Kerstmis

Het woord

‘Kerstmis’ was oorspronkelijk 'Christus-mis'. Een verwijzing naar de eucharistieviering (vroeger: ‘mis’) waarbij de geboorte van Jezus Christus herdacht werd.

Ook in andere religies en levensovertuigingen viert men de geboorte van de stichter of een persoon die belangrijk was voor hun overtuiging:
Hindoeïsme: geboorte van Krishna
Boeddhisme: geboorte van Boeddha
Christendom: geboorte van Jezus van Nazaret
Islam: geboorte van Mohammed

Wanneer?

Kerstmis wordt gevierd op 25 december. Rond die dag beginnen de dagen te lengen en haalt de zon het op de duisternis. De eerste van die dagen heet 'winterzonnewende'. Vroeger, voor de grote wijziging in de kalender tijdens de Middeleeuwen, werd de 'Winterzonnewende' gevierd op 25 december. Nu valt deze winterzonnewende rond 21 december.

Oude winterfeesten

Op 25 december, Kerstmis, vieren christenen de geboorte van Jezus. Dat deden ze niet in de eerste eeuwen van het christendom. Men wist immers niet wanneer Jezus precies geboren werd. Bovendien was een verjaardag iets waar gewone mensen niet bij stil stonden.
Toen het christendom zich over het Romeinse Rijk verspreidde, kwam het in contact met feesten die ter ere van een of andere god werden gevierd: Romeinse en Germaanse goden.
De feesten die er waren rond de winterzonnewende sloten aan bij de overtuiging van de mensen toen dat alles in de natuur in die periode stil stond om krachten op te doen voor het nieuwe jaar. Veel van die gewoontes en gebruiken leven verder in het huidige kerstfeest.

Bij de Romeinen

Feest van Saturnus (Saturnaliën)
Op 17 december vierden de Romeinen feest ter ere van Saturnus, de god van de landbouw, de god die het zaad deed groeien. Die dag was toen voor iedereen een vrije dag zodat men naar de tempel kon gaan om de god Saturnus te vereren. Daarna vierden de meeste mensen het feest verder in hun huis dat ze met groen versierd hadden. Iedereen gaf elkaar op die dag geschenken die geluk moesten brengen. Voor de bazen was dit de manier om hun slaven te bedanken.

Dit feest leeft verder in:
- kerstversiering met dennen, sparren, hulst …
- kerstcadeaus

Feest van de Sol Invictus
Op 25 december vierden de Romeinse soldaten de geboorte van Mithras, de zonnegod. Want vanaf dat moment in het jaar begint de zon langer te schijnen. Deze Perzische god stelde het licht voor dat de duisternis overwon. Hij werd vereerd met de titel ‘Sol Invictus’ (= de ‘Onoverwinnelijke Zon’).
In 273 na Christus bouwde keizer Aurelianus een openluchttempel op het marsveld in Rome voor Sol, de zonnegod.

Dit feest leeft verder in:
- de datum 25 december

Bij de Germanen

Joelfeest
Op 25 december vierden de Germanen rond de winterzonnewende het Joelfeest, een feest ter ere van de god Wodan. Dit feest duurde dertien dagen en twaalf nachten. Het begon op 25 december en eindigde op 6 januari. Op de eerste dag stak men een grote stronk (gewoonlijk van een eik, een kersenboom of een pruimenboom) in brand, die men twaalf dagen brandend hield. De houtskool ervan bewaarde men om er het volgend jaar een nieuw joelblok mee in brand te steken. De as werd vermengd met water en zo gebruikt als geneesmiddel of werd tussen het zaaigoed gestrooid, om zo een rijke oogst te bekomen. De houtskool van de stronk zou de slapenden beschermen tegen donder en bliksem.

Dit feest leeft verder in:
- de data van Kerstmis en Driekoningen
- de kerststronk, een typisch gebak, dat eruit ziet als een stuk stronk.
- de feesten van sintemaarten en sinterklaas, waarbij de heiligen Maarten / Martinus en Nicolaas kenmerken kregen van de god Wodan.

Lichtfeesten in de wereld

Kerstmis (christendom)

Omdat voor christenen Jezus 'licht in de wereld' is, kan men Kerstmis zien als een lichtfeest.
Klik hier voor suggesties rond dit onderwerp.

Sancta Lucia (christendom)

Op 13 december vieren veel mensen in het noorden van Europa de heilige Lucia. Jonge meisjes doen op die dag witte kleren aan en een rode sjerp. Op hun hoofd dragen ze een krans met kaarsen. Die krans met licht verwijst naar de zon en lijkt op een adventskrans. Zo gekleed maken ze thuis hun ouders wakker en brengen hun eten. Ze zingen dan speciale Lucialiedjes.

Divali (hindoeïsme)
‘Divali’ komt van het Sanskriet 'Dipavali', wat betekent: 'rij van lichten')

Eind oktober / begin november viert men in India Divali om het oude jaar af te sluiten. Overal in en om het huis plaatst men brandende olielampjes of kaarsen. De kinderen houden optochten met olielampjes die ze daarna in rivieren, meren of vijvers laten drijven.
Lichten worden aangestoken om Rama naar huis terug te begeleiden en herinneren aan de overwinning van het licht op de duisternis. Alle huizen worden schoon gemaakt en opnieuw geschilderd. De vrouwen schilderen met een rode verf tekens bij de ingang en op de vloeren van huizen. Meisjes en vrouwen beschilderen hun handen en voeten met deze rode verf. Mensen geven elkaar kaartjes en cadeaus. Er worden speciale gerechten bereid en er wordt heel veel vuurwerk afgeschoten.
Met Divali, ook wel het hindoeïstische nieuwjaarsfeest genoemd, wordt Lakshmi vereerd. Zij is de godin van licht en voorspoed. Het feest duurt ongeveer een week.

