Profeten

Algemeen

Een profeet is een gezaghebbend persoon die krachtig en zonder tegenspraak, zegt wat volgens de godheid/God de enige juiste manier van denken en handelen is.
Omdat een profeet plaatsvervangend spreekt, doet hij tot op grote hoogte afstand van zijn eigen persoonlijkheid en voelt hij zich vervuld van de godheid/God in wiens naam hij optreedt.

In de Bijbel

. Een bijzondere relatie tot God
In de Bijbel is een profeet iemand die een bijzondere Godservaring heeft beleefd,
B.v. n.a.v. een bezoek aan de tempel, zoals Jesaja,
tijdens een gebed, zoals Jeremia,
vanuit een ongelukkige liefde, zoals Hosea...
en die zich op grond daarvan geroepen voelt een opdracht door te geven, die doorgaans last en lijden met zich meebrengen.

. Een woordvoerder van God
Een profeet is in staat de werkelijkheid als het ware met Gods ogen te bekijken. Hij voegt niets toe aan de historische realiteit, maar neemt waar wat er zich onderhuids afspeelt vanuit zijn verbondenheid met God en gebruikt zijn charisma om zich in naam van God uit te spreken over de maatschappij van zijn tijd.

. Een eigen manier van spreken
Wanneer een profeet een uitspraak doet over de toekomst,
dan is die gebaseerd op zijn kennis van het verleden,
zodat zijn toehoorders er besluiten uit kunnen trekken voor het heden.
Allereerst zegt een profeet dat God een God van heil/geluk is. Dit ondersteunt hij vanuit het verleden: hij herinnert het volk van God aan het verbond dat eens gesloten werd tussen hen.
Daarbij kan het gebeuren dat hij een uitspraak doet over de toekomst. Zo kan hij onheil aankondigen: bv. er zullen rampen gebeuren, opdat het volk zou trouw blijven aan de God van het verbond. Of hij kan heil aankondigen: als het volk trouw blijft, mogen ze verder hopen op geluk.
Maar hoofdzaak is dat de mensen nu anders gaan leven en zich tot God bekeren.

. Voorspellers van de toekomst?
De reputatie van 'voorspellers' van de toekomst danken de profeten aan de evangelisten. Die wilden aantonen dat Jezus de langverwachte Messias was en dat alles wat de profeten hadden gezegd, in Hem vervuld was.
Zo volgden ze bij het schrijven van het lijdensverhaal bijna letterlijk het schema van 'de lijdende Dienaar van Jahweh' (Jesaja 52).

. Soorten profeten
Profeten die alleen werkten
Bijvoorbeeld: Elia Elisa was een ander soort profeet dan Elia.

Profeten die leiding gaven aan een groep
Bijvoorbeeld: Elisa. Deze profeet gaf leiding aan een groep andere profeten. Die profeten woonden met hun gezinnen in groepen bij elkaar.

Profeten aan het hof van de koning
Over deze profeten is de Bijbel vaak kritisch. Omdat die door de koning betaald werden, is de vraag of zo'n profeten wel eerlijk zouden durven zeggen als de koning iets verkeerd doet.

Na de Bijbelse tijd

Er staan nog steeds mensen op die zich door God opgeroepen weten om de mensen toe te spreken in Zijn naam, om te vermanen, te voorspellen, te troosten, te bemoedigen.
Het dichtst aansluitend bij de Bijbelse profeten is Mohammed die aan de basis ligt van de islam.

Kenmerken van een ware profeet

(naar P. KEVERS, De profeet Amos in VBS-Informatie 28 (1997) 2, p. 33

Een profeet ...

. spreekt nooit in eigen naam. Hij voelt zich aangesproken en voortgedreven door wat hij 'de Geest van God' noemt.

. is geen toekomstvoorspeller. Hij brengt een boodschap voor zijn tijdgenoten. Hij leeft met open ogen en oren en interpreteert de tekenen van zijn tijd.

