Lucas 22, 14-38: Het laatste avondmaal
Lucas 22, 14-38 // Matteüs 26, 14-56 // Marcus 14, 10-25
De tekst
’Bijbel in gewone taal’
(Deze Bijbeltekst komt uit de Bijbel in Gewone Taal, © Nederlands Bijbelgenootschap 2014, p. 1665-1666)
’s Avonds ging Jezus samen met de leerlingen aan tafel. Hij zei: ‘Hier heb ik naar verlangd! Ik wilde samen met jullie de paasmaaltijd vieren, voordat mijn lijden begint. Luister naar mijn woorden: Ik vier dit feest pas weer als Gods nieuwe wereld gekomen is.’
Toen nam Jezus een beker wijn. Hij dankte God en zei: ‘Drink allemaal uit deze beker. Luister naar mijn woorden: Ik zal vanaf nu geen wijn meer drinken. Dat doe ik pas weer als Gods nieuwe wereld gekomen is.’
Toen nam Jezus een brood. Hij dankte God. Hij brak het brood in stukken, deelde het uit en zei: ‘Kijk, dit is mijn lichaam. Ik zal sterven voor jullie. Houd deze maaltijd steeds opnieuw om aan mij te blijven denken.’
Na het eten nam Jezus een beker wijn. Hij zei: ‘Als ik gedood word, zal mijn bloed vloeien. Maar daardoor zullen jullie gered worden. Dat heeft God beloofd. Deze beker is daarvan het teken.’
Jezus zei: ‘De man die mij zal uitleveren, zit hier met mij aan tafel. De Mensenzoon zal sterven. Dat is van tevoren zo bepaald. Maar wat een ramp voor de man die mij uitlevert!’
Toen begonnen de leerlingen aan elkaar te vragen wie dat zou kunnen zijn.
Daarna kregen de leerlingen ruzie over de vraag wie van hen de belangrijkste was. Jezus zei: ‘Koningen heersen over hun volk. En machthebbers willen dat iedereen hen dankt voor hun goedheid. Maar zo mag het bij jullie niet gaan. Want de belangrijkste moet zich gedragen alsof hij de minst belangrijke is. Als iemand een leider wil zijn, moet hij alle anderen dienen. Want wie is belangrijker: de man die aan tafel zit of de man die hem eten brengt? De man die aan tafel zit natuurlijk. Maar ik ben juist bij jullie gekomen als een dienaar.
Jullie zijn steeds bij mij gebleven als ik het moeilijk had. Daarom zal ik koningen van jullie maken, zoals mijn Vader dat ook met mij gedaan heeft. In de nieuwe wereld mogen jullie eten en drinken bij mij aan tafel. Jullie zullen op twaalf tronen zitten en rechtspreken over heel Israël.’
Jezus zei tegen Simon Petrus: ‘Pas op, Simon! Satan staat klaar om het jullie moeilijk te maken. Dan zal duidelijk worden wie van jullie trouw aan mij is en wie niet. Maar ik heb gebeden dat jouw geloof sterk genoeg zal zijn, Simon. Eerst zul je mij in de steek laten, maar daarna zul je mij weer dienen. Dan moet jij de andere leerlingen gaan helpen.’
Toen zei Simon Petrus: ‘Heer, ik ben bereid om samen met u naar de gevangenis te gaan! En ik wil zelfs samen met u sterven.’ Maar Jezus zei: ‘Luister, Petrus. Jij zult drie keer zeggen dat je mij niet kent. Dat zal vannacht gebeuren, nog voordat de haan kraait.’
Jezus vroeg aan zijn leerlingen: ‘Een tijd geleden stuurde ik jullie op reis zonder geld, tas of schoenen. Misten jullie toen iets?’ De leerlingen antwoordden: ‘Nee, helemaal niets.’ Toen zei Jezus: ‘Maar nu is het anders. Neem je geld mee, en neem een tas mee met je spullen. En als je geen geld hebt om een zwaard te kopen, verkoop dan je jas.
Luister! In de heilige boeken staan deze woorden: «De mensen behandelden hem als een misdadiger.» Die woorden gaan over mij. Dat moet gebeuren, de tijd daarvoor is nu gekomen.’
