Wie was hij?
Schrijver
Lucas is volgens de traditie de schrijver van het ‘Evangelie volgens Lucas’ en van het boek ‘Handelingen van de apostelen’, het derde en het vijfde boek van het Nieuwe Testament.
Wie hij precies was, is niet bekend. Vermoedelijk werd hij geboren in Antiochië (Syrië).
Lucas, of de schrijver van ‘het evangelie volgens Lucas’, sprak Grieks, in zijn tijd een wereldtaal, te vergelijken met het Engels nu. De manier waarop hij die taal gebruikt, getuigt van een grote algemene ontwikkeling en culturele achtergrond: hij was zowel vertrouwd met de Grieks-Romeinse als met de joodse cultuur. Hij schreef zoals Griekse geschiedschrijvers dat deden.
Hij schreef voor Grieks-sprekende christenen, die leefden buiten Palestina en de joodse gebruiken niet kenden. Daarom legde hij ze uit als hij erover schreef. Aramese woorden gebruikte hij niet of vertaalde hij. Problemen die eigen waren aan het joodse volk (bv. discussie over de reinheid) vermeed hij.
Belangrijke thema’s in zijn werk zijn:
. het rijk van God in de mensengeschiedenis
. naastenliefde
. de universaliteit van de boodschap van Jezus.
Arts?
Een traditie die terug gaat tot de tweede eeuw na Christus, zegt dat Lucas de arts was die Paulus vergezelde op zijn reizen (Kolossenzen 4, 14). Omdat hij arts was, zouden er in zijn evangelie veel meer dan in andere evangelies termen voorkomen die met ziektebeelden te maken hebben. Maar nader onderzoek wees uit dat dit helemaal niet zo opvallend is.
Omdat Lucas arts genoemd wordt, werd hij patroonheilige van de artsen. Zo worden veel ziekenhuizen naar hem vernoemd.
Merk op dat een geneesheer uit die tijd wel niet te vergelijken met een arts nu.
Schilder?
^
Volgens de legende was Lucas de eerste die Maria met het kind Jezus schilderde. Orthodoxe christenen kennen dit werk als de icoon ‘Hodegetria’.
Die legende ligt aan de basis van het feit dat Lucas ook de patroonheilige is van schilders en beeldsnijders (Lucasgilde).
Zo zijn veel Lucasscholen, scholen waar men kunstonderwijs aanbiedt.
Relatie met Jezus
Lucas kende Jezus niet persoonlijk. Hij behoorde ook niet tot zijn onmiddellijke leerlingenkring. Hij woonde niet in Palestina en hij sprak ook de taal van Jezus niet. Zijn informatie was tweedehands of derdehands omdat hij beroep deed op verhalen van anderen.
Zijn evangelie zou geschreven zijn tussen de jaren 80 en 100, zodat er vijftig jaar liggen tussen zijn evangelie en de gebeurtenissen waarover hij vertelt.
Hij behoorde wellicht tot de tweede of derde generatie christenen.
Zijn lezers hadden waarschijnlijk meestal een niet-joodse achtergrond. Sommigen waren arm en werden geminacht in hun omgeving. Om hen moed te geven wees Lucas op de voorkeur van Jezus voor de armen, zwakke en lijdende mensen: Hij noemde Jezus 'Redder' omdat Hij hen zal bevrijden uit hun situatie.
Zijn leven
Als de schrijver van Handelingen de arts Lucas was en de ooggetuige was van de gebeurtenissen waarbij hij het woord ‘wij’ gebruikt, dan zag zijn leven er als volgt uit:
Rond het jaar 50 sloot Lucas zich aan bij Paulus, die zijn prediking wilde voortzetten in Macedonië. Ze predikten er in Filippi, waar ze tegengewerkt werden. Toen Paulus en Silas verder gingen naar Macedonië en Griekenland, bleef Lucas waarschijnlijk achter in Filippi om er de jonge gemeente te ondersteunen.
Toen Paulus een zevental jaren later weer in Filippi kwam, ging Lucas met hem mee naar Jeruzalem. Daar kon hij getuigenissen verzamelen, die hij later verwerkte in zijn evangelie en in de eerste hoofdstukken van het boek Handelingen.