Chanoeka (jodendom)

Tijdens Chanoeka wordt een achtarmige kandelaar aangestoken met een extra lichtje op de kandelaar. Elke avond wordt een lichtje bij aangestoken tot alle acht kaarsen branden. Dit joodse feest dat acht dagen duurt en in december gevierd wordt, herinnert aan een gebeurtenis uit de geschiedenis van het joodse volk waarbij de tempel in Jeruzalem, vrijgemaakt werd van Griekse godenbeelden.
Die kwamen er in de 2e eeuw voor Christus, toen de Syriërs aan de macht kwamen: de Syrische koning Antiochus voerde overal in zijn rijk de Griekse godsdienst in, dus ook in Judea. In het hele rijk moest men Grieks spreken. Zelfs de namen van de mensen moesten in het Grieks vertaald worden.

Loy Krathong (boeddhisme)

Dit boeddhistisch feest wordt vooral in Thailand gevierd. Bij dit feest nemen de mensen afscheid van de donkere momenten uit hun leven. Ze willen vergeving voor hun zondig handelen dat eerder duisternis heeft doen ontstaan dan licht, waarheid en goedheid.
Tijdens de volle maan van november vieren ze Mae Kongkha, de godin van de rivier. 's Avonds gaat iedereen naar de oever van een kanaal of een rivier om een 'krathong' te water te laten. Dit is een bootje in de vorm van een lotusbloem, gemaakt van een bananenblad of van papier. Daarin steken ze bloemen, een kaars en wierookstokjes, die in brand worden gestoken als de Krathong op het water wordt gezet. In Thailand geloven de mensen dat de Krathongs hun fouten en misstappen (zonden) mee over het water nemen en dat die stroom van lichtjes licht en geluk brengt in hun leven.

Kerkgeschiedenis

De eerste christenen vierden Kerstmis niet. Ze vierden niet eens hun eigen verjaardag! Ze wisten ook niet op welke dag Jezus geboren werd: de evangelies zeggen daar niets over. Ze vierden wel het paasfeest waarop ze het lijden, de dood en de verrijzenis van Jezus Christus herdachten.

Twee tot drie eeuwen na Christus, begonnen christenen openlijk rond de 25 december de feesten van de geboorte van de zonnegod over te nemen van hun Romeinse medeburgers. De Kerk verzette zich hiertegen.

In de vierde eeuw na Christus trok de Kerk de aandacht van de feestelijkheden rond 25 december op de Christelijke Zon van de Gerechtigheid. Ze vierde dan de komst van 'het licht in de wereld', waarmee ze Jezus Christus bedoelde: het licht dat schijnt in de duisternis (symbool voor zonde, ongeloof…). Vanaf die tijd horen het wintergroen, de vrolijkheid en de lichtjes van de Romeinse feesten bij het christelijke kerstfeest.

Vragen van kinderen

Is Jezus echt op 25 december geboren? - Ilona, 13 jaar
(C. DELHEZ in Samuel 2001, nr 3)

Wel, eigenlijk niet. Matteüs en Lucas zijn de twee evangelisten die over de geboorte van Jezus schreven. Maar ze hadden het nooit over 25 december.
Drie eeuwen lang vierden de christenen alleen de verrijzenis van Jezus, op Pasen. En elke zondag kwamen ze samen om die gebeurtenis te herdenken. Maar voor de geboorte van Jezus was er geen feest, omdat ze zijn geboortedatum niet kenden.
Later wilden de christenen toch graag de geboorte van Jezus vieren. Ze kozen toen zelf voor de datum van 25 december. Op die dag vierden de Romeinen namelijk het einde van de winter, de dag van het licht'. Want vanaf dan beginnen de dagen weer langer te worden. En voor de christenen is Jezus 'het licht van de wereld'.
Daarom was 25 december een ideale dag om de geboorte van Jezus te vieren.

Heeft Jezus echt bestaan? - Tobias, 12 jaar
(C. LETERME in Samuel 2000, nr 3)

Als je de vele wondere verhalen over Jezus' leven leest, begin je je dit wel eens af te vragen.
Dan zou je kunnen zeggen: het Nieuwe Testament zelf bewijst toch dat Jezus geleefd heeft.
Maar dat werd geschreven door christenen, door mensen die geloven dat Jezus bestaan heeft. En dat is dus eigenlijk geen voldoende bewijs.
We moeten dus op zoek gaan naar andere teksten over Jezus. Dat is niet zo vanzelfsprekend. 2000 jaar is lang: heel wat materiaal van toen is verloren gegaan. Bovendien was Palestina maar een verre provincie in het grote Romeinse Rijk.
Toch heeft men zes stukjes tekst kunnen vinden die niet door christenen werden geschreven.
Zo schreef de Romeinse geschiedschrijver Tacitus dat de naam christenen komt van 'Christus, die tijdens de regering van Tiberias door de landvoogd Pontius Pilatus is terechtgesteld'.
Niemand van die joodse of Romeinse geschiedschrijvers blijkt te twijfelen aan het bestaan van Jezus. Maar veel informatie geven ze niet.
Uiteindelijk was Jezus voor de meeste van zijn zijn tijdgenoten maar een timmerman uit het onbekende Nazaret.

Wie was de vader van Jezus? Jozef of God? - Kobe, 10 jaar
(C. DELHEZ in Samuel 2002, nr 3)

Je zou hetzelfde kunnen vragen over iedereen van ons. Wie is onze vader? De vader in de hemel, zoals Jezus het zei, of die op aarde? Het antwoord is: allebei. De vader in de hemel heeft alle mensen geschapen en houdt van iedereen op een bijzondere manier. Je vader op aarde heeft de opdracht gekregen om voor jou te zorgen. Ook Jezus had zijn vader op aarde: Jozef. Maar wanneer Hij het in het evangelie over 'zijn Vader' heeft, bedoelt Hij zijn Vader in de hemel. Toen Hij nog klein was, bleef Hij ooit alleen achter in de tempel. 'Ik moest bij mijn Vader zijn', legde Hij later aan Jozef en Maria uit.
Volgens Lucas en Matteüs was Maria al zwanger van Jezus voordat ze samenwoonde met Jozef. Een engel kwam haar vertellen dat de Heilige Geest haar zwanger zou maken, en dat haar kind de Zoon van God zou worden genoemd. Zo drukken de evangelisten uit dat voor gelovigen Jezus eerst en vooral de Zoon van God is. Jozef was zijn vader op aarde die voor Hem zorgde.
Maar wij zijn eerst en vooral kinderen van onze vader en moeder op aarde. Tijdens ons leven kunnen we beetje bij beetje onze Vader in de hemel leren kennen.

