Wie was hij?

Gouverneur

Pontius Pilatus was een Romeins politicus uit de eerste eeuw na Christus. Hij behoorde tot het oude geslacht van de Pontii. Hij was Romeins gouverneur van 26 tot 36 na Christus. Hij werd door de Romeinse keizer Tiberius aangesteld om te zorgen voor orde en rust in Judea, Samaria en Idumea. Later riep de keizer hem terug naar Rome omdat hij erg wreed was tegenover de onderworpen volkeren.
Toen hij op 16 maart 37 in Rome aankwam, was de keizer al gestorven. Daarna zou hij verbannen geweest zijn naar Vienne (Zuid-Gallië - het huidige Zuid-Frankrijk), waar hij volgens Eusebius (historicus – vierde eeuw na Christus) zelfmoord pleegde.

Geschiedschrijvers uit de oudheid over Pilatus

Philo van Alexandrië
Volgens Philo was Pilatus een norse, hardvochtige, onbuigzame man.
In een brief aan Agrippa typeert hij het karakter van Pontius Pilatus als volgt: 'Gewelddadigheid, roofzucht, mishandelingen, krenkingen, voortdurende terechtstellingen zonder vonnis eindeloze en onverdraagzame wreedheden.'

Flavius Josefus
Deze Joodse geschiedschrijver schreef dat Pilatus Romeinse regimentsvlaggen met de beeltenis van de keizer toeliet op een openbare plaats in Jeruzalem. Dit was erg kwetsend voor de joden omdat in hun ogen de heilige stad door deze heidense symbolen werd ontheiligd.

Beide schrijvers vermelden ook dat Pilatus geld uit de tempelkas gebruikte voor de aanleg van een aquaduct dat water zou brengen van een bron op ongeveer 40 km van Jeruzalem naar de stad. Het protest van tienduizenden Joden hiertegen eindigde in een bloedbad. Soldaten die zich als burgers hadden vermomd, doodden een groot aantal demonstranten.

Pilatus en de veroordeling van Jezus

In het evangelie volgens Johannes, lijkt het dat Pilatus gevoelig was voor zijn reputatie bij de keizer. Hoewel hij geen argumenten voor de doodstraf van Jezus kon vinden, gaf hij toe aan de druk van de Joodse leiders, die Hem de uitspraak 'Ik ben de Koning der Joden' in de mond legden en dreigden dat iemand vrijlaten die zichzelf tot koning uitroept neerkwam op verzet tegen de keizer.

Dat Pontius Pilatus de ter dood veroordeelde Jezus heeft ontmoet, is weinig waarschijnlijk. Elke Joodse man die beweerde dat hij de Messias was werd zonder veel drukte door de Romeinse magistratuur in Jeruzalem opgepakt, gemarteld en publiek gedood als waarschuwing aan de Joodse bevolking.

Historische figuur?

Of Pilatus echt bestaan heeft was lange tijd onzeker. Twee voorwerpen die halfweg de 20e eeuw gevonden werden, worden nu aangevoerd als een bewijs van zijn bestaan:

Inscriptie op een steen

In Caesarea werd in 1961 een steen gevonden in het Romeins theater. De inscriptie op die steen noemt Pilatus ‘prefect’.

Dit staat op die steen:
TIBERIEUM
NTIUS PILATUS
ECTUS IUDAEE

Wellicht was dit de volledige inscriptie:
DIS AUGUSTIS TIBERIEUM
PONTIUS PILATUS
PRAEFECTUS IUDAEAE
DEDIT DEDICAVIT

Ring

Archeologen vonden op een archeologische site op de Westelijke Jordaanoever, op een heuvel waar koning Herodes begraven werd, een Romeinse ring. Volgens de Israëlische krant Haaretz vormen de letters in de ring – na het grondig schoonmaken ervan, en met de hulp van een speciale camera - de naam ‘Pontius Pilatus’.

Maar de archeologen die schreven voor het ‘Israel Exploration Journal’ zijn veel terughoudender in hun conclusies dan de journalisten. Ze wijzen erop dat de ring van koper is en slordig gemaakt. In het midden is een wijnvat te zien, met daarrond een aantal Griekse letters. Ze vermoeden dat erop staat: ‘toebehorend aan Pilatus’. Ze wijzen er ook op dat de elite dit soort ringen niet droeg. Tenzij Pilatus die ring zou gedragen hebben voor zijn dagelijkse taken.

Het zou ook kunnen dat dit de ring eigendom was van een Jood, Griek of Romein, die behoorde tot het personeel van Pontius Pilatus en die ring gebruikte als zegelring bij het verzegelen van brieven of documenten.

Pilatus en het Nederlands

Hocus pocus pilatus pas

In het credo wordt gezegd: ‘Hij werd voor ons gekruisigd, Hij heeft geleden onder Pontius Pilatus en is begraven’. In het Latijn: "Crucifixus etiam pro nobis sub Pontio Pilato, passus et sepultus est".
Deze woorden werden, samen met de woorden uit de consecratie 'Hoc est enim corpus meum' (‘Want dit is mijn lichaam’) verbasterd tot de toverspreuk: hocus pocus pilatus pas.

Iemand van Pontius naar Pilatus sturen

De uitdrukking ‘van Pontius naar Pilatus sturen' is een vervorming van het lijdensverhaal, waarin staat dat Jezus van Pontius Pilatus naar koning Herodes moest. De naam Herodes wordt vervangen door Pilatus.
De uitdrukking betekent dat men van de ene plaats naar de andere moet lopen, van het kastje naar de muur wordt gestuurd.

Pontius Pilatus-syndroom

‘Wat ik geschreven heb, heb ik geschreven’ (Quod scripsi, scripsi). Hiermee wordt bedoeld: ik kom niet meer terug op mijn beslissing, ik verander niets aan de tekst. Volgens Johannes (19, 22) zei Pontius Pilatus dit toen men hem voorstelde om het opschrift INRI op het kruis te veranderen.
Veel schrijvers kennen dit probleem: ze willen geen veranderingen aan hun tekst en kunnen er onvoldoende afstand van nemen. Dit wordt het Pontius Pilatus-syndroom genoemd.