. kiest voor de zwaksten in de samenleving, die het slachtoffer zijn van corruptie en machtsmisbruik en klaagt daarom de verantwoordelijke leiders aan voor het gepleegde onrecht.

. ondervindt tegenstand. Hij vindt de 'lieve vrede' niet altijd het beste en durft risico's te nemen.

. legt het zwaartepunt niet bij zichzelf en spreekt niet vanuit een zich persoonlijk verongelijkt voelen.

. praat niemand naar de mond. Hij spreekt in naam van God die hem geroepen en gezonden heeft.

Echte en valse profeten

Valse profeten	Echte profeten
zijn geneigd mensen naar de mond te praten om hen te winnen	komen uit voor de boodschap zonder compromissen te sluiten
zwakken de boodschap af, of verdraaien die	blijven trouw aan de boodschap die ze moeten verkondigen

Grote en kleine profeten

De benaming grote of kleine profeten heeft te maken met de lengte van hun geschriften.

Grote profeten	Kleine profeten
Jesaja	Hosea
Jeremia	Joël
Baruch	Amos
Ezechiël	Obadja
Daniël	Jona
	Micha
	Nahum
	Habakuk
	Sefanja
	Haggaï
	Zacharia
	Maleachi

In de meer verhalende teksten uit het Oude Testament is er ook nog sprake van: Natan, Elia en Elisa.

Teksten van profeten

Ontstaansgeschiedenis

De boeken die de profeten zouden geschreven hebben kennen een lange ontstaansgeschiedenis.
De definitieve teksten werden veel later geschreven dan de tijd waarin de profeten zouden geleefd hebben.

Dit betekent:
. de teksten van de profeten zijn niet zomaar de precieze woorden van die profeten.
. de geloofsvsie die in die teksten te lezen valt, is die van een latere tijd, een tijd die gekleurd is door de ballingschap en de terugkeer uit die ballingschap.

Profeten en kunst

ANOMIEM

'Grote' en 'kleine' profeten rond Christus (14e eeuw)

(Fethiye Djami, Istanbul)

Binnenin op de hoogste plaats van de koepel in de Fethiye Djami is Jezus christus te zien. Rond Hem zijn twaalf profeten geschikt.

P. GARGALLO

De profeet
Pablo Gargallo (1881 – 1934) was een Spaans schilder en beeldhouwer. Hij wordt beschouwd als één van de meest belangrijke Spaanse avant-gardekunstenaars.

Het bronzen beeld 'De profeet' (1933) is te zien in het Openluchtmuseum voor beeldhouwkunst Middelheim in Antwerpen.

Suggestie
(C. LETERME in Samuel plus, uitgeverij Averbode, 2009 nr 4)

De kinderen vormen eerst een grote kring.
Geef ze dan instructies om te gaan staan zoals het beeld van de profeet van Gargallo.
Zoek met hen wat deze houding met een profeet te maken kan hebben: laat eerst het beeld ‘spreken’. Informeer de kinderen pas nadien over wat een profeet is.

De voeten staan bijna evenwijdig aan elkaar, met wat ruimte ertussen.
Plaats je voeten zoals het beeld van de profeet.
- Sta je dikwijls zo?
- Hoe voelt het om zo te staan?
(de voeten staan stevig op de grond. Een profeet is duidelijk iemand die niet zweeft.)

Zijn linkerhand houdt een staf vast.
- Ken je mensen die al eens een stok in hun handen hebben?
(bv. Sinterklaas; herder; wandelaars in de bergen; oude mensen die het moeilijk hebben om te gaan, maar toch niet blijven zitten ...)
- Wat doen die mensen met die stok?
- Waarom zou zo’n profeet een stok in zijn hand hebben?
(De staf van de profeet wijst erop dat hij rondtrekt om zoveel mogelijk mensen te bereiken.)