Waarom was er in de herberg geen plaats voor Maria en Jozef? - Toon, 11 jaar
(C. DELHEZ in Samuel 2006, nr 3, p.2)

Heel eenvoudig! Het was de eerste keer dat men in het Romeinse Rijk een volkstelling hield. Alle burgers moesten zich laten inschrijven in het dorp of de stad van hun voorouders. Heel veel mensen moesten daarom een verre reis maken. Omdat ze meestal te voet gingen, konden ze niet zomaar vlug terug naar huis. Daarom zochten ze een onderdak voor de nacht. Er waren ontzettend veel mensen die ergens wilden overnachten. Zo kwam het dat een aantal mensen geen herberg meer vond.

Je kunt je ook afvragen waarom Lucas dit opgeschreven heeft? Misschien wilde hij op die manier duidelijk maken dat er voor Jezus toen al geen plaats was in de wereld. Want werd Jezus tijdens zijn leven niet tegengewerkt? En werd Hij 33 jaar na zijn geboorte niet veroordeeld tot de dood aan een kruis?

Waarom wordt Kerstmis op 25 december gevierd?
Met Kerstmis wordt de geboorte van Jezus gevierd. Soms zegt men tegen kleine kinderen dat dit het verjaardagsfeestje van Jezus is, maar klopt dit wel?
Twee van de vier evangelisten vertellen over de geboorte van Jezus: Matteüs en Lucas.
Wanneer men die twee teksten in de Bijbel leest valt op dat geen van beide een precieze datum voor die geboorte van Jezus aangeeft.
Vreemd? Helemaal niet, want vroeger werd een verjaardag niet gevierd. Zo komt het dat in het Nieuw Testament nergens een precieze datum voor die geboorte wordt gegeven.

25 december in de Oudheid
Als men niet precies wist wanneer Jezus geboren werd, waarom kiest men dan 25 december om die geboorte te vieren?
Voor de herschikking van de kalender viel 25 december samen met de winterzonnewende. De zon staat dan het laagst aan de horizon, en de mensen die toen veel meer dan nu verbonden leefden met de natuur, keken elke winter opnieuw uit naar de dag waarop de zon terug aan kracht zou winnen. De 12 dagen die erop volgden was het feest! (het Joelfeest)
Ook bij de Romeinen werd in die periode van het jaar gefeest. Men vierde dat de 'geboorte' van de zon. De feestelijkheden gingen gepaard met lichtjes en groen versieringen aan de huizen.

Christenen vieren de geboorte van Jezus
Onder invloed van de feestelijkheden rond de geboorte van de zon, begonnen ook christenen te feesten. Maar dan niet rond de geboorte van de zon, maar van Christus zelf.
De Kerk zag dit niet graag gebeuren. Maar na verloop van tijd volgt ze deze gebruiken. En voor het eerst wordt de naam van het feest opgetekend. Waarom dit ineens kon?
Jezus had van zichzelf gezegd dat Hij het 'Licht in de wereld' is. Het feest van de geboorte van de zon kon dus gemakkelijk gelezen worden als het symbool voor de geboorte van Jezus zelf.

Vieren we op 25 december de verjaardag van Jezus?
Soms spreken mensen over Kerstmis als over de verjaardag van Jezus Christus.
De bedoeling is goed: men wil op een toegankelijke manier spreken over dit feest en het dichter bij de kinderen en hun leefwereld brengen.
MAAR
25 december is niet de verjaardag van Jezus, omdat we niet weten wanneer Jezus precies geboren werd. 25 december werd tussen alle andere dagen gekozen om de komst van Jezus op de wereld te gedenken, omdat 25 december vroeger de dag van de winterzonnewende was. Nl de dag waarop de zon voor het eerst terug langer begint te schijnen.
Men vond deze dag heel geschikt om stil te staan bij de geboorte van Jezus, de komst van Jezus in ons midden, omdat men in Hem ‘het licht in de wereld’ zag.

Is Jezus echt geboren in het jaar 0?
Wellicht is Jezus 4 tot 7jaar vroeger geboren.
In de 6e eeuw na Christus verving de monnik Dionisius de Kleine de oude jaartelling, die begon met de stichting van de stad Rome, door een nieuwe telling die begon met de geboorte van Jezus.
Hierbij hield hij te weinig rekening met het woordje 'ongeveer' in de mededeling van Lucas, wanneer hij schrijft dat Jezus bij zijn optreden ongeveer 30 jaar oud was (Lucas 3, 23)
Hoe dan ook, de betekenis die hij met deze verandering beoogde was aan te tonen dat met Jezus een nieuwe tijd is begonnen.