Toen zeiden de leerlingen: ‘Kijk, Heer, hier hebben we twee zwaarden!’ Maar Jezus zei: ‘Genoeg hierover.’
Dichter bij de tijd
(Naar: C. LETERME, Map Bijbel in 1000 seconden, fiche die hoort bij Lucas 22,14 - 23,56)
Toen het uur gekomen was, gingJezus met de apostelen aan tafel. Hij zei: ‘Ik keek er erg naar uit om dit paasmaal met jullie te vieren vooraleer ik zal lijden.’
Hij nam een beker, dankte God en zei: ‘Neem deze beker en geef hem aan elkaar door. Want Ik zeg jullie: van nu af aan zal ik geen wijn meer drinken tot het rijk van God gekomen is.’
Hij nam een brood, dankte God, brak het in stukken, gaf het hun en zei: ‘Dit is mijn lichaam. Het wordt voor jullie gegeven. Blijf dit doen om Mij te gedenken.’
Na de maaltijd nam Hij de beker en zei: ‘Deze beker is het nieuwe verbond door mijn bloed. Hij wordt voor jullie leeggegoten.’
Jezus zei ook: ‘De man die Mij zal verraden, ligt hier met Mij aan tafel.’
De leerlingen begonnen hierover met elkaar te praten: ‘Wie zou dat kunnen zijn? Wat is die van plan?’
Ze begonnen ook te discussiëren over de vraag: ‘Wie van ons is de belangrijkste?’
Dan zei Jezus: ‘Bij de heidenen zijn koningen de baas, en laten mensen met macht zich weldoener noemen. Maar dat mag bij jullie niet zo zijn. De grootste bij jullie moet de minste worden, en de leider de dienaar. Ik ben voor jullie als een dienaar.’
Dan zei Hij tot Petrus: Simon, Simon, Ik bid dat jij je geloof niet verliest. Geef kracht aan je broeders.’
Petrus zei: ‘Heer, ik ben zelfs bereid om samen met Jou de gevangenis in te gaan en te sterven.’
Maar Jezus zei: ‘Petrus, Ik zeg je, voordat de haan vandaag kraait, zul je drie keer zeggen dat je Me niet kent.’
__
Palmzondag C: lang evangelie
Klik hier voor het vervolg van deze tekst.
Stilstaan bij…
Apostel
(= afgezant, gezondene)
Dit is de naam voor de twaalf leerlingen, die Jezus uitkoos en uitgezond met de opdracht zijn leer te verkondigen.
Paasmaal
Deze paasmaaltijd heeft een bepaalde volgorde van zegeningen en liederen. De reden waarom dit feest gevierd wordt, wordt ingeleid door de jongste aanwezige met de vraag: ‘Waarom is deze avond anders dan de andere?’
De verschillende gerechten bij deze maaltijd verwijzen elk op hun manier naar de tijd dat de joden in Egypte als slaven verbleven.
Rijk van God
Dit Rijk heeft te maken met een levensstijl waarbij men ruimte geeft aan het woord van God. Dit Rijk heeft niets te maken met het materiële noch met succes, of met werelds machtsvertoon. Op dit punt botste Jezus op onbegrip en verzet bij zijn leerlingen en bij de mensen. Want die dachten dat bij de komst van het Rijk van God de Romeinse bezetter verdreven zou worden.
Brood
Gezien het om een joodse paasmaaltijd gaat, is dit brood een matse, ongedesemd brood, dat er uitziet als een pannenkoek.
Nieuw verbond
Jezus verwijst hier naar het verbond dat God sloot met Abraham en met het volk Israël. Het bloed van het dier dat toen geofferd werd, werd gebruikt als bevestiging van dit verbond.
In Jezus werd dit verbond hernieuwd.
Haan
De haan roept de mensen wakker uit hun slaap, een beeld voor de dood. De nieuwe dag die hij aankondigt is het beeld van een nieuw begin, een nieuwe hoop.