Zijn rechterhand is omhoog gericht.
- Wat zou de profeet met deze houding willen zeggen?
(Hij vraagt met zijn hand aandacht: ‘Mensen, word eens even stil, ik heb je wat te zeggen ...’
Hij wijst met zijn hand naar de hemel en zo symbolisch naar God: ‘God heeft mij gezegd dat ik jullie moest vragen, zeggen ... of ... )

Zijn mond is open.
- Waarom zou de mond van een profeet open zijn?
(Hij gaapt van verveling? Hij wil iets zeggen? Hij laat zijn tanden zien, omdat hij boos is? ...)
- Wat zou een profeet te zeggen hebben?

De kinderen gaan in een kring zitten.
Wat zegt dit beeld over een profeet?
. Hij is realistisch, hij kent zijn wereld (voeten op de grond)
. Hij gaat op stap, hij gaat naar de mensen toe (staf in de hand)
. Hij laat zich door God inspireren (wijst naar omhoog)
. Hij zegt aan de mensen wat God aan hen te zeggen geeft (open mond)

- Kennen jullie profeten?
Jesaja en Johannes de Doper (eventueel vanuit de advent), Jeremia, Elia ...
- Weten jullie wat deze profeten gezegd hebben?

Verdeel de groep kinderen in vijf groepjes.
Elk van hen krijgt de opdracht om informatie te zoeken over ‘profeten in onze tijd’. Kies vooraf een profetische figuur tussen:
Priester Daens, Abbé Pierre (clochards in Parijs), Jean Vanier, Zuster Emmanuelle (vuilnisbelt in Kaïro), Moeder Teresa (paria's in India), Martin Luther King, Mandela, Jan Vermeire (Poverello), Tutu (Verzoening in Zuid-Afrika), Jeanne Devos (India).
Ze maken hiervoor gebruik van materiaal op het internet.

Merk op
Profetische figuren spreken niet alleen met hun mond, maar ook met hun handen!

Profeten in 'bijbelin1000seconden.be'

A
Amos
B
Baruch
D
Daniël
E
Elia
Ezechiël
H
Habakuk
Hosea
J
Jeremia
Jesaja
Joël
Jona
M
Maleachi
Micha
N
Nahum
S
Sefanja
Z
Zacharia

Suggesties

Grote kinderen

ACTUALISEREN

Spreken over profeten

De teksten van de profeten lenen zich goed voor allerlei vormen van actualisatie. Mogelijke structuur van zo'n actualisatie:

Lees de tekst van een profeet voor

Confronteer met de actualiteit
. collage met krantenkoppen
. collage met beelden
. nieuwsbericht (T.V./video: radio/cassette)

Lees opnieuw de tekst van de profeet.
- Formuleer in eigen woorden hoe de profeet zou reageren als hij met onze actualiteit te doen had.
- Lege stoel: stel je voor dat profeet X hier op deze stoel zat. Wat zou je hem dan willen vragen? Wat zou hij te zeggen hebben over onze tijd?

INLEVEN

Nieuwe profeten

De kinderen zoeken in de krant naar artikels die indruisen tegen de ‘droom van God’.
- Stel dat de kinderen profeten zijn, wat zouden ze dan in Gods naam aanklagen?
- Vinden ze ook hoopvolle berichten in de krant? Welke? Waarom?

VERTELLEN

De ster

(C. LETERME, Een parel voor elke dag, Uitgeverij Averbode, 2007, p. 349)

‘Excuseer, vriend,’ vroeg een man in een vrachtwagen,
‘weet jij waar het Boogplein ligt?’
‘Ja ja, dat weet ik,’ zei de jongen.
Maar omdat hij het moeilijk kon uitleggen,
zei hij: ‘Wacht even, mijnheer,
ik zal voorop rijden met mijn fiets. Volg maar.’