Waarom heet Jezus Jezus en niet Stijn of zo? - Kurt, 13 jaar
(C. LETERME in Samuel, 1999, nr 3)

Je zou kunnen denken... omdat Jozef en Maria 'Jezus' een toffe naam vonden. Maar als je het eerste hoofdstuk van Matteüs leest, dan blijkt er meer aan de hand. Matteüs schrijft er over een engel die in een droom aan Jozef verschijnt. Die engel zegt: 'Maria zal een zoon krijgen die je Jezus moet noemen, want Hij zal zijn volk redden uit een zondig leven.' Als je de naam Jezus in het Nederlands zou vertalen, krijg je: 'Jahweh is redding.'
'Jezus' blijkt dus niet zomaar een naam te zijn, maar een heel levensprogramma. Vroeger was dat heel gewoon. Ouders gaven hun kinderen namen waarin je kon aflezen wat ze van hun kinderen verwachtten. Misschien heb je zelf een naam die je ouders gewoon tof vonden. Maar het kan dat die naam ook nog wat betekent, zeker al hij afgeleid is van een oude naam. De betekenis ervan kun je opzoeken in speciale woordenboeken. Wie weet vind je daarin een opdracht voor je leven!

25 december heeft dus niets te maken met de datum van de geboorte van Jezus, wel met de betekenis die Jezus voor de christenen heeft: licht in de wereld.

Kerstmis en Bijbel

Matteüs en Lucas

Het christelijke feest Kerstmis mag dan al wortels hebben in de Romeinse en Germaanse cultuur uit de eerste eeuwen van het christendom … het is voor christenen allereerst het feest dat stilstaat bij de geboorte van Jezus. Daarom krijgen de Bijbelteksten over zijn geboorte een belangrijke plaats, niet alleen in de liturgie, maar ook in de manier waarop men de omgeving versiert.

Deze teksten zijn geen verslag van wat er bij de geboorte precies is gebeurd, maar verhalen die bestaan uit elementen die in een notendop zeggen wat de betekenis is van de persoon van wie de omstandigheden van de geboorte worden beschreven.
Deze manier van doen is niet ongewoon. Lees meer

Teksten over de geboorte van Jezus zijn alleen bij Matteüs en Lucas te vinden en zijn dus geschreven rond 70-80 na Christus.
De reden voor dit late ontstaan ligt in het feit dat de eerste christenen allereerst de blijde boodschap van Jezus’ dood en verrijzenis wilden verkondigen, want dit was het belangrijkste.

Wat Lucas schreef

Kindertijd van Jezus
Lucas 1, 26-38: De boodschap aan Maria
Lucas 1, 39-45: Maria bij Elisabet
Lucas 1, 46-56: Magnificat

Lucas 2, 1-14: De geboorte van Jezus
Lucas 2, 15-20: Bezoek van de herders
Lucas 2, 16-21: Na de geboorte van Jezus
Lucas 2, 22-40: De opdracht van Jezus
Lucas 2, 41-52: De twaalfjarige Jezus in de tempel

Bedoeling van Lucas
Met het geboorteverhaal van Jezus, wilde de Grieks gevormde christen die Lucas was, aantonen:

. dit kind is de redder, de Messias, die God beloofd heeft. Zijn geboorte wordt door een engel aangekondigd.

. zijn geboorte heeft een betekenis voor de hele wereld. Daarom situeert Lucas die geboorte op de achtergrond van de Romeinse geschiedenis, door de naam van keizer Augustus te vermelden.

. in dit pasgeboren kind komt de goedheid en liefde van God onder alle mensen, zonder uitzondering. Daarom vermeldt Lucas de aanwezigheid van de herders, die in die tijd aan de rand van de maatschappij leefden.

Elementen uit deze verhalen werden de aanleiding voor aandachtspunten die zowel bij gelovigen als bij minder- of niet-gelovigen leven:
. De boodschap van vrede die de engelen zongen werd de aanleiding om 25 december ‘de dag van de vrede’ te noemen.
. Het feit dat er ‘geen plaats was in de herberg’ werd de aanleiding om aandacht te vragen voor de medemens, vooral voor wie eenzaamheid en armoede kent.

Wat Matteüs schreef

Eerste levensdagen van Jezus
Matteüs 1, 1-25: De stamboom van Jezus
Matteüs 1, 18-24: De geboorte van Jezus

Matteüs 2, 1-14: Bezoek van de wijzen
Matteüs 2, 13-15.19-23: De vlucht naar Egypte

Bedoeling van Matteüs
Jezus Christus is de beloofde Messias
Dat Jezus de Messias is die door de schriften wordt beloofd, toont Matteüs aan met:
de vervulling van verschillende profetieën:
- geboorte uit een maagd
- geboorte te Betlehem van een leidsman
- de komst uit Egypte
- de kindermoord
- de vestiging te Nazaret
Matteüs wil met verwijzingen zeggen: Jezus is de vervulling van alle verwachtingen die de joden hadden in hun geschiedenis.

Hij toont dat ook aan met een stamboom:
die plaatst de geboorte van Jezus in de lijn van de heilsgeschiedenis (= geschiedenis gezien vanuit de relatie God/mens).
Matteüs rondde deze lijst af op 6 x 7 geslachten. De voorbereiding was voltooid. Met Jezus Christus begint het zevende tijdperk. Wie de geschiedenis van Israël kent, weet dat dit betekent dat vanaf dat moment de beloften van een Messias uit het O.T. vervuld worden.
Zo zegt Matteüs dat de gehele geschiedenis zijn eindpunt vindt in de komst van de Messias.

Jezus Christus is de nieuwe Mozes
Al wat Mozes overkwam, wordt door Jezus opnieuw beleefd. (Zie: kindermoord, Egypte) Daarom vindt Matteüs dat de joden de eerbied en de achting die ze voor de stichter van hun godsdienst hebben, moeten overdragen op Jezus.

Jezus Christus is de nieuwe David
Jezus is voor de christenen de ideale ‘koning’ (= Messias, Christus, Gezalfde) net zoals David er een was. Daarom schrijft Matteüs dat Jezus in Betlehem, de stad van David, geboren is. Daarom vermeldt hij ook David in de stamboom van Jezus en wordt hij getypeerd als een ‘zoon’ van David.