Bijbel en kunst
D. BOUTS
Het laatste avondmaal (tussen 1464 en 1467)
Dirk Bouts, geboren te Haarlem (Holland), vestigde zich te Leuven in het midden van de vijftiende eeuw. In 1464 vroeg het Broederschap van het Heilig Sacrament hem om een drieluik te schilderen, dat als retabel op het altaar van de kapel van de Broederschap in de Sint-Pieterskerk kon geplaatst worden. Wat op het drieluik moest komen werd gedetailleerd beschreven:
. De zijpanelen moesten gebeurtenissen en personen uit het Oude Testament voorstellen die inhoudelijk verband hielden met de instelling van de eucharistie:
| Linkerluik | Rechterluik |
| Melchisedech verwelkomt Abraham met brood en wijn | Het verzamelen van manna in de woestijn |
| Het eerste paasmaal | De profeet Elia krijgt eten van een engel in de woestijn |
. Het middenpaneel moest het Laatste Avondmaal uitbeelden.
De evangelisten situeerden deze maaltijd in de avond, maar D. Bouts schilderde dit gebeuren in het daglicht, omdat Christus - het licht in de wereld - alle duisternis doet verdwijnen door zijn aanwezigheid.
D. Bouts doet dit avondmaal plaatsvinden in een interieur van zijn tijd: een gotisch interieur men zicht op een tuin en een plein in de stad. Let op de prachtige vloer en het houten plafond. (Zo'n vloeren zijn nu nog te zien in sommige kranskapellen van gotische kerken die niet onder een oorlog leden.)
Christus zit in het midden aan een grote rechthoekige tafel samen met de twaalf apostelen. Hij zit er tussen de jonge Johannes en de oude Petrus (aan de rechterhand van Jezus!). De anderen zitten in groepjes van twee of drie.
Precies in het midden van het schilderij is de zegenende hand van Jezus boven de hostie en de kelk. Zijn houding herinnert aan het moment van de consecratie bij een eucharistieviering.
De leerlingen zitten rustig rond de tafel. Ze kijken voor zich uit of hebben hun ogen neergeslagen. Alleen Judas valt uit de toon: hij is donkerder dan de anderen, heeft zijn linkerarm in de lende en is de enige die nadrukkelijk naar de schotel in het midden kijkt.
Op de tafel ligt een lang stuk stof dat in Vlaanderen toen gebruikt werd als servet. Er staan glazen op uit de tijd van D. Bouts. Ook de tinnen schotel herinnert aan zijn tijd, toen er nog geen sprake was van porseleinen borden. In het tinnen bord lijkt er saus te liggen. Een herinnering aan het paaslam dat het gezelschap zojuist heeft gegeten? En een verwijzing naar het joodse paasfeest (Hetzelfde bord is ook te zien op het linkse zijluik onderaan). Ook de vijf bekers herinneren aan dat paasfeest.
Er liggen ook een drietal messen op tafel. In de tijd van D. Bouts gebruikte men nog geen vorken. Mensen gebruikten bij een maaltijd hun eigen messen.
Op het middenpaneel staan nog vier personen. Ze vallen op doordat ze buiten de groep apostelen staan en gekleed zijn als gegoede burgers uit de tijd van Bouts. Een van hen staat vlak achter Petrus, een tweede bevindt zich bij het aanrechtkastje onder de galerij rechts en twee andere ziet men door een opengeklapt luik links van de schouw. Men vermoedt dat die personen de opdrachtgevers (Broederschap van het Heilig Sacrament) waren.
Op het zijpaneel met de voorstelling van de ontmoeting van Melchisedech met Abraham, komen ook twee figuren voor uit de tijd van D. Bouts. Wellicht waren dat de theologen Johannes Varenacker en Egidius Bailluwel, professoren aan de faculteit theologie van de universiteit, die inhoudelijk advies gaven bij het maken van dit drieluik.
Suggestie
- Wie zie je?
- Wie is de belangrijkste figuur? Hoe maakt de kunstenaar dit duidelijk?
- Waarom wordt dit schilderij 'het Laatste Avondmaal' genoemd?
- Hoe zou jij je voelen als je weet dat het de laatste keer is dat je met iemand samen eet?
Vertel wat er voorafgegaan is aan het moment dat uitgebeeld wordt.