‘Hier is het, mijnheer.’
‘Dankjewel, dat jij mij de weg gewezen hebt.
De bestuurder keek of hij iets kon geven.
‘Hier,’ zei hij, terwijl hij aan zijn voorruit prutste,
‘Dit is een ster,
die met een gummistop aan een ruit kleeft.
Als je op dit knopje duwt, geeft ze licht.
Zo is het in mijn vrachtwagen een beetje Kerstmis.
Maar nu krijg jij ze,
want jij was voor mij vanavond een echte ster.’
Hij wuifde nog even,
maar de jongen zag het niet:
hij was een en al aandacht voor zijn mooie ster.

’s Anderendaags nam de jongen zijn ster mee naar school.
De meester vertelde over profeten.
‘Een profeet is een wegwijzer,
een ster voor zijn volk,’ zei de meester.
Daarna vroeg hij:
‘Hoe kan iemand een ster zijn voor een ander?’
De jongen stak zijn vinger op.
‘Meester, wanneer je met je fiets voor een auto rijdt
om hem de weg te tonen.’
Enkele jongens lachten stiekem.
Maar toen de jongen zijn ster liet zien,
zijn verhaal vertelde,
en ook nog de ster liet branden,
waren ze een en al bewondering.

Overweging bij het verhaal (2015)
(C. LETERME in Kerk en leven, Federatie Rotselaar, 9 december 2015, p. 1)

Profeten zijn woordvoerders.
Niet in naam van een president, een koning of een CEO (1),
maar in naam van God zelf.
Het zijn mensen die fijn aanvoelen wat God met de wereld voor heeft,
wat Hij over de wereld en zijn mensen droomt.
Ze brengen goed nieuws: God is met de mensen begaan.
Hij wil dat ze gelukkig zijn en hun leven een hemel op aarde wordt.

Maar wanneer profeten geconfronteerd worden
met sociaal onrecht en valse godsdienstigheid,
met al wat niet ligt in de lijn van wat God wil,
komen ze scherp uit de hoek:
ze klagen aan, geven kritiek en roepen op om te veranderen,
om zich om te keren, zich te bekeren,
en zich te richten naar wat God voorheeft met de wereld.
Die taal werd hen niet in dank aangenomen,
want zo streken ze veel mensen tegen de haren in.
Daarom werden profeten vervolgd, gevangen gezet en gedood.

Tijdens de advent wordt in de eucharistievieringen
meer dan anders voorgelezen uit teksten van profeten.
Christenen zien in Jezus de vervulling
van wat de profeten zeggen: God is met mensen begaan.

In het verhaal hierbij zegt de meester:
een profeet is een wegwijzer,
een ster voor de mensen.
In de tijd waarin Bijbelteksten geschreven werden,
waren sterren meer dan lichtjes aan de hemel.
Ze functioneerden als een soort gps voor wie op reis ging.
Wie de juiste ster volgde, kwam behouden aan.
Profeten in het Oude Testament
Hebben zo’n ster gezien: een Redder, een Messias.
Later hebben christenen in Jezus die Messias gezien.

(1) CEO: afkorting van het Engelse ‘chief executive officer’. Een CEO is de eindverantwoordelijke binnen het bestuur van een bedrijf.

Overweging bij het verhaal (2015)
(C. LETERME in Kerk en leven, Federatie Rotselaar, 13 december 2017, p. 1)

Profeten zijn woordvoerders,
niet in naam van een president, een koning of een bedrijf
maar in naam van God zelf.
Ze voelen heel fijn aan wat God met de wereld voorheeft,
wat Hij over de wereld en zijn mensen droomt.
Ze brengen het goede nieuws dat God met de mensen begaan is,
dat Hij wil dat ze gelukkig zijn en hun leven een hemel op aarde wordt.