Jezus werd door de Joden niet aanvaard
Dat de Joden Jezus niet aanvaard hebben, herkent Matteüs in de houding van Herodes, die het pasgeboren kind zoekt te doden (kindermoord). Hij wordt echter wel aanvaard door vreemdelingen, heidenen, die oog hebben voor wie Hij is.
Dus niet Herodes en de hogepriesters te Jeruzalem, maar wijzen uit het oosten zien en waarderen de betekenis van de pasgeborene.

Even vergelijken

	Matteüs	Lucas
Hoofdpersoon	Jozef	Maria
Aankondiging van de geboorte	droom	engel
Belangrijkste plaats	Betlehem	Nazaret
Bezoek	wijzen	herders
Sfeer, stemming	droevig	vreugdevol

Verschillen

in hoofdpersonage
Matteüs: Jozef
Lucas: Maria

in geografisch accent
Matteüs: Betlehem
Maria en Jozef blijken al in Betlehem te zijn.
De wijzen worden vanuit Jeruzalem naar Betlehem gestuurd.
Wanneer Jozef uit Egypte terugkeert, schrikt hij ervoor terug naar Betlehem te gaan, en in een droom gewaarschuwd, vestigt hij zich te Nazaret.

Lucas: Nazaret
Bij Lucas is de geboorte te Betlehem een intermezzo: Jozef en Maria wonen in Nazaret en keren daar telkens weer naar terug.

Ook Jeruzalem neemt een belangrijke plaats in in het geboorteverhaal, zoals trouwens in het gehele Lucas- evangelie: het leven van Jezus wordt a.h.w. gedreven naar de heilige stad, die het toneel is van zijn lijden en dood. Van daaruit begint de verspreiding van zijn boodschap over het Romeinse rijk.
In het geboorteverhaal van Lucas is deze lijn al te zien: als kind wordt Jezus naar Jeruzalem gedragen. Daar wordt Hij geconfronteerd met het officiële jodendom en wordt Hij erkend door het gelovig jodendom in de figuren van Simeon en Anna.

in sfeer
Matteüs
Deze evangelist schrijft een somber verhaal, dat getekend is door vervolging en angst, voorboden van de toekomstige verwerping van de Messias door zijn volk:
- de onzekerheid van Jozef en aanzien van zijn huwelijk
- de vlucht naar Egypte
- de moord op de kinderen van Betlehem
- de schrik om te gaan wonen in Betlehem.

Rond het begin van onze tijdrekening leefde de verwachting van de komst van de Messias heel sterk. Koning Herodes trachtte deze voorspellingen om te buigen naar zijn eigen heerschappij. Daarom trad hij hard op tegen al wie de komst van een Messias verkondigde en zo zijn gezag ondermijnde. De vele executies onder zijn heerschappij vonden hun echo in de moord op de 'onnozele kinderen' in Betlehem, waarvoor geen enkel historisch bewijs is.

Lucas
Deze evangelist schrijft een blij verhaal vol vreugde om de komst van de verlosser, waarbij het lied als uiting hiervan een grote rol speelt.

Gelijkenissen

- Geboorteplaats: Betlehem
- Geboorte uit een maagd
- De namen Jezus, Maria en Jozef

Besluit

De vergelijking van de teksten over de geboorte van Jezus bij Matteüs en Lucas toont aan dat beide evangelisten hun eigen versie hebben van de geboorte van Jezus. Dit staat in contrast met het spontane aanvoelen van heel wat mensen die beide verhalen door elkaar laten lopen zodat ze elkaar lijken aan te vullen.

De verschillen tonen ook aan dat deze evangelisten geen historisch bericht wilden schrijven, maar op hun manier de betekenis van Jezus al wilden aangeven van bij het begin van zijn leven:
- in Jezus is God onder de mensen aanwezig.
- Hij is de Messias naar wie generaties joden hebben uitgekeken, de Redder die de mensen verlost uit een leven waarin elke waarde met de voeten getreden wordt.

De geboorteverhalen van Jezus zijn als een korte samenvatting van zijn leven: belangrijke thema's uit zijn leven komen in deze verhalen geconcentreerd aan bod: vervolging door de Joden (Matteüs); voorkeur voor marginalen (Lucas)
De boodschap van die verhalen is dus geen andere dan die van de evangelieverhalen over Jezus' openbaar optreden. Ze kondigen op een plechtige manier aan wat de opdracht van de pasgeborene in zijn leven is. Zo grijpen ze vooruit op Jezus' leven, dood en verrijzenis.

Marcus en Johannes

Marcus

Zijn evangelie is het oudste van de vier evangelies. Al in de eerste zinnen van zijn evangelie stelt hij Jezus voor als ‘Zoon van God’ en als volwassen man die door Johannes gedoopt wordt. Hij rept geen woord over de bijzondere gebeurtenissen rond Jezus’ geboorte. Sommige van zijn teksten geven zelfs de indruk dat Jezus’ familie niets afweet van een wonderbaarlijke geboorte.

Johannes

Zijn evangelie begint met een hoogdravende tekst waarin Hij Jezus presenteert als het licht in de wereld én als ‘Zoon van de Vader’. Van dit laatste getuigt ook Johannes de doper.

Waren Marcus en Johannes dan niet op de hoogte van de bijzondere gebeurtenissen rond de geboorte van Jezus, of wilden Matteüs en Lucas op hun manier, met verhalen, uiteindelijk hetzelfde zeggen?

Historische waarde 

De teksten over de geboorte van Jezus kunnen geen precieze verslaggeving zijn omdat …
. ze laat werden neergeschreven: zowat 85 jaar na de feiten.

. Marcus, die het eerst over Jezus schreef, en zo het oudste evangelie heeft, niets vermeldt over de bijzondere geboorte van Jezus. Ook Johannes en Paulus doen dat niet.
Dit zou er kunnen op wijzen dat de verhalen over de geboorte van Jezus niet behoren tot de kern van het oorspronkelijk evangelie. Ze lijken vragen te beantwoorden die slechts later gesteld werden.