Toen Paulus een tijd later naar Rome ging, zou Lucas met hem meegegaan zijn.
Zijn geschriften
Evangelie
Het ‘Evangelie volgens Lucas’ gaat over het leven van Jezus.
Een evangelie is een apart soort tekst. Het is geen verslag - hoewel dat zo lijkt -, geen sprookje, geen gedicht ... Het is de neerslag van wat Lucas belangrijk vond voor de volgelingen van Jezus: om te weten, om te geloven en om vanuit te leven.
Er zijn vier grote delen in dit evangelie:
| Evangelie volgens Lucas | Inhoud |
| 1 - 2 | De kinderjaren van Jezus (Kindsheidsverhaal) |
| 3, 1 - 9, 50 | Het optreden van Jezus in Galilea |
| 9, 51 - 19, 28 | De reis van Jezus naar Jeruzalem |
| 19, 29 - 24, 53 | Jezus in Jeruzalem (optreden in de tempel, lijden, dood, verrijzenis en hemelvaart) |
Handelingen van de apostelen
Het boek Handelingen beschrijft de geschiedenis van de eerste christenen en heeft vooral aandacht voor de handelingen en woorden van Petrus en Paulus. Het heeft de vorm van een reisverhaal.
Lucas zou dit boek geschreven hebben. Men denkt dan aan de stukken waarbij hij de 'wij-vorm' gebruikt.
De taalkundige en theologische overeenkomsten tussen het ‘Evangelie volgens Lucas’ en het ‘boek Handelingen van de apostelen’ tonen aan dat ze door dezelfde auteur geschreven werden.
Bronnen van Lucas
In het ‘evangelie volgens Lucas’ werden minstens drie bronnen verwerkt:
. het evangelie volgens Marcus
Meestal zijn dat teksten die zowel bij Marcus als bij Matteüs en Lucas te vinden zijn, waarbij de kleine verschillen de eigenheid van de evangelisten verraden.
. de Quelle
Een verondersteld boek waarin de woorden (uitspraken en verhalen) van Jezus opgetekend werden (Quelle = bron). Meestal zijn die uitspraken en verhalen alleen bij Matteüs en Lucas te vinden.
. Sondergut
Dit is het eigen materiaal waarover Lucas beschikte: teksten die alleen in zijn evangelie voorkomen en waarschijnlijk gebaseerd zijn op verhalen die men vertelde in de gemeenschap van christenen waartoe hij behoorde.
Lucas in de liturgie
De teksten uit het evangelie volgens Lucas worden in de liturgie vooral gelezen tijdens het 'liturgisch jaar C'.
De volgorde van de belangrijke feesten in de paastijd (Hemelvaart en Pinksteren) werden geïnspireerd door de twee boeken van Lucas ('Evangelie' en 'Handelingen')
Lucas en kunst
Vooraf
Lucas wordt symbolisch voorgesteld door een rund / stier / os.
MINIATUUR
Lucas
Deze miniatuur illustreert de letter L van Lucas en laat de evangelist zien met een evangelieboek in zijn linkerhand met in de achtergrond een rund, waarmee hij symbolisch wordt voorgesteld.
ANONIEM
ICOON
Lucas
Dit kunstwerk uit de orthodoxe wereld stelt Lucas voor die, volgens een legende, de Moeder Gods en het kind Jezus schildert. Een aantal voorstellingen van de Moeder Gods (Hodegitria) worden namelijk vereerd als werk van de heilige Lucas.
Merk op dat de Moeder Gods (Maria) bij de orthodoxen altijd met dezelfde kleding wordt weergegeven, welk moment uit haar leven men ook uitbeeldt.
R. VAN DER WEYDEN
Lucas schildert de Madonna (rond 1435)
Kunstschilder Rogier van der Weyden (Doornik 1399 – Brussel 18 juni 1464), een van de Vlaamse Primitieven, was een van de belangrijkste Vlaamse schilders uit de 15e eeuw. Hij schilderde dit werk waarschijnlijk voor de kapel van de Brusselse Sint-Lucasgilde, waarvan hij lid was.