Maar geconfronteerd met sociaal onrecht en valse godsdienstigheid,
met al wat niet ligt in de lijn van wat God wil,
komen ze scherp uit de hoek en klagen ze aan, geven kritiek
en roepen: ‘Keer je om, bekeer je,
richt je naar wat God voorheeft met de wereld.’
Maar hun woorden werden niet in dank aangenomen:
veel profeten werden vervolgd, gevangen, gedood.

In het verhaal hierbij zegt de meester dat een profeet een wegwijzer is,
een ster voor de mensen.
In de tijd van de Bijbel waren sterren meer dan lichtjes aan de hemel.
Ze waren een soort gps voor wie op reis ging.
Wie de juiste ster volgde, kwam behouden aan.
Profeten in het Oude Testament zagen de Messias als zo’n ster:
Hij zou het licht zijn in de duisternis van hun leven.

In de boeken van de profeet Jesaja staat het meest over de Messias.
Zijn woorden over die Gezalfde gaven joodse mensen kracht en moed
om opnieuw te leven na de gruwel van bezetting en ballingschap.
Later zagen christenen die Messias in Jezus van Nazaret.
Jezus heeft alle verwijzingen naar een politieke Messias afgeweerd.
Maar dat belet niet dat mensen Hem zagen als de Christus,
als diegene die licht en perspectief bracht in hun leven.

ACTEREN

De ster

(Gebaseerd op: De ster - C. LETERME in Een parel voor elke dag, uitgeverij Averbode, 2007. Uitgewerkt door Severine Verhulst)

Rekwisieten
. landkaart
. fiets of iets dat een fietsstuur suggereert
. bord
. enkele stoelen
. leeg snoepdoosje
. ster met veel glitters
. vier stoelen die een vrachtwagen suggereren. Op de rug van de voorste stoel hangt een blinkende ster.

Personages
Jongen; vrachtwagenchauffeur; meester; drie kinderen in de klas.

Vrachtwagenchauffeur
(Met kaart in de hand)
Excuseer, vriend,
weet jij waar het Boogplein ligt?

Jongen
Ja ja, dat weet ik.
Maar... ik kan het moeilijk uitleggen.

Vrachtwagenchauffeur
Neem maar je tijd.
Op een minuutje komt het niet.

Jongen
't Is echt wel moeilijk meneer.
Wacht even,
ik zal voorop rijden met mijn fiets.
Volg mij maar.
(Wat later.)
Hier is het, meneer.

Vrachtwagenchauffeur
Dankjewel, dat jij mij de weg hebt gewezen,
anders had ik nog lang kunnen zoeken. Wacht even ...'
(De bestuurder kijkt of hij iets kan geven.
Hij haalt een doosje snoep uit zijn zak, maar dat is leeg.
Dan kijkt hij rond en neemt een ster die in zijn vrachtwagen ligt als versiering.)
Hier, die is voor jou.
Met zo'n ster is het in mijn vrachtwagen een beetje Kerstmis.
Maar nu krijg jij die ster,
want jij was voor mij vanavond een echte ster.
(Hij wuift nog even na)

Jongen
(Zwaait terug met zijn hand, terwijl hij vol bewondering naar zijn ster kijkt.
Hij fietst verder naar de school.)
(Intussen worden de stoelen van de 'vrachtwagen' in een halve kring geschikt.
De kinderen van de klas en de jongen gaan erop zitten. De meester gaat voor hen staan.)

Meester
Jongens en meisjes,
vandaag leren we over de profeten.
Een profeet is een wegwijzer, een ster voor zijn volk!
Hoe kunnen mensen vandaag een ster zijn voor elkaar?'

Jongen
(steekt zijn vinger hoog in de lucht)
Meester, je kunt een ster zijn voor iemand
wanneer je met je fiets voor een auto rijdt om hem de weg te tonen.'

Andere kinderen in de klas
(lachen in stilte)

Jongen
(toont zijn ster)
Toen een vrachtwagenchauffeur zijn weg niet meer vond,
ben ik voor hem op de fiets gaan rijden om hem de weg te tonen.
En toen hij op het juiste adres kwam heeft hij mij deze ster gegeven.