. Deze verhalen lijken op geboorteverhalen van belangrijke personen in de Bijbel en andere culturen.

. De structuur van deze verhalen dezelfde is als die van het roepingsverhaal in de Bijbel.
Omdat ze beantwoorden aan de structuur van een bepaald literair genre, is er geen garantie voor de historische echtheid van het gebeuren zoals het wordt verteld

. Er een groot verschil is tussen de tekst van Matteüs en die van Lucas.

Ze kunnen wel elementen bevatten met een historische basis
. Dat Jezus geboren is tijdens de regering van de Romeinse keizer Augustus (27 voor - 14 na Christus) wordt historisch niet betwist. Men neemt aan dat Jezus in 7 voor Christus geboren zou zijn.

. Over de gebeurtenissen rond zijn geboorte wijst het gemeenschappelijke in beide geboorteverhalen het essentiële aan:
- Jezus is geboren
- zijn ouders heten Maria en Jozef
- Hij wordt ervaren als een bijzonder Iemand (aanwezigheid van een engel; Betlehem is de stad van David; titel: 'Zoon van God')

Besluit
De meeste exegeten zijn het er tegenwoordig over eens dat deze verhalen geen precies feitenrelaas zijn omdat de feiten en de gelovige betekenis ervan onlosmakelijk met elkaar verbonden zijn.
Ze willen vooral zeggen; in Jezus is de Redder gekomen, de Messias die in het Oude Testament werd aangekondigd.

Daarom worden deze teksten het best benaderd met vragen als:
- Welke boodschap wil de evangelist mij geven over God, Jezus, Maria, de mens?
- Welke gevoelens, overtuigingen en houdingen wil hij losmaken of oproepen?

Overweging

Hans Ausloos

’Verkondigen is niet beschrijven’

(Hans Ausloos in Kerk en leven, 20 december 2017, p. 6)

In vele huizen heeft de kerststal weer een hoofdrol deze dagen. Naast Jozef, Maria en het kindje Jezus krijgen meestal ook de herders en hun schapen, de drie koningen, de engel evenals de ster een plaats in dat kersttafereel. Noch in het evangelie volgens Matteüs, noch in dat volgens Lucas komen echter alle personages samen voor.

Ondanks de talrijke overeenkomsten zijn er inderdaad opmerkelijke verschillen tussen beide kerstevangelies. Sommige episodes die in de traditionele voorstelling van het kersttafereel samen horen, worden hetzij enkel door Matteüs, hetzij enkel door Lucas verhaald, Anders dan Matteüs zegt Lucas bijvoorbeeld niets over de wijzen uit het Oosten - de traditionele drie koningen - over de vlucht naar en de terugkeer uit Egypte en over de kindermoord in Betlehem. Bij Matteüs ontbreken dan weer de passages over de verschijning van de engel aan de herders en hun bezoek aan de pasgeboren Jezus. Sterker nog, op één punt spreken beide versies elkaar zelfs tegen. Volgens het Matteüsevangelie woonden Jozef en Maria aanvankelijk in Betlehem en vestigden ze zich pas na Jezus’ geboorte in Nazaret. Volgens Lucas echter, waren Maria en Jozef afkomstig uit Nazaret en reisden ze omwille van de volkstelling naar Betlehem.

Vooral de laatstgenoemde tegenstrijdigheid plaatst eenieder die de Bijbelse kerstverhalen leest als een historische biografie voor grote problemen. En hier wringt net de schoen. De evangelisten beoogden immers geen historisch betrouwbaar verslag van de geboorte van Jezus. De kindsheidsevanglies moeten veeleer worden gekenmerkt als het eerste deel van Jezus’ theologische biografie. Waar de oude christelijke verkondiging Jezus proclameerde als ‘zoon van God’ door de verrijzenis, daar doen de evangelisten een hele stap terug in de tijd. Zij verkondigen – en dat is iets volstrekt anders dan ‘beschrijven’ dat Jezus ‘Gods zoon’ is vanaf de geboorte.

Matteüs en Lucas doen dat ieder op hun manier. Matteüs wil Jezus bijvoorbeeld presenteren als een nieuwe Mozes. Als bij wonder gered van de kindermoord door Farao, had Mozes de Israëlieten uit Egypte bevrijd en hen naar het Beloofde Land geleid. Net zoals Farao geeft Herodes de opdracht alle pasgeboren jongetjes te doden uit angst voor de pasgeboren ‘koning’. Door een droom van Godswege gewaarschuwd, neemt Jozef de pasgeboren Jezus echter mee (naar Egypte nog wel). En zoals Mozes zal ook Jezus vanuit Egypte naar het heilig land terugkeren om de mensen te bevrijden van lijden en dood. Door de niet-joodse wijzen vanuit den vreemde als eerste Jezus te laten bezoeken, wil Matteüs niet enkel de wereldheerschappij van de Messias benaderdrukken: van heinde en verre komt men naar Jezus toe. Ook is het tekenend voor de matteaanse theologie dat degenen die van verre komen, de Heiland – hij van wie het heil uitgaat – erkennen, terwijl zijn betekenis ontgaat aan de mensen die er met de neus op staan te kijken.

Het tafereel van de herders, die volgens Lucas van de engel als eerste het blijde nieuws te horen krijgen, is ongetwijfeld ingegeven door de figuur van David, de herdersjongen die zou uitgroeien tot het prototype van de Messias, die heil en redding zou brengen. Daarenboven past het motief van de herders ook perfect in Lucas’ theologie, die benadrukt dat Jezus de Christus er allereerst is voor de kleinen aan de rand van de samenleving.

De diverse accenten die Matteüs en Lucas leggen hoeven derhalve niet af te schrikken. Integendeel, gelovige lezers van de Bijbelse kerstverhalen moeten verder durven te kijken dan het anekdotische kersttafereel dat de evangelisten, ieder op hun eigen manier presenteren. Het was er hen niet om te doen een verslag te schrijven over Jezus’ eerste levensdagen. Door hun kerstverhalen wilden ze veeleer, ieder op zijn eigen wijze, getuigen van hun geloof dat Jezus de Messias is, de Christus, redder en bevrijder.