Vergelijk dit gebeuren met hoe de eucharistie nu gevierd wordt.
| Laatste Avondmaal | Eucharistie |
| brood breken | brood breken |
| dankgebed | dankgebed |
| Jezus zegt | de priester zegt |
| beker | beker |
| dankgebed | dankgebed |
| Jezus zegt | de priester zegt |
Sta ook stil bij het tafellaken. Het laatste avondmaal was een feestmaaltijd, waarbij men vierde dat God zijn volk uit Egypte had gered. (Vgl. met de gewoonte om een tafellaken bij feestmaaltijden te gebruiken.)
Vergelijk met het doek dat op het altaar ligt.
Lees de woorden voor die de priester tijdens de consecratie voorleest (maak gebruik van een misboekje). Vertel dat Jezus deze woorden zelf uitsprak toen Hij voor de laatste keer met zijn vrienden aan tafel zat.
De hostie herinnert aan het platte ongegiste brood dat Jezus toen at.
De kelk herinnert aan de beker wijn die Jezus toen dronk.
Toen Jezus dat 2000 jaar geleden deed, zei Hij dat als zijn volgelingen zo brood eten en wijn drinken, ze daarbij aan Hem moeten denken. Daarom gaan gelovigen tot op vandaag naar de communie om aan Jezus te denken, zijn voorbeeld niet te vergeten en naar zijn woorden te leven.
- Overweeg:
Tussen de twee mannen die tegenover Jezus zitten is er nog plaats.
Klaar om zelf die plaats in te nemen?
A. DEMEULEMEESTER
Het laatste avondmaal
Deze kruisweg is het werk van Armand Demeulemeester (1926 - 2002).
Suggestie
(Naar: Edwin Geets in Samuel 05, 2009-2010, p. 14)
Armand Demeulemeester brengt in dit werk een heel persoonlijke kijk op het Laatste Avondmaal.
Waarop legt hij de nadruk in dit werk?
O Hij toont het feestelijk karakter van de maaltijd.
O Hij schildert de ontreddering bij de apostelen.
O Hij zet het verraad van Judas centraal
Op welke manier doet hij dat?
O Hij gebruikt aardekleuren
O Hij laat de symbolen brood en wijn weg
O Hij schildert verwrongen gezichten
Dit schilderij maakt me
O Blij
O Droevig
O Bang
Vind jij dit een geslaagde voorstelling van het Laatste Avondmaal?
O Ja, want ……………………………….
O Nee, want ……………………………….
O Ik weet het niet omdat ……………………………….
Zoek op het internet naar andere voorstellingen van het Laatste Avondmaal.
Vergelijk ze met elkaar.
. Welk schilderij vind jij het beste?
. Waarom is dat?
Suggesties
Grote kinderen
VERDIEPEN
Fano
Zo beeldt Fano het laatste avondmaal uit.
Bespreek
Wat valt op?
. Hartjes
. Drie vrouwen
. Lege tafel
De hartjes verwijzen naar de liefde die de onderlinge band is tussen Jezus en zijn leerlingen.
De drie vrouwen kunnen verwijzen naar drie vrouwen die konden aanwezig geweest zijn in Jeruzalem tijdens de laatste dagen van het leven van Jezus: zijn moeder Maria, de vrouw van Petrus (Jezus genas haar moeder van hevige koorts), Maria Magdalena.
Onderzoek met de kinderen wat er op tafel moet komen. In elk geval: brood en wijn, want in elke eucharistieviering wordt daarnaar verwezen.
Waar is Judas?
Gewoonlijk wordt Judas anders afgebeeld dan de andere leerlingen. Fano heeft hem alleen op zijn rug getekend, zodat zijn gezicht niet te zien is. Dat het om Judas gaat, is te zien aan de beurs die naast hem staat, want hij zorgde voor de financiën van de groep.
Teken
Teken op de tafel alles wat nodig was om het laatste avondmaal te vieren.
(Het meest eenvoudige: brood en wijn; Het historisch meer correcte: wat op een joods Pesach-maal te eten valt)
TIP
Toon de kinderen een aantal kunstwerken die het laatste avondmaal afbeelden. Zo kunnen ze het verschil met de tekening van Fano gemakkelijker verwoorden.