Dit kunstwerk laat Lucas zien die het portret van Maria en Jezus tekent met een zilverstift op geprepareerd papier dat op een houten plankje bevestigd is. Maria zit onder een baldakijn. Ze geeft haar zoon de borst. Door het raam is een binnenhof te zien, een rivier en een stad. Achter Lucas - ter hoogte van zijn onderrug, onder het schrijfgestoelte waar boeken op liggen - is in de schaduw een rund te zien, waarmee Lucas symbolisch wordt voorgesteld (= attribuut). Het open boek op het schrijfgestoelte verwijst naar zijn evangelie.
Deze voorstelling is historisch onmogelijk: Lucas was waarschijnlijk nog niet eens geboren toen Jezus nog een baby was. Ze is dan ook gebaseerd op een legende uit de zesde eeuw die vertelt dat Lucas het portret van Maria schildert. Daarom werd hij de beschermheilige van de schilders en werden de gilden waarin ze verenigd waren, vaak naar hem vernoemd. Deze legende is een geliefd onderwerp bij een altaarstuk voor een kapel van de Sint-Lucasgilde.
Lucas is gekleed als een Vlaamse arts, een verwijzing naar het beroep dat hij zou uitgeoefend hebben.
De evangelist Lucas kreeg op dit schilderij hoogstwaarschijnlijk de trekken van Rogier Van der Weyden zelf. Een gebruik dat bij kunstschilders niet ongewoon is.
G. RENI
Lucas
Werk van de Italiaanse kunstschilder en etser Guido Reni (4 november 1575, Bologna – 18 augustus 1642, Bologna).
De evangelist Lucas is duidelijk door God geïnspireerd wanneer hij zijn evangelie schrijft.
G. VASARI
De verschijning van de Maagd aan Sint-Lucas (1565)
Giorgio Vasari (1511 – 1574) een Italiaans schilder, architect en kunsthistoricus, maakte dit werk dat geïnspireerd werd door een verhaal van Jacobo de la Vorágine in de 'Legenda aurea' (Gouden Legende).
Merk op:
. Hoewel Maria omringd wordt door engelen, schildert Lucas er geen enkele van op zijn doek. Zo maakt Vasari duidelijk dat hij Maria ziet in een droom.
. De persoon die model stond voor Lucas was Vasari zelf.
. Dat Lucas volgens de traditie een schilderij van Maria zou gemaakt hebben, was de aanleiding om van hem de patroon van de schilders te maken.
Ontdek verder op dit schilderij:
| figuur in de achtergrond | maalt de pigmenten (kleurstoffen) fijn die de schilder nodig heeft bij het schilderen. Meestal was dit het werk van een leerling. |
| Schilderdoos | daarin zitten een palet en de penselen. |
| Klein flesje | Indien er olie in dit flesje zit, werd die gebruikt als bindmiddel voor de pigmenten (kleurstoffen). |
| Maalstok | Een maalstok / schilderstok gebruiken schilders om hun hand met het penseel op te laten steunen, wanneer ze een vaste hand nodig hebben bij het schilderen van details of fijne contouren. Soms eindigt die lange houten stok in een bol die met stof of leer omwikkeld is. (‘malen’ betekent in het Duits en het Oud-Nederlands: ‘schilderen'.) |
| De os | Lucas wordt als evangelist herkend door de aanwezigheid van dit dier in zijn nabijheid. Soms vertegenwoordigt dit dier ook Lucas zelf. |
Suggesties
Jongeren
KENNISMAKING MET DE TEKST
Het evangelie als een boek
Lees eens het evangelie van Lucas in zijn geheel, te beginnen met het eerste hoofdstuk om te eindigen bij het laatste.
Door die teksten zo na elkaar te lezen, merk je op dat er heel wat stukken in zijn evangelie voorkomen die niet zo bekend zijn of die je anders begint te lezen omdat je juist voordien of erna iets te lezen krijgt dat je er een geheel nieuwe kijk op geeft.
Het evangelie als een mozaïek van teksten
Je kunt het evangelie van Lucas ook doornemen in kleine stukken: elke dag een ander afgelijnd stuk in een hoofdstuk (= perikoop).
Lucas in 'Bijbelin1000seconden'
Op deze site wordt dieper ingegaan op de volgende teksten die Lucas geschreven heeft:
. Het evangelie volgens Lucas
. De handelingen van de apostelen
'Bijbelin1000seconden.be' over de vier evangelisten