Kerstmis en liturgie

Vieringen

Ideeën voor vieringen
Lees verder

Bijbelteksten over de geboorte van Jezus

Vierde zondag van de advent
A-jaar: evangelie

24 december
evangelie

25 december
nachtmis: evangelie
dageraadsmis: evangelie
dagmis: evangelie

1 januari: Feest van de moeder Gods Maria
evangelie

Openbaring van Christus
evangelie

Kersttrefwoorden

Kerstmis	Kerstmis, feest van de geboorte van Jezus.
Geen plaats	Omdat er geen plaats meer was in de herberg van Betlehem, zochten Maria en Jozef noodgedwongen een schuilplaats voor dieren op.
Kerststal	Omdat Maria de kleine Jezus in een voederbak voor dieren legde, zei Franciscus van Assisi dat Jezus in een stal geboren werd.
Engelen	Engelen geven aan dat God heel uitdrukkelijk bij de mensen komt. Zonder hun aanwezigheid wordt het kerstverhaal het verhaal van de geboorte van een gewone jongen.
Vrede op aarde	De evangelist Lucas schrijft dat een leger engelen vrede op aarde toewenst.
Herders	Herders die aan de rand van de maatschappij leefden, waren de eersten om Jezus te bezoeken.
Wijzen / Koningen	De evangelist Matteüs schrijft dat wijzen uit het Oosten de pasgeboren 'koning' kwamen bezoeken.
Kerstgeschenk	Rond Kerstmis bestaat de oude gewoonte om elkaar geschenken te geven, een uiting van sympathie en aandacht voor elkaar.
Kerstboom	Deze 'kerstboom' spreekt met haar groene kleur zonder woorden over de hoop op nieuw leven. Daarom wordt deze boom uitbundig versierd.
Ster	De ster die de wijzen tot bij Jezus bracht, krijgt nog steeds een belangrijke rol bij de kerstversiering.
Kerstlicht	Kaarsen, lichtjes, 'goud' en sterren ... verwijzen naar licht en leven, en dus ook naar Jezus, ‘het licht in de wereld’. Nogal wat kunstenaars verbeelden de geboorte zo, dat het kind Jezus zelf het licht uitstraalt.
Kerstversiering	Wat groen, wat rood en wat kaarslicht … meer is eigenlijk niet nodig om Kerstmis in huis te brengen.
Kerstverhalen	Veel verhalen werden geschreven rond elementen uit de geboorteverhalen van Jezus.
Kerstmenu	Speciale dranken en gerechten onderstrepen het belang van dit feest. De traditionele kleuren bij de versiering van de feesttafel zijn rood en diep groen.

Overweging

Ignace Demaerel 

Kerstmis is een verhaal van kwetsbaarheid en kracht

(Ignace DEMAEREL in De (s)preekstoel van Knack.be - bijgewerkt op 22/12/17)

Kerst is zonder twijfel het meest uitbundig gevierde feest in onze cultuur: getuige de talloze kerstmarkten, de straatdecoraties, de sfeermuziek in winkelstraten, en binnenskamers de familiefeesten, het uitvoerige tafelen, de gezelligheid en cadeautjes, vaak tot het overdadige toe. Het verhaal erachter verdwijnt echter steeds meer naar de achtergrond, vervaagt, verdampt... De goedlachse kerstman heeft het tedere kerstekindje cultureel verdrongen, zo lijkt het soms. Voor velen zijn die verhalen over het stalletje en de kribbe, de os en de ezel, de wijzen en de ster enkel een soort vaag sprookje, zoals die van de gebroeders Grimm: zeemzoet en ontroerend, maar puur verzonnen. Hoewel niemand nog de exacte historische feiten rond de geboorte van Jezus kan verifiëren, zijn er toch belangrijke verschillen: het gaat hier om een persoon die echt geleefd heeft, rondgewandeld en gepredikt, en die de geschiedenis ingrijpend veranderd heeft. Laten we dus niet te snel het woord 'sprookje' of 'mythe' gebruiken.
Dit geboorteverhaal ademt ook een groot aantal waarden uit die behoorlijk 'countercultural' zijn, zowel in die tijd als vandaag. De 'Redder van de wereld' die geboren wordt in een stal, zelfs Hollywood had zulk scenario nauwelijks kunnen verzinnen. De voorstellingen die wij ons ervan maken, over Jozef en Maria op hun ezeltje naar Bethlehem en die hun baby kregen in het stro: het lijkt een wollig, rozig verhaaltje uit een oud kindervertelboek, maar het was voor henzelf rauwe realiteit.
Het komt qua beleving heel dicht bij verhalen van jonge gezinnetjes op de vlucht voor oorlog die tijdens hun reis moeten bevallen in een bushokje. En het heeft iets héél erg contradictorisch dat we dit verhaal vieren met exclusief dure hapjes en elkaar overstelpen met de nieuwste digitale hebbedingetjes.
Maar voor de God van de Bijbel moet dit dan toch niet zo vreemd zijn, want Hij is de 'regisseur' die het allemaal geënsceneerd heeft. Waarom dan? Wat was het verborgen 'script' achter dit vreemde scenario wat niemand in die tijd begreep - en ik vraag me af wie het vandaag wel begrijpt. Waarom kon Hij zijn zoon niet laten geboren worden in het keizerlijke paleis in Rome, in satijnen lakentjes, met trompetgeschal en tromgeroffel, met rijen hooggeplaatsten die kwamen aanschuiven voor hun huldebetoon? Dat zou toch veel logischer en simpeler geweest zijn?
Maar toch niet, want God denkt niet zo cliché en stereotiep als de mensen. Van Hem kan je elke dag een verrassing verwachten, zeg maar: een wonder. Als we denken dat we Hem 'snappen', frustreert Hij ons weer door uit een andere hoek tevoorschijn te komen.
Er zijn enkele opvallende aspecten in het kerstgebeuren die tegen onze cultuur ingaan, of eigenlijk tegen alle menselijke neigingen. Een baby is sowieso al uitermate zwak en broos: hij is werkelijk volkomen hulpeloos, en zou uit zichzelf onmogelijk kunnen overleven. Dezelfde baby in een trog in een stal is dit nog méér, want de omgeving is dan nog vijandig ook. En als het arme gezinnetje dan had gehoopt dat het ergste voorbij was, begon de ellende nog maar pas: de tirannieke koning Herodes was in zijn paranoia van plan deze geboorte in bloed te smoren. Deze baby werd dus vanaf zijn eerste levensdagen belaagd door de absolute monarch, die hierbij zijn agressie en repressie in het geheel niet intoomde. Nu werden Jozef en Maria pas echt vluchtelingen. Het was zelfs een 'intercontinentale vlucht': van Azië naar Afrika. Maar leuk was het allerminst, want Egyptenaren keken met minachting neer op hun joodse buren. En toch was dit allemaal geen probleem voor die God om zijn eigen zoon in zulk scenario te plaatsen. Hij stond er a.h.w. met grote gerustheid naar te kijken, wetende dat het allemaal goed zou komen.
Een baby spreekt al van kwetsbaarheid, maar in die omstandigheden was het dubbele kwetsbaarheid. Er gaat namelijk véél levensenergie naartoe om onszelf te beschermen en in te dekken: materieel, financieel, emotioneel, relationeel... Denk aan alle mogelijke 'verzekeringen' tegen elk denkbaar risico en alle beveiliging vandaag. We organiseren ons leven zo dat we veilig en gedekt zijn, zelfs al moeten we daarvoor dikke muren bouwen. Waarom kiest deze God dan zo bewust en radicaal voor kwetsbaarheid? Wel euh, misschien precies om iets aan die dikke muren te doen? Want die dikke muren van zelfverdediging zijn tegelijk ook muren waarin we onszelf gevangenzetten, of niet?

