. Hier heb ik iets. Maar eerst zingen...‘

De volgende dag telden de koningen het geld: dertig euro!
'Daar kunnen we een goede bal mee kopen', riep Thomas.
Arthur zei niets. De euro’s in de pot leken hem niet te interesseren.
'Hé Tuurke!' riep Thomas. 'Nog niet goed wakker?'
Maar Arthur zei: 'Gisteren was er op de radio iets over
een project voor kinderen van vluchtelingen.
Die konden gerust nog meer steun gebruiken.’
'Nu ja,' zei Thomas, 'die reservebal hebben we niet écht nodig...'
'Dat dacht ik ook al', zei Arthur.

Een uur later schreef de pa van Arthur dertig euro over
op de rekening van het goede doel dat ze wilden steunen.

Bij het verhaal
(C. LETERME in Kerk en leven, Federatie Rotselaar, 4 januari 2017, p. 1)

Rond Driekoningen worden heel wat straten in de stad onveilig
door de vele kinderen die ‘driekoningen’ zingen van deur tot deur.
Ze hopen dan op extra snoep of zakgeld.
Bijna niemand staat er nog bij stil
dat die ‘driekoningen’ vroeger arme mensen waren,
die wat ze bijeen zongen echt wel nodig hadden.

Maar laten we even dieper ingaan op het verhaal hierbij.
Het maakt duidelijk dat er dingen nog belangrijker zijn dan spullen voor zichzelf.
Die voetbal mag er best zijn,
maar kinderen van vluchtelingen een paar fijne dagen bezorgen ook.

Ook het optreden van Koen is schitterend:
hij kan zich helemaal vinden in wat de kinderen belangrijk vinden,
maar laat de kinderen tegelijk kennismaken met een andere benaderingswijze:
er zijn noden die ingrijpender zijn!

De concrete mogelijkheid om iets voor een ander te kunnen doen is er.
De inzamelactie van de ‘warmste week’
biedt een mogelijkheid om een ‘goed doel’ concreet in te vullen
of een ander project dat in de parochie naar voren geschoven wordt.

Het belang van het netwerk van volwassenen
dat de kinderen ondersteunt en stimuleert en ideeën geeft:
de juf die voor de turnzaal zorgt;
het ongebreideld enthousiasme van Koen;
de ploeg achter de ‘warmste Week’.

De kinderen die rond Driekoningen voor Missio zingen
passen op hun manier dit verhaal toe.
Ze maken de mensen duidelijk
dat het geld dat ze dit jaar bijeen zingen niet voor zichzelf is,
maar voor kinderprojecten over de hele wereld.

DOEN

Driekoningentaart

(Bron: Simon, januari 2001)

Ingrediënten
Bladerdeeg (twee lagen); 1 eidooier; wat melk
Voor de vulling:
150g gemalen amandelen; 100 g kristalsuiker; 50 g boter; een boon (of een dadelpit)

Werkwijze
Leg één laag bladerdeeg in de taartvorm.
Doe de gemalen amandelen, kristalsuiker en boter in een kom. Meng en kneed heel goed.
Leg het mengsel in het midden van het bladerdeeg. Stop de gedroogde boon erin.
Neem het deeg dat over de rand hangt weg.
Plak de tweede laag bladerdeeg op de eerste met water.
Meng daarna de eierdooier met wat melk. Bestrijk hiermee de taart.
Bak de taart gedurende 35 minuten in een voorverwarmde oven (200°C)

TIP
Klik hier voor nog meer recepten.

Het spel rond de driekoningenboon
Dit spel waarbij het kind dat de boon in zijn / haar stuk taart heeft, zou teruggaan op een gebruik bij de oud-Romeinen. De koning die ze zo kozen herinnerde eraan dat alle mensen in het begin aan elkaar gelijk waren.

Een kroon / ster met pasta

(naar: E. GEETS en J. WOUTERS, Muzisch met Jezus, speels en creatief de jaarkring rond, uitgeverij Averbode 2007, p. 21)

Materiaal
. Stroken soepel karton, nietjesmachine (kroon)
. Stevig karton, bezemstelen, spijkers, hamers (ster)
. allerlei soorten droge pasta
. een spuitbus met goudverf
. sneldrogende lijm
. scharen, potloden

Verloop
Teken op een strook karton het patroon van een kroon; op het stevig karton een ster. Knip zorgvuldig uit.
Leg met de pasta een leuk patroon op de kroon of op de ster. Schik tot je tevreden bent. Kleef dan de stukjes pasta goed vast. Laat de lijm drogen.
Meet de kroon af op de maat van het kind, niet vast en bespuit de kroon aan de binnen- en de buitenkant met goudverf.
Spijker de ster op het uiteinde van de bezemsteel. Bespuit de voor- en achterkant van de ster.

Overweging

Patrick van der Vorst

Onze geschenken

(P. van der Vorst in 'Christian Art.Today’)

"Dit is een dag waarop ook wij onze gaven aan het Christuskind kunnen brengen: de gave van muziek, de gave van schrijven, de gave om goed te sporten, de gave van een gezinsleven, enz. … Alle dingen die we leuk vinden, kunnen we voor Christus brengen, in het besef dat ze hoe dan ook van Hem kwamen. Velen van ons zullen de afgelopen dagen kerstcadeaus hebben gegeven en ontvangen. Is het niet vaak een beter gevoel iets te geven dan te ontvangen? Er is geen beter gevoel dan het perfecte cadeau voor iemand te vinden, het mooi in te pakken en vervolgens naar hun gezicht te kijken terwijl ze het uitpakken. Het geeft onze vrienden vreugde om te ontvangen, en het geeft ons een enorme vreugde om te geven.

Maar de ultieme gaven die we bij Christus kunnen brengen, zijn ons vertrouwen, onze liefde en onze aanbidding. Geschenken die veel waardevoller zijn dan goud, wierook en mirre."

Drie koningen en 'bijbelin1000seconden.be'

Hét verhaal dat bij Driekoningen hoort, is het verhaal dat Matteüs, als enige van de vier evangelisten, schreef over de gebeurtenissen van wijzen uit het Oosten die op weg gingen om de nieuwe koning te bezoeken:

Matteüs 2, 1-14: Bezoek van de wijzen