Andere kinderen in de klas
(komen rond de jongen staan, en kijken vol verwondering naar zijn ster.)

ZINGEN / BELUISTEREN

Profetenlied

(melodie: Morning has broken)
(Bron: Sint-Pius X, Kortrijk, advent 2010)

Donkere tijden, onrecht en lijden.
Wie in de kou staan, hopen op licht.
God laat ons weten door zijn profeten
dat als de nacht komt, hij er zal zijn.

Lente zal komen. Kijk naar de bomen.
Knoppen gaan open. Alles wordt groen.
Wat ons beloofd wordt, is nog verborgen,
maar wij vertrouwen God op z’n woord.

Overal onrecht, hopen op vrede.
Keer je dan om en dans naar het licht.
God laat ons weten door zijn profeten
dat aan de armen recht wordt gedaan.

Daar komt de zomer, ramen gaan open.
Wij staan nu op en gaan naar elkaar.
Wat ons beloofd wordt, is nog verborgen,
maar wij vertrouwen: God maakt het waar!

Wij blijven wachten, bidden en hopen
nu om ons heen de warmte verdwijnt.
God laat ons weten door zijn profeten
dat hij steeds kleur geeft aan ons bestaan.

Wij zitten vast in angstige vragen,
herfst in het leven, feest is voorbij.
Wat ons beloofd wordt, is nog verborgen,
maar wij vertrouwen: God maakt ons vrij!

Dromen in duigen, kil zijn de harten,
leeg zijn de handen, alles lijkt dood.
God laat ons weten door zijn profeten
dat hij een vuur is tegen de kou.

Nacht in de winter, dromen van liefde.
Vol van verwachting, zwanger van hoop.
Wat ons beloofd wordt, is nog verborgen,
maar wij vertrouwen; alles wordt nieuw!

Overwegingen

Mia Verbanck

Vrijmoedig en vrij

(M. Verbanck, Pastorale Eenheid Heilige Damiaan – Hoboken-Berchem-Kiel-Wilrijk, juli 2024)

Echte Bijbelse profeten zien scherp
waar het op aankomt.
Ze roepen op om te leven zoals God het droomt.
Ze zijn een doorn in het oog van schijnprofeten
die enkel uit zijn op eigenbelang en aanzien.

Paul Kevers

Profeten

(P. KEVERS in Samuel Plus, uitgeverij Averbode, 2006 nr 6)

Profeten zijn geen helderzienden; het zijn wel mensen met een klare kijk op wat er gaande is in de samenleving.
Profeten zijn geen toekomstvoorspellers, geen waarzeggers; het zijn wel mensen die onbeschroomd de waarheid durven zeggen.
Profeten spreken niet in eigen naam; zij weten zich geroepen door God. Ze proberen met Gods ogen naar de wereld te kijken, klagen aan wat er fout loopt en roepen in Gods naam op tot verandering: ' Zo spreekt de eeuwige...'. Zij weten de juiste woorden te vinden en gebruiken soms schokkende beelden om hun toehoorders wakker te schudden.
Sommige profeten, zoals Jeremia, verduidelijken hun woorden met symbolische handelingen, een soort straattoneel.
Profeten zijn niet neutraal. Ze kiezen partij voor God die zorg draagt voor de kwetsbare mens. En dus kiezen ze partij voor de zwakken en de verdrukten, en klagen ze corruptie en machtsmisbruik aan. Ook als dat hun duur te staan komt: ze zijn niet bang voor tegenstand of vervolging. Ze stellen zich onafhankelijk op en praten niemand naar de mond. Ze profeteren immers niet 'om den brode'; ze hebben niets te verliezen, tenzij zichzelf en hun roeping. Uit zulk hout zijn ware profeten gesneden: in de tijd van de Bijbel, en ook vandaag.