In onze tijd worden individualisme en autonomie namelijk verheerlijkt als seculiere dogma's: we moeten ongenaakbaar zijn, onaantastbaar, onverstoorbaar. De moderne mens plaatst zichzelf op de troon en wil daar voor god spelen: hij streeft naar almacht en onsterfelijkheid. Onze cultuur leert ons onophoudelijk om op eigen benen te staan, niemand nodig te hebben, zelfgenoegzaam te zijn. Afhankelijkheid klinkt als een vloekwoord. We moeten te allen tijde stoer en cool overkomen, maar intussen lopen we op onze tenen tot we er krampen in krijgen.
Kwetsbaarheid jaagt ons angst aan, jazeker, maar het brengt ons tegelijk dichter bij de naakte kern van het bestaan: wie ben ik als alles rondom mij wegvalt? Wanneer alle maskers en schone schijn afvallen, en ik 'afgestript' word van alle tierlantijntjes? Als ik helemaal uit mijn comfortzone ben verjaagd? Of blijkt, als de verpakking afgerukt wordt, dat de doos leeg is? Glamour en glitter zijn vaak als een rookgordijn om onze innerlijke onzekerheid te verbergen, en creëren een schijnzekerheid of een fake identiteit. Er schuilt grote kracht in wie zichzelf kwetsbaar durft opstellen: hij durft het aan om zijn zelfverdediging neer te laten en zijn zwakheden te laten zien. Het is ontwapenend, nietwaar? Het is échter, authentieker. Het schept nabijheid en écht contact.
Maar het is een risico: de uitgestoken hand kan smadelijk afgewezen worden, de goede intentie kan gemeen misbruikt worden, iemand kan een dolk in de zwakke plek steken. Daarom is het moedig om te doen. Je moet bereid zijn te incasseren. Je moet al zeker genoeg zijn van wie je écht bent. Kwetsbaarheid is kracht. Wie het aandurft, zet een stap naar écht menszijn, is verfrissend authentiek. Hij wil diepe verbinding maken.
Achter dit kerstverhaal schuilt niet alleen een ander mensbeeld, maar ook een ander godsbeeld, dat behoorlijk revolutionair was voor die tijd. De Griekse goden op de Olympusberg bleven namelijk liever vér weg van de mensen: de stervelingen mochten zelfs niet in de buurt komen, want dit was hybris ('overmoed') die altijd zwaar bestraft werd. De goden bleven op hun hoge berg, in hun 'heilig isolement', en zouden zich nooit vernederen door af te dalen. Het kerstverhaal spreekt over een God die zich níet ver houdt van de stervelingen, zelfs niet van hun lijden. Hij kiest als geboorteplaats een vuile trog in een stal die naar mest rook, in een context van kindermoord en vlucht. Hij weet zelfs van tevoren dat Hij zal afgewezen worden, belaagd en verjaagd, bespot en bespuwd, en uiteindelijk zelfs gekruisigd, maar dit schrikt Hem niet af.
Zwakheid is een ander soort kracht. Liefde neemt altijd risico's. Hij heeft het ervoor over, want dat is het Hem waard om échte verbinding te maken met mensen.
Deze 'regisseur' wordt trouwens voortdurend misbegrepen in de wereld. Maar Hij heeft zich niet vergist: het scenario bleek te 'werken': deze kwetsbare en belaagde baby heeft de wereld diepgaander veranderd dan de toenmalige Romeinse keizer Augustus in zijn witmarmeren paleis. Na 2000 jaar nog altijd 2,5 miljard volgelingen hebben, dat doe je niet zomaar. Hij heeft blijkbaar de juiste, gevoelige snaar weten te raken bij mensen. Hoe hij dat gedaan heeft, is weer een ander verhaal ...